Мектеп оушысыны оу іс-рекетіні алыптасуы

Жоспар:

1. Кіші мектеп жасында оу іс-рекетіні алыптасуыны психологиялы мселелері

2. Оушыларды біріккен іс-рекеті - оу іс-рекетіні алыптасуыны бастапы кезеі

3. Оу іс-рекетіндегі оушыны ептілігі мен дадылануыны маызы

 

1.Бала есейген сайын оны мірі мен дамуында арнайы іс-

рекет, яни оу іс-рекеті маызды орын алып, лкен рл атарады. Оу іс-рекетіні сипаты андай?

Оу іс-рекеті – бл адамзат жинатаан ылым мен мдениетті мегеруге тікелей баытталан іс-рекет. Бл пндер айлалы рекет етуге болатын текшелер ретінде берілмеген. Оларды брі абстрактылы, теорияланан. ылым жне мдениет пндері – блар ойша рекет етуге йренуді ажет ететін ерекше пндер.

Оу іс-рекеті дайын формада берілмеген. Оу іс-рекеті алыптасан болу керек. Адамны ебек ете білуге ажеттілігі сияты бала ои білуі ажет. йткені бала мектепке келген кезде, оу іс-рекеті онда лі болмайды. Ттенше маызды мселе дербес ои алу болып табылады. Оу іс-рекетін рудаы кіші мектеп міндетіні зі – баланы, е алдымен, ои білуге йрету. Алашы иынды, баланы мектепке келудегі мотивіні оны мектепте атаруа тиісті іс-рекетіні мазмнымен байланыспауы. Мотив пен оу іс-рекетіні мазмны бір-біріне сйкес келмегендіктен, мотив біртіндеп зіні кшін жояды. Кейде ол ІІ-сыныпты басында да жмыс істемейді. Оу рдісі, оны мотиві мегеретін пнні зіне тн ішкі мазмнымен байланысатындай етіп рылуы керек. Мндай танымды мотивацияны алыптастыру оытуды мазмны жне тсілдерімен ттенше тыыз байланысты. Оытуды дстрлі тсілінде танымды мотивация алыптаспауы да ммкін. йткені, мектепте детте сырты ынталандырулар жмыс істеп, сырты озаушы кш – баа болып табылады. Ал шын мніндегі мотивациялар балалар мектепке асыанда, олара мектепте жасы, ыайлы, мазмнды жне ызы боланда зіндік орын алады.

Оу іс-рекеті дегеніміз не? рбір іс-рекет оны пні бойынша сипатталады. Оу іс-рекетіні пні жеке ылымдара блінген білімдерді жалпыланан тжірибесі болуы ытимал. Алайда, бала жаынан андай пндер згеріске шырайды? Білімдерді мегере отырып, бала оларда ештеені зі згертпейді. Оу іс-рекетінде е алаш осы рекетті іске асырушы субъект баланы зі згереді. Е алаш, субъектіні зі - зін-зі згертуші ретінде крінеді. йткені, оу іс-рекеті баланы зіне арай братын рефлексияны талап ететін, «кім едім», енді «кім болдым» деген баалауды талап ететін іс-рекет. Оу іс-рекетінде е бастысы – адамны зіні-зіне брылуы: зі шін ол рбір кні, рбір саатта згерген субъектке айналды ма?

Оу іс-рекетіні психологиялы жаы баланы трлі мазмндаы жне трлі иынды дегейіндегі білімдер мен бл білімдерді пайдалану тсілдерін мегеруі болып табылады. Оларды білімдерді мегеру процесі берілген фактілер мен былыстарды, задарды есте сатауларына келіп тірелмейді. «Мегеру – демек, згелерді тжірибесіні нтижесін, з тжірибесіні крсеткіштерімен йлестіру» (И.М.Сеченов, 1947).

 

2.Оу іс-рекетін іске асыру андай формада жзеге асады?

Оу іс-рекеті балаа ол бастан берілмеген, оны ру ажет. Алашы кезеде ол малім мен оушыны біріккен іс-рекеті формасында іске асады.

Сбилік жаста затты іс-рекетті мегерумен сас, алдымен барлыы малімні олында болып, малім «оушыны олымен рекет етеді» деуге болады. Оу іс-рекеті бл да затты іс-рекет, біра оны пні – теориялы, идеалды, сондытан біріккен іс-рекет иындау. Осыны іске асыру шін объектілерді материалдандыру ажет, материалдандырусыз олармен рекет етуге болмайды (В.В.Давыдов, Н.Г.Салмина). Оу іс-рекетін дамыту процесі – бл малімнен оушыа оны жекелеген блімшелерін беру.

Іс-рекет бастапыда оан атысушыларды арасында бліне отырып, алдымен белсенділікті алыптасуы шін негіз болады. Содан со жаа психикалы функцияларды мір сру формасына айналады. Л.С.Выготский бойынша, жоары психикалы функциялар біріккен іс-рекеттен, жымды зара атынастан жне зара рекет формасынан туады. Біріккен іс-рекет ажетті кезе жне даралы іс-рекетті ішкі механизмі. Іс-рекетті блудегі жне рекет тсіліні бір-біріне алмасудаы зара атынас индивид белсенділігі дамуыны психологиялы негізін рып, оны озаушы кші болып табылады. Біра, бл біріккен іс-рекет «бала - малім», «бала - бала» атынасы блінген жерде алай рылады? Оу іс-рекетіні даму барысында балаларды серіктестігі мен зара рекеттестігіні андай маызы бар?

Г.А.Цукерман кіші мектеп оушылары сыныпта бірігу формасында жмыс істегенде здеріні ммкіндіктері мен білім дрежесін екі есе дрыс баалайтынын, яни дстрлі тсілмен оитын оушылармен салыстыранда рефлексиялы рекеттеріні нерлым табысты алыптасатынын анытаан.

Ол оушылар оу материалын маліммен бірігуге араанда з рдастарымен біріккен жмыста жасы мегеретіні длелденген. Бл Ж.Пиажені пікірімен сйкес келеді. Ж.Пиаже «рдастары тобында баланы арым-атынасы те ыты жне симметриялы, ал бала мен ересек арасында (аншалыты демократиялы болмасын) арым-атынас иерархиялы, симметриялы емес» деген болатын. Ол сыншылды, тзімділік згені пікірімен келісу сияты асиеттер тек балаларды зара арым-атынасында дамитынын бекіткен.

Тек ана зімен те балаларды пікірін блісуді арасында – алдымен зге балаларды, кейінірек, баланы есеюімен байланысты, ересектерді пікірін блісуді арасында, шынайы логика мен адамгершіліктік эгоизмді (жеке басын кйіттейшілікті) алмастыра алады.

 

3.Оу рекеті тек білім алумен шектелмейді. Оан ептілік

пен дадылану да керек. Кіші мектептегі оу жмысыны р салаларына бейімделу балада бірден алыптаспайды. Осыан біраз мерзім йрену керек. Сонымен атар, баланы оуа белсенділігі р сабатарда ртрлі.

Оу ойына араанда иын боландытан, балаларды кейбіреулеріні оуа ыыласы болып жарымайды. Оларды гіттеу арылы оуа тарту иын. Сондытан оуа деген ыыласты тудыру шін тапсырмаларды орындата отырып, осыдан нтиже шыанда мадатау керек. Орындалан тапсырма шін уану кейін алдаы тапсырманы орындауа трткі болады. детте ыыласты тікелей жне жанама трі бар. Тікелей ыылас оушыны блендей нрсеге ызыуынан болады. Ал жанама ыылас сол нрсе ызы болмаса да, жалпы саба лгерімін жасартысы келгендіктен болады. Ыыласты соы трі кіші оушыларды мірінде негізгі рл атаруы тиіс.

Кіші оушылар кпке дейін тапсырманы алай орындауды тсілін жасы білмейді. Мысалы, олар берілген тапсырманы жаттап алысы келіп трады. Солай болуы оларды жаттауа икемділігіні молдыынан емес, оуа лі тселмегендігінен, алай жмыс істеуге ешкім лі йретпегендігінен болады.