Ресейдегi жас ерекшелiк психологиясы. Кеестiк даму психологиясыны негiзгi теориялы жадайы

Бала психологиясын зертеуге лес осан Ресейлік алымдар Н.А.Рыбников (1880-1961), К.Н.Корнилов (1879-1959), П.П.Блонский (1884-1941), Л.С.Выготский (1896-1934) жне соынан бала психикасын зерттеумен айналысандар Д.Б.Эльконин, Л.И.Божович, П.Я.Гальперин т.б.

Ж.Пиаже 1921-1922 жж. француз тіліне аударылан ебегінде баланы оытса да, оытпаса да психикасыны дамуына, аыл-ойыны ріс алуына ыпалын тигізбейді деді. Сондытан Ж.Пиажені сына алушылар р елде кбейе бастады, соны бірі –бізді елдегі Л.С.Выготский Ж.Пиажені пікіріне арсы шыып, бала психикасы тек оытуды негізінде алыптасады- дегенді айтады. Осыан орай баланы ынтасын дамыту шін алдымен оны оыту керек,-деді. Выготскийді айтуынша, оыту баланы есеюін тездетеді, яни оны ала арай сйрейді. Егер баланы аылды етемін десеіздер,- деді Выготский,- оыту тсілдерін оны олы жеткен даму дрежесіне дл ышамдай, шамалы алдыа арай оздырып жргізу керек, сонда ана баланы ой-рісін ала арай сйрейтін болады,- дейді. Бл пікірді сол кездегі Кеес психологтарыны біратары остады. Себебі оыту бала психикасын ала сйрейді дейтін аида аса орынды крінді.

Шетел психологтарынан Дж.Брунер Выготскийді осы пікірін жатады.

Кеес психологиясында психиканы табиаты мен психикалы процестерді механизмін зерттеуде маркстік дістемені олдану, маркстік диалектиканы принциптерін игеруді талап етті, мны зі психологтарды ойлау логикасын айта ру ажеттілігімен байланысты болды. Психиканы тсіндіруді материалистік негізі, е алдымен сол кезде болып кеткен, психиканы бихевиористік интерпретациялаумен атысты болан рефлекторлы-организм енді процестерге байланысты болды. К.Н.Корнилов (1879-1957), П.П.Блонский (1884-1941), В.М.Бехтерев (1857-1927) жне баса да осы баытты станан алымдар И.И.Сеченовты рефлекс туралы ілімінен бас тартты. К.Н.Корнилов пен П.П.Блонскийді сананы зерттеудегі идеалистік интроспекциялы кзарасты сынауы оларды реактологиясыны о адам жасаан кезеі болды жне бл психиканы шарттылыын леуметтік факторлармен бекітті, осы арылы бл авторлар маркстік психологияны негізгі мнін арастырды.

Психикалы процестерді рылымы мен механизміні алыптасуын талдауа маркстік аиданы дрыс олдану кеес психологиясында тек 20-жылдарды ортасында жары крген Л.С.Выготскийді (1896-1934) жмыстарынан басталады.

Л.С.Выготский психиканы іс-рекет ретінде арастыра келіп, психика адамны сырты іс-рекеті сияты леуметтік ралдар жйесі мен орындау тсілдеріне атысты деген орытындыа келді. Выготскийді пікірі бойынша, р трлі белгілер психикалы іс-рекетті ралы болып табылады, соларды бірі-сз. Бл белгілерді алдымен баланы рекетін басару шін баса адамдар олданады, содан кейін бала ол белгілерді мегеріп, з мінез-лын реттеуге олданады.

Белгі ралдарды оларды психикалы процесс ретінде жанамалай отырып оларды рылымы згеріске келіп соумен аяталады.

рал- белгілерді олдану адама мінез-лын игеруге тменгі табии жанамаланбаан жне еріксізден жоары леуметтік аралытанан жне еріктіге айналатын зіні психикалы процестерін басаруа ммкіндік береді. Осылайша жанамаланан ралдар алашыда сырты, материалды, баса адамдарды мінез-лын йымдастыру шін біріккен жымды іс-рекет жадайында оладанылатын ралдар ретінде пайда болады. Бірте-бірте олар ішкі психикалы зіні мінез-лын зіні психикасын басару шін индивиудалды олдануа айналады. Мдени-тарихи даму теориясында психикалы сырты практикалы іс-рекетпен жаындасуы бірнеше баыттармен жреді.

1. адамны практикалы іс-рекетіні ерекшеліктері, оларды психикалы ерекшелігін анытаушы ретінде крінеді;

2. адамны психикалы рылымы оны ебектік іс-рекетіні рылымы мен састыы жаынан;

50-жылдарды басында П.Я.Гальперин аыл-ой рекетіні біртіндеп алыптастыру теориясыны негізгі принциптерін жне кейіннен ондаан жылдар бойы осы теориялы тжірбиелік негізін жасап, дамытан басарылатын психикалы процестерді алыптасу дісін жасады.

П.Я.Гальперинні теориясында талдауды негізгі объектісі психикалы іс-рекетті бір ттас жйелі йымдасуыны нсасы аыл-ой рекеті болып табылады. Аыл-ой рекеттерді алыптасуы барысында ышам да шыл операциялара згереді жне олар адамны тікелей танымды болсын, практикалы болсын, кез-келген іс-рекетін бадарлауа ызмет етеді. Бл рекеттерді баса формасы оларды ашылан материалданан формасы болып табылады, яни сырты крсеткіштер мен бадарлара сйеніп орындалан рекетті кмегімен субъект зіні рекетін леуметтік лгілер мен затты жадайды объективті логикасына арай икемдейді. Іс-рекет зіні алыптасу барысында бірнеше трыда згереді жне баылаудан жасырын процестерге айналады, бл процестер танымны тікелей психикалы аппараты мен бізді оршаан дниені бейнелері, абылдау, есте сатау, ойлауды елестету жне т.б. дадыларды бітім-ралы болып табылады.

Гальперинні теориясында интериоризация рекетті згертуді оны орындау дегейі бойынша тек згертуді бір ана параметрі ретінде аралады. рекетті ш негізгі дегейі бліп крсетіледі: материалды немесе материалданан, сз арылы жзеге асатын рекет, аыл-ой рекеті.