Як баба і дзед паленаваліся гаршчок памыць
Урок 6
Тэма: Я і мая сям’я. Мае сваякі
Мэта:
· вучыць адрозніваць беларускае маўленне ад рускага на слых, распазнаваць і вымаўляць спалучэнне [шч] і словы з ім;
· пазнаёміць з лексікай, якая абазначае сваякоў;
· фарміраваць уменні асэнсаванага ўспрымання беларускай мовы на слых, фарміраваць уменне адказваць на пытанне, карыстаючыся словамі самога пытання;
· выхоўваць працавітасць.
Абсталяванне: падручнікі, дэманстрацыйны матэрыял, малюнкі: шчотка, лешч, шчаня, шчупак.
Ход урока
І. Маўленчая размінка
– Паслухайце, як я вымаўляю словы і скажыце, якія асаблівасці вы пачулі? Здагадайцеся, што абазначаюць гэтыя словы: шчотка, шчокі, лешч, шчаня, шчупак
– Сапраўды, у беларускай мове няма гука [щ], як у рускай. Нам трэба навучыцца вымаўляць [шч]. (Вымаўленне спалучэння [шч] хорам).
1) – Каго вы бачыце на малюнках. Назавіце па-беларуску. (Харавое вымаўленне).
2) – Дагаворвайце склад, які вымаўляецца ўпачатку:
Шча – шча – шча – злавілі ля…(шча)
Шчу – шчу – шчу – я яго пачы…(шчу)
(Кожны радок пасля дагаворвання паўтараецца поўнасцю хорам і выбарачна індывідуальна).
ІІ. Лексічная праца
Дамінуючы лексічны матэрыял: сваякі, сям’я, мама, матуля, маці, мамачка, тата, татачка, малодшы брат, старэйшая сястра, дзядуля, бабуля, унук, унучка, дачка, сын, дапамагаць маці, тату, клапаціцца пра бабулю, дзядулю.
– У кожнага чалавека ёсць родныя людзі – сваякі (родственнікі). Сёння даведаемся, як іх называюць па-беларуску.
1) Паслухайце верш. Запомніце словы, якія называюць сваякоў.
| Мы – працоўная сям'я: дзед, бабуля, тата, мама, брат з сястрой, таксама – я. Тата з даўняе пары робіць дзіва-трактары. | Мама ў нас – дзіцячы ўрач. Галава баліць? Не плач! Калі я хаджу пануры, мама кажа: -- У жыцці лекаў, лепш за фізкультуру, ад нудоты не знайсці. В.Лукша. |
- Назавіце сваякоў, пра якіх гаворыцца ў вершы. Дзе працуе тата? Кім працуе мама? (завучванне на памяць першых пяці радкоў верша).
–Па-беларуску можна таксама казаць: маці, мамачка, матуля, матулечка, тата, бацька.Давайце вымавім гэтыя словы хорам.
2) Разгледзьце малюнак сям’і. Адкажыце на пытанні: Каго вы бачыце на фотаздымку? Назавіце членаў сям’і. Хто старэйшы? А хто вашыя сваякі? Раскажыце пра сваю сям'ю. Ці ёсць у вас браты, сёстры? Яны старэйшыя ці малодшыя? Як вы дапамагаеце маме, тату? Як вы клапоціцеся пра бабулю і дзядулю? Памятайце, што
Тата, мама і браты,
Сястра, бабуля, дзед
І шмат радні
Зрабілі ўсё,
Каб меў Радзіму ты.
Д.Бічэль-Загнетава.
ІІІ. Аўдзіраванне
1) – Завітаем да казачніка Бая. Паглядзіце на малюнкі да казкі ў падручніку. Каб даведацца, чаму баба і дзед такія раззлаваныя, адгадайце загадку:
Напіўся, наеўся,
На агонь усеўся,
Кашу зварыў
І нас накарміў. (гаршчок)
- Знайдзіце адгадку на малюнку? Казка называецца “Як баба і дзед паленаваліся гаршчок памыць”. Як вы думаеце, пра што яна?
Як баба і дзед паленаваліся гаршчок памыць
Жылі-былі дзед і баба. І такія былі яны лянівыя, што б ні рабілі, заўсёды спрачаліся (спорылі), хто болей робіць. Аднойчы зварыла баба кашу ў печы, вельмі смачная каша была, усю яе дзед з бабай і з'елі. Настаў час гаршчок мыць. Баба кажа дзеду:
-- Я кашу варыла, а табе гаршчок мыць.
А дзед ёй адказвае:
-- Ты варыла, ты і мый гаршчок.
І пачалі яны зноў спрачацца. Баба кажа дзеду:
-- Ты еў, ты і мый.
А дзед бабе кажа:
-- Ты варыла, ты і мый.
Доўга яны так спрачаліся, а потым дзед і кажа бабе:
-- Давай зараз ляжам спаць, а ўранні хто першы ўстане і загаворыць – таму і гаршчок мыць.
Так яны і зрабілі. Наступіла раніца. Прачнулася баба і пазірае на дзеда, што і той прачнуўся і таксама ціхенька ляжыць у сваім ложку. Карова ў хлеве мычыць, свінні пішчаць, куры кудахчуць – усе есці просяць, але ні баба, ні дзед не ўстаюць іх карміць. Бачаць суседзі, што ніхто не выходзіць, і давай стукаць у дзверы, але ім зноў ніхто не адкрывае. Падумалі суседзі, што памерлі дзед з бабай. Прывялі святара (священника), узламалі дзверы і бачаць, што ляжаць дзед і баба, не варухнуцца.
Раптам адна цётка кажа:
-- Вунь вісіць бабіна шуба, я яе забяру.
Тут не вытрымала баба, ды як саскочыць з ложка, ды закрычыць:
-- Мая шуба, нікому не аддам!
Глянулі тут усе людзі на бабу і дзеда і зразумелі (понялі), у чым тут справа. Плюнулі ды й пайшлі дадому.
Але гаршчок зноў прыйшлося мыць бабе.
2) Аб чым заспрачаліся дзед і баба? Аб чым яны дамовіліся, каб спыніць спрэчку? Як паводзілі сябе дзед і баба раніцай? Чаму занепакоіліся суседзі? Хто не вытрымаў дамовы? Як бы вы вырашылі спрэчку паміж бабай і дзедам? Хто ў вашай сям’і часцей мые посуд? Як вы разумееце прыказку: Пачаў сварыцца – цэлься, як памірыцца. Размяркуйце ролі дзеда і бабы. Разыграйце пачатак казкі так, каб спрэчкі не адбылося.
Хвілінка адкрыццяў.
– У казцы сустрэлася слова “суседзі”, яно крыху адрозніваецца ад рускай мовы. Давайце вымавім яго хорам. Падумайце, як назваць па-беларуску жанчыну, якая жыве побач, мужчыну? Ці могуць быць сваякі суседзямі? Хто вашы суседзі?
IV.Вынік урока
- Як вы аднесліся да казкі, якую нам сёння прапанаваў казачнік Бай? Давайце прыгадаем, з якой асаблівасцю беларускай мовы мы пазнаёміліся? Якога гука рускай мовы ўвогуле няма ў беларускай? Якія словы, што называюць сваякоў, вам запомніліся?