Тыш арышкерлер
Сынып билет мтіндері
1. Саяхата шыайы (оулы, 5-бет)
2. шапен саяхат
Мен институттан жолдама алып, азастан Республикасыны Астана, Алматы алаларына сапар шектім. Бл мені лкен алалара бірінші рет саяхат жасауым. араандыдан Алматы аласына алдын ала бару, айту билеттерін орталы аэрокассадан алдым. АН-24 шаыны 9 755 рейсіне билет алдым. ша орталы уежайдан шу керек. ша кешкі саат сегізде шады. Орталы уежайа екі саат брын келіп жол жгімді лшетіп, тіркеуден ттім. шаа отырызу басталды. шата з орнымыза орналасты. Стюардесса: «Белдіктеріізді ілгектеіздер, темекі тартуа болмайды, ша 8000 (сегіз мы) метр биіктікте, саатына 1000 (бір мы) км жылдамдыпен шады», - деп хабарлап жатыр.
Міне шып келеміз, ша онуа бет алды. Стюардесса таы да Алматы аласыны ауа райы туралы, заттарымызды жол жгі блімінен алатынымызды хабарлап тр. Алматыдан кейін Астанаа бару керек.
3. Теміржол бекетінде
Мен ызмет бабымен ел ішінде немесе шетелге сапар шекпеймін. йткені студентпін. Ата-анама баруым керек. азір демалыс уаыты. Олар араанды аласында трады. араандыа ша, пойыз жне автобустар барады. Осы жолы пойыза отырдым. Анытама бюросында:
- араандыа дейін андай пойыз жреді?
- араандыа № 9-ыншы - пойыз жреді.
- ай кассадан билет сатып алуа болады?
- Бесінші кассадан билет сатып алыыз.
- № 9-ыншы пойыз ай платформаа тотайды? ай жолдан жреді?
- Сізді пойызыыз екінші платформаа тотайды. Бірінші жолдан жреді.
Мені ол жгім ауыр емес. Перронда жк ктерушілер, жолаушылар кп. Алтыншы вагонды іздеп келе жатырмын.
-Мынау алтыншы вагон ба?
-И, алтыншы вагон,- деді жолсерік.
Мен тсек-орын алып, тменгі орына орналастым. Жолсеріктен газет-журнал алып, оларды оуа кірістім. араандыа пойыз бір тулік жреді.
Мражайа саяхат
араандыда Скен Сейфуллин атындаы облысты драма театры мен Константин Станиславский атындаы орыс драма театрларында, академиялы музыка театрында халыты та алдыратын ойылымдар ойылады.
н сйер ауыма классикалы музыка орындаушы – музыканттар, жеке н айтушылар, дирижерлер здеріні авторлы концерттерін «Шалыма» концерт залында сынады.
азастан Республикасы туелсіздігіні 10 жылдыы атындаы этнографиялы саяба, орталы саяба, Жауынгер – интернационалистер рухына арналан саябата ала онатарын ашанда уана арсы алады. Крме залында, бейнелеу нері мражайында ала трындары мен онатарын талантты суретшілермен, мсіншілермен жне азастанны сндік-олданбалы нер шеберлерімен таныстырады.
араанды облысыны ткен тарихы туралы толы малматты облысты тарихи-лкетану мражайынан алуа болады.
5. аза – онажай халы
аза халы танымаса да, «дайы онапын» деген адамды арсы алады. Жол жріп келе жатан адам кез келген ауыла, йге келіп она бола береді.
аза шін онаты арсы алмау, ктпеу – ят. онаты арсы алуа, шыарып салуа ерекше мн береді. она келгенде й иесі арсы алып, есікті зі ашып, йге кіргізіп, зі онатардан кейін кіріп есікті жабуы керек.
она кту – аза халыны е жауапты ісі. Оларды риза етуге тырысады. Е алдымен онатара ымыз, шбат береді. Содан кейін ет беріледі. Еттен кейін онатара шай беріледі де оларды кілді отыруына барлы жадайларды жасайды. азатар «она келсе-т» деп тсінген.
6. азастанны жер аймаын аралаймыз (оулы, 39-бет)
Сарыара ірі
Сарыара — азастанны ірі физикалы-географиялы жне табии-тарихи айматы бірі. Сарыара – халыты атау. Сарыараа араанды, Астана облыстарыны жері толытай, Торай, Семей, Павлодар облысыны біраз жері кіреді. араанды облысы Сарыараны орта блігінде орналасан. Сондытан да жергілікті халы осы ірді ежелден Сарыара, Ара даласы деп атаан. Сарыара атауы «жер бетіндегі сімдіктері кйгендіктен сарайып жататын ке де лкен жон, жалпа стірт, сансыз адырлы ыра» ымын білдіреді.
Сарыара – азаты байлыыны кзі ана емес, сонымен атар нерді, мдениетті жне тарихты кеніші. Сарыараны асыл тумалары, Бар жырау, аз дауысты азыбек, аындар Шже,Шашубай, Доскей, жазушы С.Сейфуллин жне аын .Аманжолов, композиторлар Тттімбет, Мди, лы Отан соысыны аарманы Н.бдіров, алымдар А.Чижевский жне Е.Бкетов, азаты тыш арышкері Т.убкіров сияты ататы адамдар Сарыараны атын шыаран
8. Жер жаннаты-Жетісу (оулы, 37-бет(
Тыш арышкерлер
Тотар убкіров- тыш аза арышкері. Ол 1946 жылы шілдені 2-сі кні араанды облысында туан. Мектепте оып жргенде шыш болуды армандайды. Кейін Теміртаудаы металлургия зауытында токарь болып істейді, рі кешкі мектепте оиды. Аэроклуба атысып, парашютпен секіруге жаттыады. Орта мектептен кейін Армавирдегі скери авиация училищесін здік бітіреді.
1974 жылы Тотара 1-ші класты шыш атаы беріледі. 1988 жылы жаа авиация техникасын сынатан ткізу кезіндегі ерлігі шін Тотар убкіровке Батыр атаы беріледі.
1991 жылды азан айында Тотар убкіров- Австрия экипажымен арыша шты.
10. азастанны халыаралы атынастары.
азастан дниежзіндегі барлы елдермен дипломатиялы атынас орнатты. Барлы беделді халыаралы йымдара мше болды. Сйтіп, азастанны бейбіт жолмен ауіпсіз дамуы шін кепіл бола алатын дниежзіні ірі мемлекеттерімен ынтыматасты рылды. Бл орайда Б (Біріккен лттар йымы), ТМД (Туелсіз Мемлекеттер Достыы), Шанхай форумы, Ортаазиялы экономикалы Ода сияты йымдарды ыпалы зор.
азастанны атынастарындаы е лкен табысыны бірі – 2010-ыншы жылы ЕЫ (Еуропадаы ауіпсіздік пен Ынтыматасты шін кресетін йымы)
ЕЫ – Еуропадаы ауіпсіздік пен Ынтыматасты шін кресетін йымыны ысаран атауы. Оан Еуропаны, Американы, т.б. рлы елдерінен 56 мемлекет мше. ЕЫ осы аймата бейбітшілікті, ауіпсіздікті, ынтыматасты экономикасын, адам ытарын, демократияны т.б. бгінгі заман сынатарыны о шешімін амтамасыз ету шін креседі.
11.кімет
кімет азастан Республикасыны атарушы билігін жзеге асырады.
кімет зіні бкіл ызметіне Республика Президентіні алдында жауап береді, сондай-а Республика Парламентіне есеп береді. кіметті ызмет тртібі конституциялы замен белгіленеді. кімет мшелері азастан халы мен Президентіне ант береді.
азастан Республикасыны кіметі мемлекетті леуметтік-экономикалы саясатыны, оны ораныс абілетіні, оамды тртіпті амтамасыз етуді жзеге асырылуын йымдастырады.
азастан кіметі ызметіні аса маызды бір саласы – Республикадаы тілдер саясатын дрыс жзеге асыру. Мемлекеттік мекемелерде аза жне орыс тілдеріні олданылуы шін ажетті нормативтік-ыты жадай жасалан. Олардаы іс жргізуді бірте-бірте мемлекеттік тілге кшіру.
12. Жастар киімі (оулы, 135-бет)
13. Глбарам Иманбекызы Тарабаева (209-бет)
14. ялы телефон (оулы, 165-бет)
15. Компьютерді атасы кім?
1876 жылы Болгарияда халы ктерілісі болды. Сол ктерілісте ке-шешесі аза болан 13 жастаы Иван аасымен бірге Америкаа кетеді. Кейін ол американды йелге йленеді. 1903 жылы Джон атты сби дниеге келеді. Міне, осы Джон - компьютерді атасы. Оны кесі –инженер-электрик, анасы-математик болан. Джон 25 жасында Флорида университетін аятап, математик болып шыты. Вискоски университетінде докторлыын орап, Айова университетінде ызмет істеді.
1933 жылы 40 жасында кп ебекті нтижесінде Берри деген кмекшісімен бірге 30 белгісізі бар алгебралы тедеуді шешетін компьютерді растырып шыарады.
16. араанды
араанды аласында экономика саласынан мынадай ксіпорындар жмыс істейді: кмір ндіру, машина жасау, энергетика, тама нерксібі жне таы баса.
1930 жылы араандыда алашы трт бейімделген кен орындарыны кірпіші аланды. 1931 жылы араанды онысы жмысшы поселкесіне айналды. алада бес кірпіш, цемент жне алебастр зауыттары, к-шлак блоктарын шыаратын екі зауыт жмыс істеді. 1934 жылы апанда кеншілерді жмысшы поселкесі- араанды ала дрежесіне ие болды. араанды аласы мен облысы азастанны аса ірі нерксіп орталытарыны біріне айналды.
1936 жылы салына бастаан малімдер институты, балабашалар, ауруханалар, кітапханалар, клубтар, театрлар, мдениет жне демалыс саябатары ашылды.
1984 жылды 6 суірінде араанды аласы Ебек ызыл Ту орденімен марапатталды.
азір де араанды – азастанны аса ірі нерксіптік жне мдени орталыы болып есептеледі.
17. «Болаша» бадарламасы
азастанны жарын болашаын ру шін жастарды з елімізде, шетелдерді жоары оу орындарында да оытып, білімі сапалы мамандар дайындау міндеті жзеге асуда.
Президенттік «Болаша» деп аталатын бадарлама шеберінде жыл сайын талантты жастара шетелді алдыы атарлы жоары оу орындарында білім алу ммкіндігі жасалып отыр.
Жастарды шетелге оуа жіберудегі мемлекетті масаты – сапалы жоары білім беру, тжірибе жинау, елімізді ілгері дамуына лес осу.
«Болаша» бадарлама шеберінде жастар тегін білім алады. Мемлекет олара жатахана мен тамаыны ашасын тлеп отырады. Ол барлы трмысты мтаждара молынан жетеді.
1993 жылы таайындалан «Болаша» халыаралы стипендиясыны иегерлері з болашаымен атар, мемлекет болашаын да ала ояды, олар бсекеге абілетті болуа йренеді.
18. азастанны білім ошатары
бу Насыр л Фараби атындаы аза лтты университеті республикамызды е ірі жоары оу орны.
Университет 1934 жылы рылан. 1993 жылы атар айынан бастап лтты университет деп аталады. Бл университетте 20-дан астам маманды бойынша білімді мамандар дайындайды. Онда мынадай факультеттер бар: филология, журналистика, за, тарих, философия жне саясаттану, биология, география, шыыстану, экономика, математика, механика жне олданбалы математика, физика, химия, физиология.
Оу орны орналасан жер «Университет алашыы» деп аталады. алашыта кімшілік имараты, оу имараттары, Студенттер сарайы, жатаханалар бар.
лтты университетімізде азастанны ткпір-ткпірінен жне шетелдерден келген студенттер мен аспиранттар оиды.
Университетте екі сатылы білім беру жйесі енгізілген. Олар: бакалавр жне магистратура.
Бл жоары оу орны – бізді матанышымыз.
19. аныш Имантайлы Стбаев
.И. Стбаев 12.04.1899 жылы азіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, Стбаев ауылында туан. Ол – крнекті аза алымы, мемлекет жне оам айраткері, геология-минерология ылымыны докторы, профессор. аза КСР ылым академиясын йымдастырушы, рі тыш президенті. КСРО жне азастан ылым академиясыны академигі, Томск технология институтын бітірген.
. Стбаев Жезазан кенінде жргізілген жмыстарды ауымды бадарламасын жасады. Осы бадарламаны орындау кезінде аныталан жаа геологиялы деректер Жезазан ойнауы кен-байлыа толы екенін крсетті, геологиялы-барлау ісіне прогресшіл жаа технология енгізді, бл теория осы ірдегі іздеу-барлау жмыстарында лі кнге дейін олданалып келеді.