Заымдалу ошатарында олданылатын барлау дістері.
Ахуал жнінде барлау деректері трлі дістермен табылады: баылау, жер мен нысандарды тікелей арау, іздестіру, зертханалы зерттеулер, фотосуретке тсіру, бейнежаттау, алаларды (мекенді жерлерді) салу жоспарларын жне коммуналды-техникалы ызметтер желілеріні техникалы жаттамасын, имараттар мен рылыстарды жобалы жаттамасын зерделеу, жергілікті халытан жне ндірістік ызметшілерден срастыру, ттенше жадайлар салдарын жою ралдарыны бар болуы жне техникалы алпы.
Баылау оршаан орта нысандарыны алпын (ауа, су, топыра, сімдіктер жамылысы) жне заымдану ошаында жне апат ауматарыны дамуын, сондай-а жмыстарды ткізу барысында тару блімшелеріні рекеттеріне адаалаудан трады.
Баылауды негізгі трлері: кзбен кру (арапайым кзараспен немесе оптикалы ралдарды пайдаланып жргізіледі) жне техникалы баылау (заымдану ошатарында жне зілзала ауматарындаы жадай жнінде экспресс-апаратты беретін техникалы ралдар кмегімен жргізіледі).
Тікелей арау заымдану ошатары мен зілзала ауматарына, тару жне баса да шыл жмыстарды ткізетін жерлерге тару блімшелеріні шыуы кезінде жмыс клемін жне рекет тсілдерін айындау масатымен жерді, имараттарды, рылыларды, коммуналды желілер мен зге нысандар алпыны тиянаты зерделеуінен трады. арау іздестірумен атар жргізіледі.
Іздестіру- кмекті ажет ететін адамдарды орналасу жерін айындау, оларды алпын айындау жне олара кмек крсету бойынша рекет тртібі бойынша барлау блімшелеріні жне ралымдары рекеттеріні негізгі тсілі, осы жерде іздестіруді жзеге асырып жатан барлау блімшелері жне ралымдары арнайы аспаптармен жабдыталуы ажет.
Заымдану ошатары мен зілзала айматарында аудандар мен нысандарды фотоа тсіру (ауа жне жердегі) алыптасан жадай туралы крнекі сыну шін деректі мліметтерді (фототсірілімдер, фотопанорамалар, фотосызбалар) жедел алу масатымен жзеге асырылады. Сол масатпен жадайды киножаттау олданылады.
Аппаратура шатарда, тікшатарда жне баса жылжу ралдарында орнатылуы ммкін. Барлау трін тадау ахуал жадайынан жне орындалатын міндеттерді сипаттамасынан туелді.
Трлі ттенше жадайлар кезінде барлауды йымдастыру ерекшеліктері
Жер сілкінісі, жарылыс, дауыл, арайын жадайында
Жер сілкінісі, жарылыс, дауыл, арайын айматарында табии зілзала шекарасын ажетті натылыпен болжамдауа ммкіндік жо, сондытан болжамды бзылатын ауіпті айматарын толы дегейде айындауа, сйкесінше бзулулар мен зардап шегушілерді азайту немесе алдын алу бойынша барлы іс-шараларды ткізуді алдын ала арастыруа ммкіндік бермейді. Жер стіндегі клік трлерімен лкен айматарды бар болуын барлау иынды туызып, барлауды тулік бойы жргізу ажеттілігін талап етеді. Табии сипаттаы барлауды сипатты ерекшеліктері кестеде крсетілген
Табии сипаттаы ТЖ барлауыны сипатты ерекшеліктері
Кесте-2
| Зілзала апатыны трі | Барлауды ткізуде есептелетін сипатты белгілер (ерекшеліктер) |
| Жер сілкінісі | Жер сілкінісіні кші мен сипаты (12-балды шкала бойынша); ядерлік-отын циклі аймаында бар болуы; й рылысы бзылан айматарда бар болуы |
| Жарылу | ЗЗ, оймаларды (ЖЖМ оймалары), газ-мнай бырыны бар болуы |
| Дауыл, арайын | Табии зілзала аймаына жаын жерлерде суды бар болуы жне оны дегейі; ауматы, жол рылыларыны сумен басып кетуі жне су басан жерді клемі; желді бар болуы жне оны жылдамдыы (м/с); нысандарды мздануы, ЭЖ жне мздану дегейі; ЭЖ бзылуы, тірек, быр, электрожабдытауды жне байланысты магистралды жоары вольтті желілері жне ирау дегейі; теміржолда жне автотрассаларында бзылуларды бар болуы. |
ТЖ болан кезде кешенді барлау (уе, жер стіндегі, су стіндегі) йымдастырылады. уе барлауын ткізу кезінде шатын аппараттар (тікшатар, шатар) олданылады, оны кмегімен бзылу шекарасы, бзылу аймаында адамдарды бар болу орындары айындалады жне олара бару ммкіндігі аныталады.
Жер сілкінісі болан кезде арнайы рылан бекеттер келесіні жзеге асырады:
– жер асты дмпуын жне жер сті тербелістерін тіркеу;
– жер бетіні зілуі жне опырылуын анытау;
– жер сілкінісі ошаыны клемін, оны магнитудасын айындау (Рихтер шкаласы бойынша);
– жер сілкінісі салдарын болжамдау, оны салдарынан опырылу, кшкін, ар кшкіні болуы ммкін.
Дауыл болан кезде арнайы рылан бекеттер желді жылдамдыы мен баытын, озалыс жолын айындайды.
арайын болан кезде арайын рылымын (тыыз, блдыр), рекет ету уаытын жне озалыс баытын (кзбен айындалады, себебі алыс жерден жасы крінеді) айындайды.
Жарылыс болан кезде жарылысты сипаты, кші жне баыты, УЗ ошаында бар болуы айындалады.
ламамен, кшкінмен, селдермен шаырылан ТЖ аймаында.
ламамен, кшкінмен, селдермен шаырылан, пайда болан ТЖ аймаында барлауды жргізуді ерекшеліктері нашар болжамалы табии зілзала шекаралары е ауіпті аудандарды толы клемде айындауа ммкіндік бермеу болып табылады, сйкесінше ммкінше бзушылытар мен аза боландарды алдын алу немесе азайту бойынша ажетті іс-шараларды ткізуге ммкіндік бермейді.
Жер бетіндегі ралдармен барлау иыншылы тудыран жетуге жолы иын ауматы айтарлытай клемдері трлі ралдармен заымдану ошатарында тулік бойы барлауды жргізу ажеттілігін тудырады.
ТЖ болан жадайда барлы трдегі барлау йымдастырылады.
уе барлауы (тікшатарда, шатарда) бзылан айматарды шекараларын, бзылан айматарда адамдарды болу орындарын анытайды да, олара жаындау ммкіндігін айындайды. Жер стіндегі барлау жерді жалпы жне тиянаты зерттеу, тару кш-ралдарыны рекет ету трлерін есептеу жне сыну негізінде оианы (ТЖ) баалау шін наты деректер береді.
Кшкін болан кезде лама беткейді тіктігіні кбею динамикасы, оларды негіздерін теіз жне зен суларымен жуып кету сипаты, беткейді тымдарын басып алу дегейі мен клемі жне оларды озалу жылдамдыы, ылалдылыты бар болуы айындалады.
Сел болан кезде тау жыныстарыны рамы жне рылымы, оларды желдету абілеттілігі, сел бассеиндерінде бастау биіктігі, аудана антропогендік рекет ету жне экологиялы лдырау дегейі, сондай-а селдерді тікелей оздырушы болып табылатын былыстарды пайда болу ммкіндігі натыланады. Селді озалысы кезінде сел толыныны биіктігі жне алдыы шебі, сызба лшемдері, клемі, озалыс жылдамдыы, рылымды рамы, аын тыыздылыы жне арна ерекшеліктері аныталады.
Селдерді пайда болу айматарында барлау оларды ту жолдары жне болжамды тарау жолдары туралы апаратты сына алады. Осы деректер бойынша е ауіпті айматар да айындалады, сйкесінше ммкінше бзылатын жерлер мен аза боландарды алдын алу жне азайту бойынша ажетті іс-шараларды ткізеді.
Су тасыны мен су басып кеткен аймата
Су тасыны мен су басып кету кезінде барлау халы пен шаруашылы нысандарына зиянды максималды аз келтіру масатымен апат айматарында ахуалды айындау шін йымдастырылады.
Су тасыны мен су басып кету кезінде барлауды негізгі міндеттері келесілер болып табылады:
– апатты су басып кету шекарасын анытау;
– ттенше жадайды (су басып кету) даму динамикасын баылау;
– адамдарды жне ауылшаруашылы малдарыны кмек ажет ететіндерді орналасу орындарын анытау;
– табии зілзала аймаынан шыаруа жататын материалды ндылытарды айындау;
– адамдарды, жануарларды жне материалды ндылытарды жзу ралдарымен тару жолдарын тадау жне барлау, кеме аялдайтын орындыжабдытау;
– табии зілзала аудандарына тікшатарды жерге ону аладарын тадау жне жабдытау.
Барлауды йымдастыру ерекшелігі лкен айматарды бар болуы болып табылады, оларды барлау жер стіндегі клік трлерімен иына тседі жне оны тулік бойы жргізу керек.
ТЖ кезінде кешенді барлау (уе, жер стіндегі, су стіндегі) йымдастырылады.
уе барлауын жзеге асыру кезінде шатын аппараттар (тікшатар, шатар) олданылады, оларды кмегімен су басып кеткен шекаралар, су басып кеткен айматарда адамдарды бар болуы аныталып, олара бару ммкіндігі айындалады.
Жер стіндегі барлау кезінде арнайы ралан бекеттер су дегейін баылап, оны ктерілуі туралы басшы органдара хабар береді. Адамдарды, малды жне материалды ндылытарды тару жолдарын тадауда уе барлауынан баса су стіндегі (кемелер, кішкентай айытар) де олданылады.
рт кезінде
Газ ттіннен орау ызметі (ГТ) барлауа барар кезде келесілері болу керек:
– демалу жне кру органдарын орайтын ралдар (ошаулау газаар);
– жауынгерлік киім мен рал-жабдытар немесе жылу беретін костюмдар;
– байланыс ралын (белгі беру-сйлесу ралы, телефон, радиостанция немесе жол шпагаты);
– жарытандыру ралы (жеке жне топты фонарь);
– рт сндіру ралы (химиялы немесе кміртегі рт сндіргіш, су ысымымен стволы бар же сызыы);
– жеілдетілген лом (рылыларды ашып, жылжу баытын тыылдату шін);
– тару жібі.
Ттінделген аймаа кірер алдында буынны жеке рамы жауынгерлік міндетті, рекет ету жоспарын, ауіпсіздік бекетіні жне баылау кіргізу пунктіні орналасу орнын, жмыс орнына барып-айту тртібін білу ажет.
Буын командирі дайындыы жасылар санынан бітейтін рт сндірушіні таайындайды, содан кейін жеке зі демалу жне кру органдарын орау ралдарыны, сондай-а жауынгерлік киім мен рылыларды жне жылу беретін костюмдерді дрыстыын тексереді, буын (блімше) арасында рт сндіру ралдарын бледі, буын мшелеріні карабиндері арылы жол шпагатын немесе белгі беру-сйлесу рылысыны сымын ткізеді, радиостанция арылы немесе белгі беру-сйлесу рылысы арылы ауіпсіздік бекетімен байланыс орнатады, топты фонарьді жне жеілдетілген ломды алады.
Буын ішіндегі байланыс дауыс беру, бір-біріне тию, олмен крсету, жары крсету арылы жзеге асырылады.
Буын командирі, бекеттегі кзетуші, жауынгерлік усаскедегі басты, БКП, РТП арасындаы байланыс:
– белгі беру-сйлесу рылысы бойынша;
– радиобайланыс бойынша;
– жаын ашытыта электромегафон бойынша;
– жол шпагаты немесе тару жібі (алдын ала буын командирі ауіпсіздік бекетіндегі кзетшімен шартты белгілерді орнатады) арылы жзеге асырылады.
ГТ буыны (блімшесі) ттінделген аймата ыса жолмен жылжу керек. й-жайды жоспары белгісіз болса, крделі абыра бойымен немесе о (сол) жапен терезелері бар абыралар бойымен жылжу керек. Саты алаында жылжу кезінде крделі абыраны стап жылжу керек, сол уаытта газ ттіннен ораушылар ол шымен бір-бірін тигізеді немесе жол шпагаты немесе жол сызыымен сталады.
Бадарды жоалтпай, кері жолды жасы есте сатау шін абыра бойымен жылжу кезінде оны шынтапен немесе олмен тигіздіру керек. Жылжып жмыс жасауды бірге істеу керек, бір-бірімен байланысты немі олдап отыру керек, жадайы жне противогаз туралы срастырып, оттегіні бар болуына кіл аудару керек.
рт шыан жерге рт сндірушілер бір-бірден колоннамен жылжиды, жетекші-буын командирі, ал бітейтін-е тжірибелі рт сндіруші болып табылады (оан буын командирі алдын ала фонарьді жне жеілдетілген ломды береді), ал айтадан буын командирі бітеуші болып келеді жне сымды белгі беру-сйлесу рылысына орайды. ткен жолды есте жасы сатау шін жмыс орнына бара жатан кезде абыраны о жа олмен тигіздірсе, айтадан сол абыраны сол жа олмен тигіздіретінін есептеу керек.
Стволдармен ттінденген й-жайда жмыс істеу кезінде соралау баытын жне оны млшерін тадауда саты сатау керек. за уаыт жанан й-жайларда абыралар, тбелер жне жанбайтын заттар жылынады. Олара су тиген кезде тез буланып кетеді, бу й-жайды ішін толтырып кетеді, газ ттіннен ораушыларды дене мшелеріні кйігін шаыртуы ммкін жне крінуді нашарлатады. Одан баса, соралауды абайсыз пайдалану кезінде ттінде сумен сымдарды немесе тоа осылан заттара тию, соралаумен зертхана срелерінде тран улы заттарды тсіріп алу ммкін, осыны барлыы стсіз жадайлара келіп сотыруы ммкін.
Ттіндеген аймата жылжу кезінде келесі ажет:
– ауіпсіздік бекетіні орналасу жерін білу, бір-бірін арау, оршаан ахуалды зерделеп, баылау, ткен жолын еске сатау, трлі белгілерге зейінді болу;
– ТЖС жне ЖС саталатын й-жайа ашы жалаумен кірмеуге;
– есікті жалауды жне ыздырылан газды ГТ жеке рамына шыып кетуін болдырмауда абай ашу керек. Егер есік «зінен» ашылса, онда есікті ашар алдында буын крделі абыраны артына тру керек. Егер есік «зіе» арай ашылса аяпен есікті тіреп трып, кішкене ашу керек. Егер есік жоары немесе жан-жаа автоматты трде ашылса, есікті ашатын кнопканы басар алдында буынды крделі абыраны артына жабу керек.
Ттінделген й-жайда адамдарды іздеу ажеттілігі болан кезде й-жайды ке жолаын тексере отырып, кертпешпен немесе мадайшеппен ту керек. Жылжу жне жмыс жасауды барлы жадайларында буынны жеке рамы бірге болу керек, ажет болан жадайда кмек крсету шін бір-бірімен деген байланысын збей, бір-бірін арау керек.
Химиялы заымдану аймаында.
Химиялы барлау келесі жадайларда йымдастырылып жргізіледі:
– тікелей заымдану ошаында жне аып кету учаскелерін жне химиялы ауіпті затты таралу шекараларын анытаумен химиялы ауіпті нысан аумаында;
– ХН жаын аудандарда (химиялы жтыруды ммкінше айматарында) – жтырылан ауа блтыны тарау баыттарында, е алдымен мекенді жерлерде, адамдарды демалу жне жмыс істеу орындарында, ндірістік персоналды жне халыты оныс аудару, А кштерін авария салдарын жою шін жылжыту.
Химиялы барлауды жргізу шін радиациялы жне химиялы оралу, радиациялы жне химиялы барлау блімшелері, азаматты оранысты ралымдары мен скери блімшелері.
Химиялы барлау химиялы машиналармен жргізіледі. ажет болан жадайда РХБ блімшелері рамынан барлау шоыншылары (топтары) жаяу тртіпте рекет етеді.
Химиялы ахуалды айындау масатында тікелей жеілу ошатарында жне оан жаын ауматарда (жтырылан ауа блтыны тарау баыттарында) ткізілетін химиялы барлауды бірінші дегейдегі маынасы бар, оларды деректері халыты орауды жне химиялы жтыру салдарын жоюды йымдастыруа шешім абылдау шін ажет.
Барлау ХЗ шыуымен авария ауданында алыптасан метерологиялы жадайды ерекшеліктерімен йымдастырылады.
ХЗ еркін жайылу клемі ондытармен, жздіктермен жне мыдытармен м2. есептеледі. Авария ауданыны жне оан жаын жатан затты жайылу жеріні радиусы тасталан ХЗ санынан туелді жне 500-800 м. жне одан да арты шекте лшенуі ммкін. Жел жылдамдыынан, жерді стігі абатыны тсенішінен жне жер бедерінен туелді жтырылан айматарды трлі конфигурациясы болады. ХЗ блтыны тарау тередігі 20 км. жне одан да арты, ал рекет ету затыы –бір-неше сааттан бір-неше тулікке дейін жетуі ммкін.
ХО авария ауданында химиялы барлау химиялы барлау аспаптарымен жабдыталан, нысанда бар ралымдарды тартумен заымдану ошаын зерделеуден басталады. Ол деттегідей жаяу тртіпте жргізіледі. рі арай бл масаттар шін келіп жатан А скерлеріні радиациялы жне химиялы барлау блімшелері тартылады.
Заымдану ошаында химиялы барлау зіне ХЗ бар болуын, ауада оны шоырлануын жне топыра сынамаларын іріктеуді енгізеді.
Химиялы барлауды жргізу барысында шолыншымен (топпен) заымдалу ошаында ХЗ бар болуы р й-жайда 20-30 м. сайын, лкен й-жайларда 10-15 м. сайын ткізіліп отырады. Ерекше кіл ХЗ ммкінше топтану учаскелеріне (жертле й-жайлары, желдетілуі нашар орындар) аударылады. Ауа сынамалары ХЗ бар болуы айындалан орындарда алынады, осы заттарды сйы тріндегі сынамалары –оларды аып кету орындарында алынады. Авариялы нысан аумаында топыра сынамалары алынады.
Кп ХЗ рт жне жарылу ауіптілігінен авария ошаында химиялы барлау кезінде оршалуды штатты белгілері (ШБ) деттегідей пайдаланбайды. Химиялы жтыру айматарын (учаскелерді, аудандарды) белгілеу шін ол астындаы ралдар (бормен жазылулар, плакаттарды ілу жне т.б.) олданылады.
Біруаытта заымдалан ошаты барлаумен атар ксіпорын аумаында жне оны айналасында химиялы барлау жргізіледі. Ксіпорын аумаында химиялы барлау химиялы машиналарда немесе жаяу тртіпте жргізіледі, осы жерде барлау шолыншылары (топтары) цехтарды арасында жылжып отыра, р 50-100 м. сайын тотап, аспаптар арылы лшемдерді жасап, тгілу учаскелерін жне ХЗ таралу шекараларын айындайды. Заымдалу айматарыны шекараларында ашытыы 300-500 м. е алдымен жтырылан ауаны тарау баытыны згеруін жне ммкіндік болса ХЗ шоырлану згеруін баылауа арналан химиялы баылау бекеттері орнатылады. Баылаушы тапсырманы алып, крсетілген орынды алып, берілген ауданда здіксіз баылау жргізеді, крсетілген мерзімде аспаптарды осып, оларды крсеткіштерін баылайды, метеорологиялы баылауды ткізеді.
Химиялы заымдалуды айындауда блімше (барлау тобыны лкені, байаушы) командирі «Химиялы дабыл» белгісін береді жне ХНП ойан командирге (бастыа) баяндайды.
Хабарландыру белгісін бергеннен кейін баылаушы жеке оралу ралдарын скери алыпа ауыстырып, блімше командиріне (барлау тобыны лкеніне) нтижелері бойынша баяндайды. Химиялы жтыруды айындааннан кейін, сондай-а метеожадайларды крт згеруі жадайында баылаушы кезектен тыс метеорологиялы баылау ткізеді. Ауысым кезінде баылаушы кезекшілікке кіретінге неге кіл аудару керек екенін айтып, баылау нтижелерін хабарлап, оан химиялы барлау аспаптарын жне ХБП баса млігін береді.
ХЗ жататын ауматы химиялы барлауы з міндеттерін химиялы баылау бекеттері жне химиялы барлау шолыншыларыны (ХБШ) кмегімен А скерлері блімшелеріні радиациялы жне химиялы барлау жне радиациялы жне химиялы орау блімшелерімен жргізіледі.
Химиялы баылау химиялы ауіпті баыттарда (аудандарда) химиялы ахуалды згеруін баылау шін ХБП ою жолымен жзеге асырылады. Химиялы барлау шолыншылар ХБП міндеттерінен баса жтыру айматарыны шекарасын, оларды айналып ту жолдарын айындайды жне барлау ауданында оршау белгілерін орнатады.
Химиялы барлау баыттар (маршруттар) бойынша 8-12 км/с. жылдамдыымен жзеге асырылады. ХЗ бар болуы аспаптар кмегімен р 200-500м. сайын сипатты бадары бар нктелерде айындалады.
ХЗ трін крсетумен оршау белгілері химиялы жтыру айматарыны шекарасында орнатылады, осы жерде химиялы жтыру айматарыны шекарасын белгілеу химиялы жтырылан айматы сырты жаынан ХЗ аныталан нктеден 250-300м. алыстау ткізіледі.
Мекенді жерлерде химиялы барлау кше жне оралым бойында мият жргізіледі. Жеке аулаларды, имараттарды, й-жайларды, аулалы учаскелерді жне баса нысандарды барлауы шолыншылармен жаяу тртіпте жргізіледі. оршау белгілері осы жадайларда кше жне оралым иылыстарында, аулалардан жне имарат кіреберістерінен шыатын жерге, аула ішіне жне жасы крінетін орындара ойылады.
Химиялы барлау деректері негізінде жтыру тлжаттары растырылады, оны ішінде мекенді жерді р йіне (имарат, аулалы учаске).
Радиоактивті ластану аймаында
Радиоактивті ластану айматарында жмыстарды ткізуде тару рылымдарын нтижелі пайдалану тек онда алыптасан радиациялы жадай туралы наты деректерді болуында ана пайдаланылады.
Осындай деректер А скерлері мен жалпы жне арнайы барлау рылымдарымен жмыс ткізу ауданында радиациялы барлауды ткізу жолымен алынады.
Осы блімшелер жерді жне сырты ортаны зге нысандарыны ластану дегейі туралы апаратты алу масатымен радиациялы барлауды радиоактивті ластану айматарында болан блімше жеке рамыны жне халыты радиациялы орауы бойынша шаралар туралы шешім абылдау шін жргізе алады.
Радиациялы барлау кшімен келесі міндеттер шешіледі:
— жерді жне ауаны жер стіндегі абатыны радиоактивті заттармен ластануын айындау жне сол туралы апаратты аа бастыа хабарлау;
— тару ралымдарыны озалу баыттарында гамма-сулелену млшеріні уаттылыын айындау жне радиоактивті ластану айматарыны шекарасын белгілеу;
— ластанан учаскелерден ту шін айналып ту жолдарын іздеп табу (ажет болан жадайда);
— радиациялы жадайды згеру динамикасына баылау;
— суды, таматы, сімдікті, грунтты, техника жне млік обьектілеріні сынамаларын алу жне оларды зертханалара жіберу;
— метеорологиялы баылау;
— рылымны жеке рамы радио белсенді ластанан айматан шыаннан кейін дозиметриялы баылау.
Радиациялы барлауды йымдастыру кезінде жмыстарды ткізетін аудандарда сырты жадайды (желді баыты, ауа-райыны зге элементтері) згерілуі кезінде немесе айталанатын радио белсенді ластану жадайында пайда болатын ахуалды есепке алу керек.
тару рылымдарыны орналасу аудандарында, сондай-а жмыстарды ткізу нысандарында радиациялы жадайды баылау шін радиациялы баылау бекеттері рылуы ммкін, оларды негізгі міндеттері:
— радиоактивтіластануды уаытында айындау жне жария ету белгісін беру;
— радиоактивті зат блтыны озалыс баытын айындау;
— бекет ауданында радиоактивті заттармен ластанан учаскелерді барлау, сондай-а метеорологиялы баылау.
Радиациялы баылау бекеті деттегідей ш адамнан трады. Бекет ДП–5 (А, Б, В), ДРГ–01Т тріндегі лшем уаттылыыны лшеуішімен, №3 метеокешенмен, ИД-11 (ДКП–02 жне т.б.) млшерді лшеуді жеке лшеуіштерімен, ИД–1 тріндегі лшеуішпен, секундомермен, демалу органдарын жне теріні орайтын жеке орау ралдарымен, белгі беру жне байланыс ралдарымен, радиациялы жадай параметрлерін жазу шін журналдармен, ауа сынамасын алу шін жабдыты жинатамасымен жабдыталады.
Радиоактивті ластану айматарын айындау, жерді, млікті, техниканы, таматы, суды ластануын баылау бойынша міндеттерді орындау шін, сондай-а А кштері блімшелеріні орналасу орындарында жне рекет ету аудандарында талдау жасау шін ластанан объектілерден сынама алынып зертханалара апарып, радиациялы барлау топтары (буындар, есептер) тартылады.
Жмыс басшысында радиациялы авария болан ауданда бар болан кш-ралдарынан шыа отырып, радиациялы барлау жне ластану дегейін баалау жер стіндегі жне уе барлау ралдарын пайдаланып, кезегімен жне (немесе) атар ткізілуі ммкін.
уе радиациялы барлау (РБ), ойылан міндеттерден арнайы дайындалан мобильді авиациялы блімшелермен (буындармен, экипаждармен) арнайы радиометриялы (спектрометриялы) аппаратурамен арнайы жабдыталан шатарда жне тікшатарда жзеге асырылу ммкін.
Жер стіндегі радиациялы барлау (ЖРБ) автокліктерде, жзу ралдарында жне зге клік ралдарында, сондай-а жаяу тртіпте жзеге асырыла алады. Жер стіндегі радиациялы барлау деттегідей автомобильдерде ткізіледі. ыса тотаулар барлау ралдарыны крсеткіштерін натылау жне сырты орта нысандарыны сынамаларын іріктеу шін жасалады. Жеке жадайларда жерді лкен емес учаскелеріндегі (мекенді жерлер, туі иын учаскелер жне с.с.) жер стіндегі барлау жаяу тртіпте жргізіледі.
Жаяу жер стіндегі радиациялы барлау топтары (есептер, буындар) туі иын орындарды, автомобильдерде радиациялы барлау жасау ммкін емес аудандарда жне мекенді жерлерде ластану дегейін баалау бойынша міндеттерді орындайды.
Ластанан ауматы зерделеу доза уаттылыын здіксіз лшеу дісімен ткізіледі. р 100–300 м сайын доза уаттылыыны жне ластану тыыздылыыны крсеткіштерін картаа (жоспар-сызбаа) нкте нмірін жне лшеу уаытын крсетумен екі аспаппен лшенеді. Жаяу барлауыны есеп (буын) озалысыны жру жолы ауа-райы мліметтері бойынша алдын ала айындалады жне уе барлауын ткізгеннен кейін алынан радиациялы жадай туралы алашы деректер негізінде натыланады.
Мекенді жерді зерделеу барысында оамды жерлерге, тру й-жайларына, мектептерге, балалар мектепке дейінгі мекемелерге, фермалара, клубтара, дкендерге жне адамдар жиналатын баса да орындара кіруде міндетті доза уаттылыы лшенеді. ажет болан жадайда зерделеу жеке меншік йлерде де ткізіледі. Барлау барысында мекенді жерді зерттелу сызбасы натыланады, оан осымша бадарлар салынады, олар рі арай лшеулерді жне сынама іріктеуді ткізу орындарын наты орнатуа ммкіндік береді. Жер мекеніні жне оан жаын жерде орналасан жерді ластану дегейін болашата айындау шін радиоактивті ластану лшемдерін лшеу барысында келесілер ткізіледі:
— гамма-сулелену млшеріні уаттылыын лшеу;
— бета суле шыарыштармен стігі ластануын айындау;
— айматы жеке радионуклидтармен ластауды гамма_спектрометриялы талдауы.
Гамма суле шыарыш млшеріні уаттылыын лшеу лшеуді ке диапозоны бар жне арттырылан тез рекет ететін, сенім білдірілген жне млшер уаттылыыны бліктеу лшеуіштерді кмегімен ткізіледі. Бета-суле шыарыштармен стінгі абатыны ластану дегейін айындау радиометрлерді кмегімен жасалады.
Радиоактивті ластануды баылауы техниканы, клікті, киімні, оралуды жеке ралдарыны жне ая киімні ластану дегейін айындау шін ткізіледі. Осы баылау деттегідей рылымдармен ойылан міндеттерді орындааннан кейін, жеке рамны ластанан жерлерден шыаннан кейін, толы арнайы деуден ткеннен кейін ткізіледі.
Дозиметриялы баылауды ткізгеннен кейін тару рылымдар рамына енетін жалпы жне арнайы барлау топтары (буындары) тартылады.
Дозиметриялы баылау буындары жмысты арнайы деу пунктерінде (АП), санитарлы-жуу пунктерінде (СЖП), киімді зарарсыздандыру станцияларында (КЗС) ткізеді.
Радиоактивті ластануа тиген жне АП, СЖП, КЗС толы арнайы деуді ткізу шін келген рылымны жеке рамы, техникасы жне клігі баылау тарату пункті (БТП) арылы теді, ол ластанан жерде жмыс істегеннен кейін рылымдарды ластану дегейін анытайды. БТП тару рылымдарыны барлау блімшелеріні рамына енетін дозиметристтер есебінен йымдастырылады. Осы жерде бекетке келген адамдар мен нысандарды ластану дегейі лшеніп, ажетті діс пен арнайы деу толытыы айындалады.
Адамдарды жне нысандарды ластану дегейі ДП_5, КРБ_1 жне т.б. тріндегі аспаптарды кмегімен айындалады. Жеке рамды жне техниканы ткізу сайын мезгіл аралы дозиметрист жмыс орныны ластануы тексеріліп отырады, ажет болан жадайда оны дезактивациясы немесе баса орына ауысуы ткізіледі.
Дозиметриялы баылау екі бекетпен жзеге асырылады, оларды біреуі АП кіреберісінде, ал екіншісі шыатын жерде орналасады.