Рт болан жадайда.

ртті сндіру кезінде келесіз жадайлар болуы ммкін (жаралану, кю, улану, электр тогына тсіп алу, су жне т.б.).

Зардап шеккенге дрігер келгенге дейін жараатына арай кмек крсетілуі ммкін:

кйген кезде (жылу, термиялы жне басалары):

– зардап шеккенге тыыз матаны стіне тастап, оны ара жатызып немесе жерге жатызып, стіндегі жанып жатан киімін сндіру;

– кйген орындарын еш нрсе тигізбестен, денені кйген блігін киімнен босату;

– денені заымдалан блігіне шарап спиртіне немесе дезинфекциялау ерітіндісіне малынан дке тампонымен кйген жерді айналасын алдын ала тазалап алып, таза матадан залалсыздандырылан таныш тарту керек.

Егер кйік ышылдан болса, таза суы сумен 10-15 минуттай кйік орнын жуу керек, егер кйік сілтіден болса, 5–10%-ды бор ерітіндісімен немесе 2%-ды сірке немесе лимон ышылымен жуу керек. Зардап шеккенні денесіні кп блігі кйіп алса, оны таза матаа орап, жылы крпемен жауып, ттті шай беру керек;

жараат аланда:

– кемінде 1,5 саата жгут немесе залалсыздандырылан танышпен ан ауды тотату немесе азайту;

– жараат айналасыны терісін йодпен немесе спиртпен дезинфекциялау жне оны залалсыздандырылан танышпен орау;

сйек сынан кезде:

– ая-олдарын шиналара, ааш татайа немесе фанераа орау арылы оны озалмауын амтамасыз ету, содан кейін барып зардап шеккенді баса орына озауа болады;

буынны шыып кетуі, сіірі созылуы немесе жараат алан кезде:

– денені заымдалан блігіні озалысын шектеу, басып тратын танышпен орау, суы компресс ою, зардап шеккенге толы тынышты орнату, дрігер келгенше шыып кеткен буынды орнына салмау. Жаралара йод жау;

бтен дене кіріп кеткенде (шгір):

– егер жараны ластануына жол бермей бтен денені алып шыуа болады, жараа йод жау, залалсыздандырылан таныш байлау;

электр тогына тсіп алан кезде:

– тоты ажырату арылы зардап шеккенді тотан босату, ра немесе то ткізбейтін затты кмегімен зардап шеккенні стінен сымдарды кесіп тастау немесе алу, бл ретте тарып алушыны то соудан орану шараларын сатауы ажет;

– то кернеуін аланнан кейін зардап шеккенні ламауына шаралар олдану ажет, оны таза ауаа шыару ажет жне олмен демалдыруды кмегімен жрек ызметін алпына келтіруге дереу шаралар абылдау ажет;

ттіннен, улы газдан уланан кезде, есінен тану немесе тынысы тарылу кезінде:

– зардап шеккенді таза ауаа шыару немесе таза ауа кіруі шін есік, терезелерді ашу;

– зардап шеккенні аузынан шырыштан тазартып, тіс протезін алып жне тілін таза матамен стап, бері тартып, олдан демалдыру керек;

– зардап шеккенді жылытып, тыныштыты амтамасыз ету, оан мстір спиртін иіскету жне ысты шай беру;

– кзіне улы зат немесе сйыты тисе, оларды таза сумен жуу.

бумен уланан кезде:

– оттегімен, таза ауамен демалызу, олмен демалдыру, денесін жылыту, ішке – кодеин, аскорбин ышылы (С друмені).

Ауыз арылы уланан жадайда – карболен, іш жргізетін дрі (кастор майы) осып, асазанды сумен тазарту, ішке – ара кофе, ысты ст. Демді ішке тартанда уланан жадайда – зардап шеккенді уланан атмосферадан кету. Таза ауа, амилнитратпен, оттегімен демалу. Ішіп ойан жадайда - тез арада белсендірілген кмірді осып, калий перманганаты ерітіндісімен, 1...3%_ды сутегі тотыымен немесе 5%_ды натрий тиосульфиты ерітіндісімен асазанды жуу, оттегімен демалу, ажет болан жадайда – олмен демалдыру.

сіп алан кезде:

– зардап шеккенді жылы орына келу, оан ысты шай беру;

– блме температурасындаы суы бар ваннаа денені сіген учаскесін уалау жне суа салу арылы біртіндеп жылыту. Уалау алдында олды жне денені сіген блігін дезинфекцияландыру ерітіндісімен, шарап спиртімен немесе одеколонмен сулау. Денені сік шалан блігін денесін жараламай, шетінен ортасына арай таза олмен жне жмса матамен уалау жне жмсарту;

– сік шалан орын ызараннан кейін дезинфекцияландыратын ерітіндіге малынан тампонмен (таза шберекпен) срту, ра залалсыздандырылан танышпен орау;

– заымдалан учаскені іскен жне лбіреген орындары болан жадайда сумен жуу, спиртке малынан мата тампонымен срту, содан со залалсыздандырылан таныш орау, зардап шеккенге тынышты орнату;

жылу соып тастаан кезде (жоары температуралы орында за жмыс істеген кезде кюден):

– зардап шеккенді суы орына апару, алдымен киімін аытып, бетін суы сумен жуып немесе басына суы компресс ойып оны есін жиызу;

– ішуге суы су беру жне тынышты орнату.

Химиялы залалдану айматарында

Залалдану айматарында кез-келген токсогентпен байланысан кезде медициналы орау жне зардап шеккенге келесі іс-шараларды жзеге асыру ажет:

– азаа уды туін шыл тотату (залалдану аймаынан шыару, олара санитарлы деу жргізу, тері жне демалу органдарына дербес орау ралдарын пайдалану);

– азадан уды тездетіп шыару (стыру, іш жргізетін дрілерді олдану);

– азаны мір сруге маызды жйелеріні жмыс істеуін алпына келтіру жне олдау (реанимациялы іс-шаралар);

– КУЗ-мен атты улананда пайда болатын гипоксиялы жадайды емдеу дісіндегідей оттегімен ингаляция жасау;

– КУЗ-мен улануды алдын алу жне емдеуде дрілік (антидотты) ралдарды пайдалану.

Крсетілген іс-шараларды жргізу белгі реттілікпен жзеге асырылуы тиіс.

Крсеткіштер болан кезде залалдану айматарынан зардап шеккенді эвакуацияланан со ішінара санитарлы деу жргізіледі: мата немесе дке тампоныны, сода ерітіндісіні немесе бор ышылыны (КУЗ тріне байланысты) кмегімен ашы тері бетінен улы заттар тазартылады, кейін сумен жуылады.

Зардап шеккен есінен айырылан жадайда оны бетін тмен аратып, о жа бйіріне жатызады. сан кезде ауыз уысы мен кеірдегі дкені кмегімен (орамал, бет орамалы) сы массасынан тазартылады.

Госпитала жатызана дейінгі кезеде арапайым реанимациялы кмек демалу жолдарынан ауаны туін, кпеге жасанды вентиляция (ЖВ) жасау жне жрекке жанама (жабы) массаж жасау болып табылады.

Радиоактивтік ластану аймаында.

Авариялы жадайды ауымы мен сипаты, сонымен атар сулелену жадайлары мен аварияа жмылдырылан тлаларды саны жайлы толы апарат зардап шеккендерге алашы медициналы кмек крсету іс-шараларыны клеміне елеулі сер етеді.

Авариялы жадайлара тн сулелену кздері, сулемен заымдануды жалпы жне жергілікті аныталуыны сипатымен оларды бірнеше трлері болуы ммкін.

Кіші инциденттер — халы арасынан персоналда жне дербес тлада жазатайым жадайлар келесідей блінеді:

— зардап шеккенні атты сулемен ауыратын ауруыны жне (немесе) жергілікті сулелі заымдануыны дамуымен гамма-, бета-, нейтрон жне рентген сулесіні кзіне адамны тікелей байланысы немесе жаындауына байланысты;

— жек тлаларды сулеленуді ашы кздерімен жне радиоактивті заттарды теріге, шырышты блігіне жне демалу, ішек-арын жолы жне заымдалан тері арылы азаа тсуінен болуы ммкін.

Ірі ауымды радиациялы авариялар оларды рекет ету аймаында кптен таралуымен жне зардап шеккендерді кп блігінде радиациялы заымдануды болуымен сипатталады. Мндай жадайлара атом реакторыны белсенді аймаыны заымдануы, сатау оймаларынан радиоактивті алдытарды шыару немесе атом аруларын олдану мысал бола алады.

Радиациялы жадайларды мндай трлері шін гамма-, бета- жне гамма-нейтрон сулеленуі, кп жадайларда (реактордаы авария, алдытарды сатау оймасыны ттастыыны бзылуы) жне ртрлі радионуклидтерді азаа тсуімен (кбінесе иод, цезий изотоптарыны, сирек кезде стронция и плутония) сипатталады.

Кптеген жадайлармен атар баса заым келтіретін агенттер (химиялы, жылу, механикалы жараат жне т.б.) жне трлендіруші факторлар (діріл, ыздыру жне т.б.) комбинациясы орын алуы ммкін.

Жарааттарды ілесуінсіз болан радиациялы заымдану болан кезде тек те кп млшерде сулеленген жадайда дереу (шыл) кмек крсетуді ажеттілігі туындауы ммкін. Радиоактивті заттар (уландыратындарды есептемегенде) тіршілік рекетіні маызды функцияларын бірден бзбайды, ауыртпайды, естен тандырмайды, кйдірмейді, аралас заымдану жадайында мндай былыстар байалуы ммкін.

Радиациялы авария болан кезде зардап шеккенге алашы шыл кмек крсету шін келесі негізгі жалпы іс-шаралар жргізілуі ажет:

1. Иондандыратын сулелену аймаынан зардап шеккенді кету.

2. Демалуын иындататын барлы киімдерді шешу.

3. Коллапс жне естен тану жадайында (сырты сулеленуді кю мен жараат алумен йлескен жадайда) ауруа арсы немесе естен тануа арсы препараттар енгізу ажет.

4. Радиоактивті заттармен жара ластанан жадайда жараны сорбирлендіретін немесе кешенді сорбирлердіретін препараттары (плутониймен заымдаанда пентацинмен) бар залалсызданан физиологиялы ерітіндімен тампон басу немесе жуу.

5. Теріні бетіне жне шырышты абыа дезактивация жне санитарлы ндеу жргізу.

Ластанудан кейінгі алашы кезеінде альфа-радиоактивті заттармен (материалдармен блінетін) ластанан ауамен демалан кезде алашы медициналы кмек крсетуді ерекшелігі кпеден жне жоары демалу жолдарынан бл заттарды мейлінше тазарту шін жадайлар жасау болып табылады, ол мрын жолдарынан жне ауыз уысынан аыры тсіретін, аыры тсіруге ыпал ететін сйытыты (жылы сілтілі еретінді, ысты ст) ішке олдану, пентацинні 5–10% ерітіндісімен аэрозолмен бірнеше рет демалу арылы ол жеткізеді.

Осылармен атар бйрек заымдануыны алдын алу масатында ішек-арын жолдарынан радиоактивті заттарды сіуін азайтатын шаралар олданылады:

— 4 саат ішінде бірнеше рет іш жргізетін дрілер осып, асазанды сумен жуу немесе стыратын дрілер беру;

— бір уаытта кп су ішкізе отырып, іш жргізетін жне стыратын дрілерді осымша олдану;

— 12 саат ішінде 2-3 рет тазарту клизмасы.

Эвакуацияланан зардап шеккендерді наты заымдананына одан рі баалау шін ілеспе жат рсімдеу ажет, онда міндетті мліметтерден баса келесілерді крсеткен жн:

— ластанан кні мен уаытын;

— алашы медициналы кмекті клемі мен тиімділігі;

— ластануды болжамды дегейі;

— санитарлы ндеу жргізуді сипаты.