Биостатистика пні жне оны міндеттері. Статистикалы жина. Салыстырмалы лшемдер. Графикалы бейнелеу

Биологиялы статистика – биологиялы нысандарды табии жне эксперименттік зерттеулерді жоспарлау жне оларды нтижелерін талдау ережелері жніндегі білімдер жйесі. Статистика деген латынша «stato», ал азаша «жадай» деген маынаны білдіреді. азіргі кезде алымдарды кбісі статистикаа мынадай тсінік береді: «Статистика – жеке оамды ылыми баыт, ол оамды былыстарды санды жне сапалы згерістеріні зара байланысын зерттейді». Осыан араанда статистика жалпы кріністерді тжырымдау шін ажет. Оны жеке кріністерді зерттеуге олдануа болмайды. Статистиканы негізгі міндеті – зерттелетін кріністерді згерістеріне алып келетін себептерді анытау. Ал оны анытау шін зерттелетін кріністерді баылау саны жеткілікті жне кп санды болуы тиіс. Статистиканы салалары те кп. Мысалы, нерксіп, ауылшаруашылы статистикасы, т.б. ндірістерге байланысты блімдер. Ал медициналы (санитарлы) статистика дегеніміз гигиена жне денсаулы сатау мселелерін зерттеуде олданады. Медициналы статистиканы 3 блімі бар:

1) денсаулы статистикасы;

2) денсаулыты сатауды басару статистикасы;

3) клиникалы жне эксперименталды зерттеулер статистикасы.

Денсаулы статистикасыны негізгі тарматарына:

- демография статистикасы;

- аурушады жне мгедектікті статистикасы;

- су жне даму статистикасы жатады.

 

Денсаулыты сатауды басару статистикасы бірнеше тарматара блінеді:

- емдеу-алдын алу мекемелеріні статистикасы;

- санитарлы жне эпидемияа арсы кресетін мекемелер статистикасы;

- йелдерді босануына кмектесетін жне денсаулыын орайтын мекемелерді статистикасы;

- балалар мен жасспірімдерді денсаулыын орайтын мекемелер статистикасы;

- медицина ызметкерлеріні статистикасы жатады.

 

Дрігерлер жне медицина саласыны ылыми ызметкерлері халыа емдеу жрдемін жасартуа, ауруды алдын алу жмыстарын атаруа ажетті мліметтер алу шін статистикалы зерттеулер жргізуге мжбр болады. Сондытан дрігерлер статистикалы зерттеу жргізу, статистикалы мліметтерді дрыс пайдалану, халы денсаулыыны негізгі крсеткіштерін, денсаулы сатау мекемелеріні жмысын талдау дістерін білу ажет.

Статистикалы зерттеулер 5 кезеге блінеді:

1. Зерттеуді жоспары мен бадарламасын жасау;

2. Мліметтер жинау;

3. Мліметтерді деу жне топтастыру;

4. Мліметтерді талдау жне орытынды жасау;

5. Зерттеуді нтижелерін іс жзінде енгізу.

Статистикалы зерттеуді жоспары мен бадарламасын жасау – зерттеуді негізгі масаты мен ойылан міндеттерді анытаудан басталады. Ал жоспарда масата жету шін андай міндеттер, жмыстар атарылуы керек екені белгіленеді. Біріншіден, зерттеу немесе баылау объектісі аныталады. Мысалы, халы денсаулыына сер ететін жадайларды білу шін бкіл республика халын зерттеу объектісі деп аламыз. Мны жалпы статистикалы жиынты дейді. Ал, статистикалы жиынты дегеніміз белгілі бір кеістікте жне уаыт аралыында алынан, сапасы жаынан салыстырмалы трде біркелкі элементтерді тобы. Статистикалы жиынтыты 2 трі бар: 1) жалпы; 2) іріктілген немесе тадамалы.

Баылау саныны млшерін білу шін арнайы есеп жргізуді 2 жолы бар:

1) Егер зерттеуді нтижесі орта млшермен крсетілетін болса, онда тадамалы жиынтыты клемі мынадай формуламен аныталады:

(1)

мндаы n – баылау саны; t – сенімділік коэффициенті (егер атесіз болжамды P=95% деп алса, t=2-ге, егерде атесіз болжам P=99%-а те десек, онда t=3-ке деп алынады); - орта квадратты ауыту, ол осындай зерттеулерді орытындысы шыарылан деректерден алынады немесе аз санды баылауды жргізу барысында есептеп шыарады. - е жоары дрежеде жіберілетін ателік, ол 5%-дан аспау тиіс.

2) Егер зерттеуді нтижесі салыстырмалы млшермен крсетілетін болса, онда тадамалы жиынтыты клемі мына формуламен есептеледі:

(2)

Бл жерде Р – пайызбен берілген крсеткіштер, q=100%-P боланда шыады.

Статистикалы жиынты баылау бірліктерінен трады, оларды арнайы діспен алыптастырады. рбір баылау бірлігіні бірнеше сипаттамасы болады, алайда тіркеуге тек зерттеуді масатына жетуге ажетті белгілері ана алынады. Тіркелінетін белгілерді 2-ге бледі:

1) сапалы немесе атрибутивтік белгілер жазбаша трде белгіленеді. Оан адамны жынысы, ызметі, ауруды аты мен белгілері, емдеу нтижесі, тратын жері, т.б. жатады;

2) санды белгілерді цифрлармен крсетеді. Оан адамны бойыны зындыы – см, жасы – жылмен, салмаы – кг, емделу затыы – кнімен есептеу жне т.б. жатады.

рбір санды белгілер млшерін «варианта» дейді де «V» ріпімен белгілейді. Зерттеулер жргізілгенде дрігер зерттелінетін былыса р трлі белгілерді серін анытауы ажет. Сондытан да белгілерді факторлы жне нтижелікдеп бледі. Факторлы белгілерге баса белгілерді нтижесіне сер ететін белгілер жатады. Мысалы, баланы жасына сйкес бойы седі (жасы – факторлы, ал бойы – нтижелік белгі).

Статистикалы кестелерді 3 трі бар:

1. Жай статистикалы кесте – бір статистикалы бастауыштан трады, барлы мліметтер бір белгімен алынады.

1-кесте.

Емдеу-алдын алу мекемелерінде тіркелген ауруларды саны (1998 жыл)

Ауруды трі	Науастарды саны
Ісіктер ан айналымы жйесіні ауруы Тыныс азаларыны аурулары Ас орыту азаларыны ауруы Барлыы	220 823 808 728 2 024 143 891 122 3 944 816

 

2. Топтастырылан статистикалы кесте – бір статистикалы бастауыштан жне бірнеше бір-бірімен байланыссыз статистикалы баяндауыштан ралады.

2-кесте.