Аналитикалы эпидемиологиялы дістер

Аналитикалы эпидемиологиялы зерттеулерді масаты – эпидемиологиялы тексеру мен адаалау барысында жпалы ауруларды пайда болу мен таралуы туралы диагностикалы болжауды баалау шін тексеру жргізу.

Болжауды тжырымдау жне тексеру эпидемиологты ызметіндегі е жауапты кезе. Бастапы болжауды тексеру барысында жаа болжау пайда болу ммкін, оны таыда да тексеру ажет.

Бл жерде есте стайтын жне білетін жайт мынау: эпидемиологиялы болжау р уаытта эпидемиялы процесті белгілі бір задылытарына негізделеді. Оны крінісін текеру барысында эпидемиологты болжау жасауа хаысы да бар жне болжауды дрыс болып шыу ммкіншілігі де молаяды.

Диагностикалы болжам арылы индукциялы ой орытындысы алыптасады. Ол эпидемиялы процесті себептік-салдарлы байланысын анытауа ажет. Бл жерде теориялы оу мен тжірибе жзінде жинаталан эпидемиологиялы ойлау жйесіні эпидемиологты ызмет шін зор роль атаратынын айта кету керек.

Аналитикалы эпидемиологиялы зерттеу дісіні екі трі бар:

а) «оиа-баылау» трінде зерттеу;

б) когортты зерттеу.

«Оиа-баылау»трінде зерттеу екі топтаы адамдар туралы мліметті салыстыру нтижесіне негізделеді. Бірінші топ – жпалы аурумен науасталан адамдар (оиа), екіншісі – осы инфекциямен ауырмаан адамдар тобы (баылау), біра осы екі топтаы адамдар ауіп-атер факторыны серіне бірдей шырайды. Мысалы, ет комбинатыны мал сою цехы жмысшыларыны арасында 60% шамасында бруцеллез ауруы айындалды. Эпидемиологиялы тексеру арылы жне эпизоотологиялы материалды талдау барысында оларды бруцеллез оздырышы бар са малды союа атысаны айындалып отыр. Баылау тобындаы адамдар да (колбаса жасайты цехты жмысшылары) осы ауру малды етімен (фаршпен) жмыс істеген. Оларды арасындаы ауру адамны млшері 44%. Екі топтаы сыраттану айырмашылыы да статистикалы жаынан мнді.

Бл жадайды вариациялы срыптау арылы тсіндіру дрыс емес. Алайда аныталан кездейсо байланысты себептік-салдарлы байланыс деуге болмайды. Бл тсіндіруді бір трі ана. Шындыында аныталан айырмашылыты тсіндіру баса себептерге байланысты болуы ммкін, мысалы, ызметкерлерді жмыс стажына, ксіпкерлік дайындыына, оларды арнаулы сатану жабытарымен амтамасыз етілуіне (халат, резеке олап жне т.б.)

Зерттеу нтижесіні дрыстыы салыстыру топтарын (зерттелетіннен баса) іріктеп алуа баынышты, сондай-а осы топтарды барлы белгілері мен біркелкілігіне байланысты болады.

Когортты зерттеу (баылау) – бл эпидемиологиялы белгілері бар топтарды білу. Когортты зертеу – белгілі бір зерттеу уаытында ауіп-атер факторыны сер еткен жне сер етпеген топтарында (когортта) сыраттанушылыты интенсивті крсеткішін анытау. Мысалы, ет комбинатыны ауыран малдарды соятын (санитарлы) цехыны 35-55 жастаы жмысшылар тобын 5 жыл баылау кезінде оларды ішінде бруцеллезбен сыраттанушылыты крсеткіші (1000 жмысшыа шаанда) – 115,5 болды, ал колбаса жасайтын цехты жмысшылар тобында (осы жас млшері жне осы уаыт кезеінде) – 11,5. Статистикалы талдау осы крсеткіштер айырмашылыыны кезейсо емес екенін крсетеді. Біра, зерттеуді дл осы нсасында бааланатыннан баса, топтарды барлы белгілері бойынша салыстыру шін длелдеуді те жадайлары ажет.

Содытан когортты эпидемиологиялы зерттеу барысында топтарды ру кезінде кейбір осымша жадайларды: ммкін болан ауіп-атер факторыны рекетіні німділігін (баса сер ететін жадайлар біркелкі боланда); кмнданан факторды жалпы топа сері мен жеке адама серін ескеру керек.

Эпидемиологиялы диагностикада когортты зерттеуді пайдалынып, жиналан сыраттанушылы крсеткішін ретроспективті эпидемиологиялы талдау деп атайды. Зерттеуде сыраттанушылы динамикасын баалау трі жедел эпидемиологиялы талдау барысында аныталады.

Кп жадайда жоарыда келтірілген зерттеу дісін екі атар пайдаланылуы ммкін, олар бір-бірін толытырады. Когортты зерттеуді нтижесі арылы тікелей жне салыстырмалы ауіп-атер аныталады. Тікелей ауіп-атер деп ауіп-атерді сері тиген жне тимеген адамдарды сыраттанушылыы крсеткіштеріні айырмашылыын айтады. Мысалы, ет комбинатандыы мал сою цехында жмыс істейтін жмысшылар (115,5) мен колбаса жасайтын цехты жмысшыларыны (35-50 жас аралыындаы) сыраттанушылыыны (11,5) айырмашылыы: 115,5-11,5=104,0 (1000 жмысшыа шаанда).

Салыстырмалы ауіп-атер деп ауіп-атерді сері тиген жне тимеген адамдарды сыраттанушылы крсеткіштеріні атынасын айтады. Мысалы, жоарыда крсетілген сыраттанушылыты анынасы 115,5 =10,4, яни санитарлы мал сою цехы жмысшыларыны сыраттануы – 11,5. Ммкіншілігі колбаса жасайтын цехты жмысшыларымен салыстыранда 10,4 есе жоары.

Аналитикалы зерттеу процесі рашанда исынды лгілеумен абаттаса жзеге асады, яни эпидемиялы процесті даму механизмін ойша елестету арылы оны натылыы крінуі салыстырылады.