Лшеу ателігі. ос ателікті баалау

лшеу – объектілер мен жадайларды белгілі талаптара сйкес санды крсеткіштер трінде бейнелеу немесе физикалы объектіні асиетін санды тану тсілі.

лшеу – лшенетін шамалар мндерін анытау шін жргізілетін эксперименттік процедураларды ртрлілігімен сипатталады. Яни, лшеуді кптрлілігін лшенетін шамаларды кптрлілігімен, оларды уаыта байланысты згеру сипаттамаларыны ртрлілігімен, лшеуді длдігіне ойылатын талаптарды алуан трлілігімен жне т.б. тсіндіріледі.

лшеу нтижесін алу тсілдеріне байланысты лшеу тура, жанама, бірігіп жне ттас лшеу болып блінеді. Блай блуді масаты лшеу нтижелерін анытау кезінде пайда болан дістемелік ателіктердітадап алу олайлыы болып табылады.

Тура лшеу – шаманы белгісіз мнін тікелей Ж крсеткіштері бойынша табуды айтамыз. Мысалы, таразы арылы лшенетін масса, термометрмен температураны, вольтметрмен кернеуді лшеу жатады.

Жанама лшеу – ол шаманы мнін бірдей жадайда жргізілген тура лшеумен алынан шамалар арасындаы белгілі туелділік негізінде лшеу болып табылады. Мндай лшеулерді метролгиялы тжірибеде маызды мні бар. Оларды негізінде, мысалы, алашы эталондармен алынан негізгі шамаларды бірліктер эталондарымен жазылан мндерді орнату.

азіргі заманы микропроцессорлы лшеу аспаптарында кбінесе белгісіз лшенетін шаманы лшеу аспапты “ішінде” жргізіледі. Бл жадайда лшеу нтижесі тура лшеуге тн сипатты тсілмен аныталады, жне есепті дістемелік ателігін жеке лшеу ммкін жне ажет емес. Ол лшеу аспабыны ателігіне жатады. Осындай лшеу ралдарымен жргізілген лшеулер тура лшеуге жатады. Жанама лшеуге есептеу тек олмен немесе автоматты жргізілетін лшеулер жатады, ол тек тура лшеу нтижелерін аланнан кейін ана орындалады. Бл жадайда есепті ателігі тек жеке есептеледі. Мндай жадайа сипатты мысал болып компоненттеріне жеке-жеке метрологиялы сипаттамалар млшерленген лшеу жйелері жатады. Барлы лшеу ателіктері жйені барлы компоненттеріні млшерленген метрологиялы сипаттамалары бойынша есептеледі.

Жиынты лшеу деп бірнеше біртекті шамаларды бірмезгілде лшенуін айтамыз, ол кезде оларды белгісіз мндерін осы шамаларды ртрлі йлесімділікте тура лшеу кезінде алынан тедеулер жйесін шешумен табады. Бірігіп лшеу деп екі немесе бірнеше біртекті шамаларды оларды арасындаы туелділікті орнату шін бірмезгілде лшеуді айтамыз. Келтірілген анытамалардан, бл екі лшеу трлері бір-біріне сас екені крініп тр. Айырмашылыы, бірігіп лшеу кезінде бірнеше біртекті шамалар бірмезгілде аныталады да, ал жиынты лшеу кезінде - ртрлі текті шамалар бір мезгілде аныталады.

С.Стивенс бойынша лшеу шкалалары 4 трге жіктеледі:

1. Атаулар шкаласы.

2. Реттік шкала.

3. Интервалды шектер шкаласы.

4. Те атынастар шкаласы.

Атаулар шкаласы – зерттелген объектілерді атаулары бойынша жіктеу шкаласы: nomen (лат.) – атау, есім. лденені атауы санмен лшенбейді, ол тек бір объектіні екінші объектіден айыруа, жіктеуге ммкіндік береді.

Реттік шкала – объектілерді «лкен-кіші» принципі бойынша жіктеу шкаласы. Атаулар шкаласында жіктелген объектілерді орналастыру еркін трде болса, реттік шкалада объектілер е кіші крсеткіштен е лкен крсеткішке арай ретпен орналасады. Реттік шкала жіктеулерінде «тмен», «орташа», «жоары», немесе «бірінші», «екінші», «шінші» жне т.с.с. мндер олданыларды.

Интервалды шектер шкаласы – крсеткіштерді мндеріні шектері бойынша жіктеу шкаласы. Барлы крсеткіштер бір-бірінен те ашытыта орналасады.

Лшеу міндеттері

лшеу – рылымды элементтерді толы тізбектеріні зара рекеттерінен тратын крделі процесс. Олара: лшеу есептері, лшеу объектісі, лшеу принциптері, дістері, рылылары мен оларды модельдері, лшеу шарттары, лшеу субъектілері, лшеу нтижелері мен ателіктері кіреді.

рбір лшеуді бастапы элементі болып оны міндеті (масаты) жатады. Кез-келген лшеуді міндеті тадап алынан яни лшенетін ФШ-ны мнін берілген шартта ажетті длдікте алу болып табылады. лшеу есебіні ойылымын лшеу субъектісі – адам жзеге асырады. Есепті ойылымы кезінде лшеу объектісі натыланады, онда лшенетін ФШ белгіленіп, ажетті лшеу ателігі аныталады.

лшеу объектісі – наты физикалы объект, оны асиеті бір немесе бірнеше лшенетін физикалы шамалармен сипатталады. Оны кптеген асиеттері бар жне баса объектілермен кпжаты жне крделі байланыста болады. лшеу субъектісі – адам объектіні толыымен, оны асиеттері мен байланыстарын барлы жаынан зіне елестете алмайды. Осыан орай субъектіні объектімен зара байланысы объектіні математикалы моделі негізінде ана бола алады.