Лшем атесіні трлері

 

 

лшем ателері оларды пайда болу себептеріне байланысты жйелі ате жне кездейсо ате болып екіге блінеді. Жне лшеу кезінде те лкен дрекі ателер де болуы ммкін. За бойынша, дрекі ателер (аат ателер) есепке алынбай лшем нтижелерінен шыарылып тасталынады.

Жйелі ате– бірдей ФШ-ны кайталап лшеу кезінде траты трде алатын немесе ережелерге сйкес згеретін лшеу нтижелеріні рамы болып табылады. Оны ерекшелігі - олар алдын ала болжанып, табылады жне осыан байланысты раушы тзетпелерді енгізе отырып, толыымен жойыла алады.

Кездейсо ате– андай да бір ФШ-ны бірдей жадайларда ыпты трде айталап лшеу кезінде кездейсо трде (табасы мен мні бойынша) згеретін лшеу нтижелеріні бір рамы болып табылады. Мндай ателіктер пайда болан кезде ешандай задылыа жгінбейді, ол бірдей шамаларды айталап лшеу нтижесіні кейбір шашырандысы трінде алынады. Кездейсо ателіктерден біз тыла да, жоя да алмаймыз, олар рашан да лшеу нтижелерінде болады. Кездейсо ателіктер кездейсо процесстер мен математикалы статистика теориясы негізінде ана бейнеленуі ммкін.

лшем нтижелерін жйелі атеден арылтанмен кездейсо атеден арылта алмаймыз. йтседе, кездейсо атені азайтуа болады Ол шін берілген физикалы шаманы бір емес бірнеше рет айталап лшеп, алынан нтижелерді кездейсо атесін ытималды теориясы мен статистикалы математика задарын олданып анытаймыз. Кездейсо ателерді андай себептерді серінен болатынын алдын ала білу иын. Мндай себептер ктпеген жерден болатын факторлар, мысалы, лшеуіш аспаптар элементтеріні исайып труы, оларды тректерінде йкеліс моменттеріні згеруі, сырты факторларды (мысалы, температура, ысым) трасыз болуы, тжірибе жргізушіні сезім (есту, кру, т.б.) мшелеріні кемістігі т.с.с. Кездейсо ателікті жйелі ателіктен айырмашылыы, оны лшеу нтижесінен тзету жолы арылы жоя алмаймыз, біра оларды баылау санын жоарлату жолымен азайтуа болады. Сондытан да нтижені лшенетін шаманы шын мнінен минималды аз ана ерекшеленетін трде алу шін, ажетті шаманы тжірибеде берілген мндерді математикалы тізбекті деу арылы кп ретті лшеу керек.

Дрекі ате деп мні ытимал ателерден де лкен атені айтады. Дрекі ателері бар нтижелер детте есепке алынбайды. Дрекі ателер кбінесе тжірибешіні ааттыынан (жеткіліксіз назар аударуы, приборды крсеткіштерін дрыс есептемеуі, нтижелерді ате жазып алуы т.с.с.), лшем аспаптарыны бзылуынан, сер ететін сырты жадайларды (температура, ысым т.б.) кенеттен згеруінен жне баса кездейсо факторларды серінен болады. Мндай ателерді болдырмау шін тжірибені те мият, ыпты орындап, нтижелерді дрыс жазып алу ажет.

лшенетін шаманы мні шын мнінен ауытуын азайту шін лшемді бір емес, бірнеше рет айталап жргізеді. Бір рет лшегенге араанда бірнеше рет айталап лшегеннен алынан мліметтерді арифметикалы орта мніні кездейсо атесі аз болады. лшемді нерлым кп рет айталаан сайын кездейсо атені мні сорлым азаяды. лшемді анша рет айталау керектігі (лшем саны) жйелі атемен кездейсо атені ара атынасына байланысты. Осыдан мынадай екі ереже шыады:

- лшемні длдігі жйелі атемен аныталынса яни жйелі ате кездейсо атеден едуір арты болса, онда лшемді бір рет ана жргізу керек.

- лшемні длдігі кездейсо атемен аныталынса онда лшемді кп рет айталау керек. Неше рет айталау керектігі шаманы арифметикалы орта мніні кездейсо атесі оны жйелі атесінен аз болуымен байланысты. лшемді жеткілікті рет айталаанда лшемні длдігі жйелі атемен ана аныталатын болады.

Кездейсо ате жйелі атеден тмен болатынын алдын ала білген жадайда лшеу бір-а рет жргізіледі. Мысалы: длдігі 1мм. сызышпен арындашты зындыын лшеген кезде кездейсо ате 1мм-ден лде айда аз болатындытан лшеуді бір-а рет жргізсе жеткілікті. Сол сияты, сауда орындарыны таразыларымен лшем бір рет ана жргізіледі, йткені мндай таразыларды длдігі 5г, демек жйелі атені мні де 5г, ал кездейсо ате 5г аз. Лабораториялы дл таразылармен лшеген кезде кездейсо ате жйелі атеден кбірек болады, сондытан лшем длдігін арттыру шін лшеуді бірнеше рет айталаан жн.

Прогрестенуші ателік– бл ателіктерді уаыт бойынша згеруіні трасыз кездейсо процессі шін спецификалы ым, ол кездейсо жне жйелі ателік ымдарына келтіріле алмайды. Блар тек траты кездейсо процесстер шін ана сипатты. Прогрестенуші ателік трасыз кездейсо процессті аынды математикалы ктілуіні уаыт бойынша трасыздыымен атар, оны трі мен дисперсиясыны таралу задылыында уаыт бойынша згеруі салдарынан туу ммкін.