Араралы-Баянауыл іріндегі кен байлытары
араралы - ала, араанды облысы, араралы ауданыны кімшілік орталыы. араанды аласынан отстік-шыыса арай 220 шаршы метр жерде, теіз дегейінен 815 метр биіктікте орналасан. Е жаын темір жол стансасы - араайлы. Ормандытоайлы жапартасты келген крікті араралы тауларыны шыыс етегінде, араралы зеніні екі жаасында жайласан. Трыны 8,8 мы адам. Іргесі 1824 жылы Ресей империясыны скери бекінісі ретінде аланан. 1868 жылы уездік алаа айналды. 1928 жыла дейін Семей облысына арасты араралы уезіні, 1928-1930 жне 1934- 1936 жылдары араралы округіні орталыы болды. 1936 жылдан араралы аудан орталыы, жері шрайлы, жайылымы мала, ойнауы кенге бай араралы Орта Азия мен ытайдан Сібірге баратын керуен жолыны торабы ретінде маызды сауда, ксіпшілік жне мдени аарту орнына айналды. Мнда саяси ттындар жер аударылды. араралыны солтстігіндегі арасор кліні жаасында 1848 жылдан 1930 жыла дейін белгілі оянды жрмекесі тіп трды. Мнда талантты ншілер мен артистер .ашаубаев, И.Байзаов, Ж.Шанин, .уанышбаев, М.Улиева з нерлерін, ал ажыман Майтпасов крес бсекесін крсетіп трды. араайлы орасынбарит кен-байыту комбинатыныН; салынуына байланысты араралы жедел сті. араралы ауданыны солтстік-батысын арасор кеніні ойысы алып жатыр. Жер ойнауында орасын, темір, барит, мырыш, кміс, алтын, флюорит, кварцит, молибден, мыс рылыс материалдары (гранит, иыршы тас, м, саз) барланан. Гранитті тауларында араай, арша, тасжаран, ырай, араан, долана т.б. сімдіктер седі.
араанды облысыны шыыс блігінде бірнеше полиметалл,
барит, темір жне сирек металл кендері шоырланан алап. Ол осы айматаы екі ірі рылымны: солтстік шыысындаы ШыысТарбаатай мегантиклинорийі мен отстік батысындаы ЖоарБалаш атпарлы алыбыны орталы блігін амтиды. араралы ауданында, негізінен, Жоар-Балаш алыбында шоырланан кейінгі палеозой интрузиялары ке дамыан.
араралы ауданында 40-а жуы темір кентасты кен орындары мен "кен білінімдері бар. Олар жасы мен генезисі бойынша, негізінен, тоттар жне аз дрежеде ашатау кешендері (Сарыбла, Абйрат, отыртас, Солтстік Аномалия, Кентбе, Батыртас), сондай-а, ызылрай кешені граниттерімен (Соаонан, Тырусызбай) байланысты кен орындары.
Бл аудандаы жалыз нерксіптік нысан Кентбе-Тоай темір
кендеріні тобы.
СЖ
1. Таырып бойынша мліметтер жинау.
2. Схбат, гіме растыру.
ТАЫРЫП. КЕНДЕР РАМЫ. ГРАММАТИКА.
Практикалы сабаты жоспары
1. Ксіби мтіндерге атысты жаа сздермен таныстыру.
2.Мтінмен жмыс (термин сздерді аудару, сзтіркестерін, сйлемдер растыру, тапсырмаларды орындау).
Кендер рамы
Жерасты кендеріндегі металдар баса пайдалы азбалармен химиялы осындыда болады. Кейбір пайдалы азбалар (алтын, платина, жез) жер астында табии таза трінде де кездеседі.
Кендер рамындаы металдар санына байланысты жай, сапметалды (рамында біра металл болса) жне крделі, кп металды (рамында ндіріске жарамды екі немесе бірнеше металл болса) екі топа блінеді. Сапметалды кендер (алтын, ккіртті кендер) крделі кендерге араанда сирек кездеседі. Кп металды кендерге орасын-цинк, кміс-орасын, жез-колчедан (рамында жезден баса мырыш, алтын таы баса сирек кездесетін металдар бар) жне таы баса кендер жатады.
Тсті металды кендерді кбісі сульфидтерге(ккіртті осындылар) жатады. Техника жетістіктері кендерді ндірістегі ажеттілік орындарын да згертті. Мысалы, боксит ертеде темірі аз кендер атарында саналса, енді электролиз арылы алюминий алуа пайдаланылады. Карналлит уелде тек тыайтыш ретінде аралса, енді магний жне оны осындыларын алу шін олданылады. ндірісте пайдалануа жарататын кен ішіндегі керекті компоненттер клемі мен саны техникалы жетістіктерге жне экономикалы жадайлара байланысты згереді. Мысалы, ндіруге жарайтын кендерде металл рамы былайша болуа тиісті: темір кендерінде – темір 30%; жез кендерінде – жез 0,5 – 0,7%; орасын кендерінде – орасын 2 – 5%; мырыш кендерінде - мырыш 20 - 25%; алтын кендерінде – алтын 3 гр/т, ал шашыранды кендерде 0,1 – 0,15%; сынап кендерінде – сынап 0,1 – 0,5%. Бірата, келтірілген крсеткіштер экономикалы жадайа байланысты басаша болуы да ммкін.
Тотыан сульфидті кендерден жез, кобальт, никель жне таы баса металдарды алу флотация арылы жргізіледі, ал негізі оны басаша байытуды тілейді. Сондытан, кендерді тиімді байыту шін, оларды азылып жатан кездерінде тотыу мен тотыпау шекараларын ажыратып, жер бетіне блек шыару керек.
Тапсырмалар:
1. Мтінді тсініп оыыз.
2. Мтін бойынша сратар растырыыз.
3. Жаа сздер мен сз тіркестеріне кіл блііз.
СЖ
1.Таырып бойынша мліметтер жинау.
2. Схбат, гіме растыру.