Блме сімдіктер» йірмесіні жоспары.
1 варианты
| № | Саба таырыбы | Мерзімі | Жауапты |
| йымдастыру сабаы: секцияны жмыс жоспарын талылау; жеке жне топты тапсырмаларды растыру. | ыркйек | йірме жетекшісі, секция старостасы | |
| Блме сімдіктерін кту | рашан | Секция стар-ты, кезекшілер | |
| Барлы блме сімдіктерін алдын-ала тексеру | айына 1 | Секция стар-ты | |
| Жер оспасымен жне оны дайындаумен танысу | ІХ | йірме жетекшісі | |
| ртрлі топтаы блме сімдіктеріні биологиялы ерекшеліктерімен танысу | Х | йірме жетекшісі | |
| Блме сімдіктеріні жйеленуі, таксондар туралы тсінік. Биология кабинеті сімдіктерін анытау жне паспортизациялау (этикетаж) | Х | йірме жетекшісі старостасы | |
| Блме сімдіктерін кз-ыс мезгілдерінде кту | ХІ-І | Жетекші,кезекші | |
| Блме сімдіктерін орналастыру дестері | араша | йірме жетекшісі | |
| «Блме сімдіктерімен саяхат» атты кешті дайындау жне ткізу | ХІІ | Секция старостасы | |
| йірмеге атысушыларды жеке тапсырмаларын орындау туралы есептері | атар | Секция старостасы | |
| Блме сімдіктерін кктем-жаз мезгілдерінде кту | апан | йірме жетекшісі | |
| Блме сімдіктеріні жауларын анытау жне олармен крес | апан | йірме жетекшісі | |
| Пратикалы саба: «Блме сімдіктеріні кбеюі» | ІІІ- V | Старостасы | |
| Блме сімдіктерін жаадан отырызу тртібі жне жер оспаларын дайындау | суір | йірме жетекшісі | |
| Блме сімдіктерін жаадан отырызу | ІV-V | Старостасы | |
| Ботаникалы саяжайа экскурсия | мамыр | йірме жетекшісі | |
| сімдіктерді жаз мерзіміне дайындау, сімдіктерді бір блігін ашы жерге отырызу | маусым | йірме жетекшісі | |
| Жаз мезгіліне кезекшілік кестесін растыру | маусым | Старостасы | |
| сімдіктерді жаз мезгілінде кту | VІ-VІІІ | Кезекшілер | |
| сімдіктерді мектеп рекреацияларына орналастыру | VІІІ | йірме жетекшісі |
2 варианты
| № | Саба таырыбы | Са. саны | ткізу мерзімі |
| йымдастыру сабаы. Жмыс жоспарымен танысу. «Жетісу табиатын рпатар шін сатайы» атты облысты эстафета жне «ысы ба» атты іс-шараа атысудаы йірме масаттары. | ыркйек | ||
| Блме сімдіктері–тірі азалар. Блме сімдіктеріні жйеленуі. Блім, тип, класс, тымдас, тр, тр ртрлілігі, сорт туралы тсінік. | ыркйек | ||
| Блме сімдіктері, оларды тіршілігіні ерекшеліктері жне оларды кту. Белсенді су жне тынышты кезедері туралы тсінік. | азан | ||
| Блме сімдіктеріне арналан ыдыстар: оларды пішіні, клемі, материалы. сімдіктерді биологиялы ерекшеліктерін есепке ала отырып, трлі жер оспаларын дайындау. Тым дайындау. | азан | ||
| сімдіктерді суіні жадайа байланыстылыы (жылу, ылал, жары). сімдіктер міріндегі тере жне мжбрлік тынышты, оны бзылуы. Пияз тамырлы блме сімдіктеріні биологиясы, оларды пайда болуы жне оларды кту. | араша | ||
| Блме сімдіктеріні ауа жне су режимі (ктудегі ылалды жне жылу температурасы, суару жне брку, тазалы жне орналастыру) | желтосан | ||
| сімдіктерді ыс мезгілінде кту. сімдіктерді оректе, ылалда, жылуда, ауада ажеттіліктеріні азаюы. | атар | ||
| Блме сімдіктіеріні кбеюі: тыммен, вегетативтік (бліну, сінді, тамырсаба, жапыраты жне сабаты ) | апан | ||
| Блме сімдіктіерін жаадан отырызу, оларды суін адаалау (ысу, кесі, пішіндеу). Осы іс-рекеттерді жргізу жолдары. | наурыз | ||
| Блме жадайында сірілетін сімдіктер, оларды биологиялы ерекшеліктері, сіру агротехникасы: клекесйгіш, кнсйгіш, глдейтін, декаративті-жапыраты. | суір | ||
| Блме сімдіктіерін оректендіру. ра, сйы, тамыр сті, су жеделдеткіштер. | мамыр | ||
| орытынды саба. Жаза тапсырма. | маусым |
Бл ретте жоспара оршаан ортаа саналы трде атынас жасауа баытталан, топ болып жне жеке істейтін тапсырмаларды кіргізуге болады. Орындалатын жмсыты пайдалылыын жете тсінсе, оушыларды е иын деген, мысалы, апата кесе клдене тру, сусыз жерлерге адамды шаттыа кенелтетін гулзарлар сіру; елімізді суы айматарында жемісті ба сіру; тоана аса нды балытар жіберуге жрдемдесу жне т.б. жмыстарды лшына орындауына ммкіндік туады.Табиата топсеруен жасаан кезде патриотты сезім, сондай-а тіан лкеге деген сйіспеншілік кшейе тседі. Жс натуралистер йірме жмыстарында топсеруен жне жорытар кезінде жинаан экспонаттарын мектепті лкетану музейіне оюа ыайлап, реттейді немесе биология кабинетіне крнекі ралдар зірлейді.
Жас натуралистер йірмесіні жмыс жоспары бір жыла немесе жарты жыла жасалады. Жылды жоспар жылды екінші жартысына белгіленген жмыстарды жргізуге дер кезінде даярлануа айтарлытай ммкіндік береді. Мысалы, егер «Табиаттаы маусымды згерістер» таырыбы тадап алынан болса, онда табиатты бкіл жыл бойы белгілі бір жйемен зерттеу жоспара енгізілуі керек.
Жоспар жасаанда малім мына мселеге ерекше кіл бліп: йірме жмыстарында жне жас натуралистермен жеке жмыс стінде андай істер атара алады; баылау шін андай объектілер тадаан дрыс; арапайым тжірибелер ою шін айсысын тадаан жн; Биологиялы кештер жне де баса кпшілік шараларды алай жасы йымдастырып, ткізу ажеттілігін ойластыру ажет. Дрыс жасаан жоспар бойынша малім кейбір жеке мселелерді жеіл шешеді жне жас натуралистерді таырып бойынша наты тапсырмаларды орындауа дер кезінде даярлай алады.
Оу жылы басында ортаы сынып жасындаы жас натуралистер шін мынадай жоаспар жасалады: топсеруенде кзгі табиатты зерттеу, таырыпты кештер немесе крме йымдастыру, кзгі маусымдаы сімдіктер мен жануарлар леміндегі те ызыты объектілерге фенологиялы баылау жасау, топсеруен материалдарын кркемдеу жне баса жмыс трлерін атару.
Жас натуралистер шін ысы кезеде де табиатты зерттеу едуір ызыты болады.
старды, осмекенділерді жне баса жануарларды, сондай-а сімдіктерді олайсыз жадайлара тзуге алай бейімделгенін е арапайым баылаулардан круге болады.
Кктемгі жне жазы кезедердегі табиатты да дл солай зерттейді. Малім объектілерді іріктеп алып, оушыларды кз алдына сімдіктерді аулап суін, глдеуін, жеміс беріп салуын, жануарларды мінез-ылыын жне баса да табиаттаы маусымды згерістерге тыыз байланысты кптеген жадайларды крнекі трде аша алатын аса маызды мселелер шеберін анытауы керек.
Табиат объектілерін за баылау арылы оушылар тірі табиатты даму задылытарын, табиат былыстарыны зара байланысын жне зара туелділігін тсінуге ммкіндік алады. Мысалы, мектеп жасындаы оушылара иын трізді болып крінетін сты айтуы мселесі стара за баылау жасаудан кейіг тсінікті болады. Сйтіп, табиаттаы маусымды былыстарды зерттегенде жне жануарлар мен сімдіктерді за уаыт баылау кезінде, жас натуралистер кптеген «неліктен» деген сраа жауап табады. Жас натуралистер йірмесіні жмыс жоспарына табиатты ттасымен алып жне оны кейбір жеке компоненттеріні дамуын крсететін мселелер ммкіндігінше енгізілуі керек.
Биологиядан ылыми-кпшілік кітаптар бойынша ткізілетін конференциялар мен диспуттар йірме жмысыны таырыбы бола алады. Мысалы, Н.М.Верзилин мен В.М.Корсунскаяны «Лес и жизнь» атты кітабында ормандаы тіршілікті крделі айналымы тере ылыми трыда жне тсінікті формада крсетілген. Жоары сынып йірмесі мшелеріні арасында кеінен талылайтын кітапты бірі – И.Акимушкинні «Занимательная биология» атты кітабы. Бл кітап оушыларды ызытыратын азіргі биология мселелерін, мысалы, тіршілік микромеханикасы, тым уалаушылы задары т.б. амтиды.
Жеке берілетін тапсырмаларды таырыбы алуан трлі болып келуі ммкін. Оушыларды біреулері аквариум ісіні «шебері» болса, оан аквариум балытары бойынша тжірибе жасау тапсырылады, енді біреулері – кептер мен ояндара уес келеді, шіншілері – блме сімдіктерін сірумен айналысады немесе мектепті оу-тжірибе учаскесінде тжірибе жасайды. Жеке тілетін сабатар шін таырып анытауда жне тадауда жас натуралистерді мжбр етпей-а, оларды зіне толы ерік беру керек. Тжірибе жмыстары шін жазылан кітаптар жас натуралистерге жеке орындайтын тапсырмаларды таырыбын, сондай-а тжірибе жне баылау жасауа сімдіктер немесе жануарларды тадап алуа кмектеседі.
Егер жас натуралистер кант ызылшасын сіруді тадап алса, онда оан «Юным растеневодам» атты кітапты кант ызылшасы туралы арнаулы блімін оу сынылады. Ол ант ызылшасыны агротехникасы, оны биологиялы ерекшеліктері туралы жне мектепті оу-тжірибе учаскесіне андай тжірибе жасауа болатындыы жнінде малмат алады. Кітапты соында егістікте тжірибені алай дрыс ойып жргізу ажеттілігіне нсау беріледі.
Картоп жнінде тжірибені кптеген варианттарын тадауа болады, бл туралы В.Пыльневті «удивительные половинки» атты кітабында жинаталып, кілдегідей етіп жазылан.
Балаларды кпшілігі мал шаруашылыына ызыады. Олар ірі араны бзауын ктімге алып, ояндара ызыты тжірибе жмысын жргізеді, тоспалар мен зендерде балы сіруге лкендерге кмектеседі, пайдалы жануарларды жаа айматара жерсіндіреді. Жасспірімдер жеке орындайтын жмыстар шін таырып тадаанда, йірме жетекшісі олара тапсырманы орындаан кезде кездесетін иындыты тсіндіруі тиіс. Бл орындаушыны жмыса дайындыы жо кезде иындыын ескерместен, оны аяына дейін жеткізбей тастап кетуіне, сйтіп, жмыса деген ынтасыны жойылуына апарып соатын жадайлардан са болуына ммкіндік береді. Енді бір жаынан аланда, егер йірме мшесі бір жмысты атарынан бірнеше жыл атарса, оан деген штарлы жойылады. Сондытан жмысты немесе тапсырманы трін згертіп, крделендіріп жне кбейтіп отыру ажет.
Жас натуралистермен істелетін йірме жмысыны алуан трлілігін жне ке ауымдылыын ескере отырып, тек жалпы мселелерді йымдастыруа ана тоталайы.
Биология малімі натылы жмыстарды мектепті ммкіндеге мен жадайы негізінде жргізе алады. Натуралистік жмыс андай жадайда болмасын тірі табиатты зерттеуге ммкіндік жасалуы шін жетекші мыналарды есте стауы тиіс:
- Басталан жмыс р уаытта соына дейін жеткізілуі ажет. Жмысты нтижесі кейбір иындатара кездескенімен тпкі масаты жзеге асса, ол жас натуралистерді штарлыын арттырады.
- Жас натуралистерге тапсырманы бекітіп бермес брын, алда тран жмысты мнін ашып тсіндіру ажет. Баылауды андай трі болмасын, жргізу ажеттігіне жасспірімдерді кзін жеткізгенде ана, ол оны штарлыпен орындайды.
- йірме жетекшісі жас натуралистерге зі лгі бола алатындай болуы керек. Егер ол жас натуралистік жмыспен айналысса, онда оушыларды да оан еліктеп, штарлыы артып, ынталана жмыс істейтін болады.
Жетекші йірмеде саба ткізген кезде материалды оушыларда сзсіз сезім пайда болатындай етіп іріктеп баяндауы ажет, сонда ол биологиялы задылытарды танып-білуге ызытыра тседі.