І блім. ОТБАСЫ ПСИХОЛОГИЯСЫНДА ТЛААРАЛЫ АРЫМ-АТЫНАСТЫ АЛЫПТАСУЫНЫ ТЕОРИЯЛЫ МСЕЛЕЛЕРІ
Ф.4.7-007-03
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.АУЕЗОВ АТЫНДАЫ ОТСТІК АЗАСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Институт__________________________________________
Кафедра____________________________________________
БЕКІТЕМІН» Кафедра мегерушісі
Психология
(каф.аты)
____________________
(каф.мегерушісіні аты-жні)
«___»____________2007
Дипломды жмыс
Диплом жмысыны таырыбы ______________________________________
_______________________________________________________________
Нормобаылаушы: Дипломды жмысты жетекшісі:
____________________ ________________________
(ылыми дрежесі, атаы, аты-жні) (ылыми дрежесі, атаы, аты-жні)
_____________________________ ___________________________________
(мерзімі, олы) (мерзімі, олы)
Рецензент Тапсырманы орындауа абылдаан
_____________________________ Студент____________________________
(ылыми дрежесі, атаы, аты-жні)
_____________________________
(мерзімі, олы)
Шымкент – 2007
Ф.4.7-007-04
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.АУЕЗОВ АТЫНДАЫ ОТСТІК АЗАСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Институт__________________________________________
Кафедра ___________________________________________
Мамандыы ______________________________________________
БЕКІТЕМІН» Кафедра мегерушісі
Психология
(каф.аты)
____________________
(каф.мегерушісіні аты-жні)
«___»____________2007
Дипломды жмыса берілетін ТАПСЫРМА № _____
Студент______________________________________ Топ_______________
Таырыбы_______________________________________________________
_______________________________________________________________
Университет бйрыыны бекітілуі № ______«______»___________200__ж.
Аяталан жмысты тапсыру мерзімі_________________________________
Жмысты негізгі мліметтері_______________________________________
Жеке тапсырма____________________________________________________
ТСІНДІРМЕ ХАТТЫ МАЗМНЫ
Тапсырма берілген мерзімі «_____»______________200___ж.
Дипломды жмысты жетекшісі__________________________________
Тапсырманы орындауа абылдаан студент____________________________
МАЗМНЫ
КІРІСПЕ ..............................................................................................................................4
І блім. ОТБАСЫ ПСИХОЛОГИЯСЫНДА ТЛААРАЛЫ АРЫМ-АТЫНАСТЫ АЛЫПТАСУЫНЫ ТЕОРИЯЛЫ
МСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Отбасы мселесіні психологиялы негіздері..................................................8
1.2 Отбасындаы тлааралы арым-атынасты алыптасу ерекшеліктері ..........................................................................................................15
1.3 Отбасы арым-атынасындаы психотерапияны
негізгі баыттары ……………………………………………………...…….21
Блім. ОТБАСЫ ПСИХОЛОГИЯСЫНДА АРЫМ-АТЫНАСТЫ АЛЫПТАСУЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДІ СЫНАТАН ТКІЗУ
Отбасында тлааралы арым-атынасты алыптасуын
анытау .............................................................................................................................36
Отбасында тлааралы арым-атынасты тзету жаттыулар
ын жйелеу жне олдану .............................................................................................45
Отбасында тлааралы арым-атынасты зерттеу нтижесін
жинатау ............................................................................................................................56
ОРЫТЫНДЫ.................................................................................................................59
ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................................................................................................61
ОСЫМШАЛАР............................................................................................................66
КІРІСПЕ
Отбасы баланы е жаын леуметтендіру ортасы. Осы ортада баланы мірді масаты, оны ндылытары, не біліп, зін алай стау керектігі туралы алашы малматтар мегеріледі жне онда басалармен арым-атынас орнатуа дадыланады. Сйтіп, зіні «кім» жне «андай» екенін, басаларды «кім» жне «андай» екенін тжірбиеде сынап байап креді. Балар отбасында ртрлі жадаяттар мен ттенше ахуалдарда зін стауды нормаларын, мінез-лын реттеуді лшемдерін мегереді. Отбасы психологиясын зерттеушілер А.Г.Харчев, А.Н.Антонов, З.И.Файнбург, Д.Горборинко оны функцияларын ата-ананы гіт-насихаты, тсіндіруі, оларды лгі-негесі, йдегі ахуал, отбасыны психологиялы тынысы арылы балаларды деті, мінез-лы, жасы-жаманды баалау узіндері (критерий) алыптасуымен бірге андай ылытары шін сгіс алып, не шін жазаланатынын, ділдік пен адалды ымдарын мегереді деген тжырымдар жасады.
азастан Республикасыны Конститутциясында «балаларына аморлы жасау жне оларды трбиелеу – ата-ананы табии ыы рі парызы» деп, отбасыны міндеті наты крсетілген.
«азастан-2030» бадарламасында балаларымызды алыс болашата андай сапада круіміз керектігі айтылан. Сонымен бірге, отбасы туралы за жоары жне орта білім тжырымдамасында рбір отбасына зіні рпаын трбиелеп, атара осу міндеті жктелген.
азіргі заманда отбасыны рылымы згеріп, оны мшелер саны азайып, бала саны да кеми тсті. оамдаы леуметтік, мдени экономикалы жаырулар, р трлі сипаттаы лемдік дегейдегі апарат алмасу, отбасы мшелеріні арасындаы арым-атынас сипатына да з серін тигізіп отыр. азіргі аналарды кпшілігі жмыс жасайтын боландытан бала уаытыны кбін пассивті трбиешілермен ткізеді. Бала трбиесі алалы отбасына тн болып отыран келесі ерекшеліктерімен шартталан: балаларды кбісі кннен кнге лайып отыран айырылысуларды нтижесінде кесіз немесе анасыз седі; теледидар, жеке блме т.с.с. ркениетті жетістіктері балалар мен оларды ата-аналарыны арасындаы арым-атынас процесін иындатады.
арым-атынасты адамзат мірінде аса маызды роль атарады. арым-атынас нтижесінде тлааралы байланыс орныып, зара мміле алыптасып дамитындыы р жеке тланы алыптасуында жетекші факторларды бірі болады. арым-атынас барысында зара пікір алмасу, сезім леміне бірлесіп лззат алу, айы, уанышта ортатас болу арылы адамдар арасында сенімді ке ауымды эмоциялар арылы екі немесе бірнеше психологиялы жйе не бірнеше рухани лем жне ой-пікір, сана-сезім, мінез-лы, ылы-жорытар арасында келісім, зара тсіністік, не болмаса атыыс, талас-тартыс, арама-айшылы трысындаы мміле рдісі іске асады (А.В. Мудрик, А.В. Запорожец, . Жарыбаев, Ж.Ы.Намазбаева, С.М. Жаыпов, М. Манов ) [1, 8-9]
Отбасы ымына анытама беру, оны атаратын ызметтерін натылау, отбасындаы арым-атынас мселерін талдау кптеген зерттеулерде орын алан. Отбасы ызметіні орта топтамасы немесе жіктемесі де жетік трде толы жасалмаан. Г.М.Свердлов жне В.Л.Ресенцев (1958) отбасыны маызды ызметтерін рпа жаластыру, трбиелеу, шаруашылы жне зара кмек крсету трлерін датызан. Ата-ананы отбасылы ыпалы туралы з ебектерінде А.Ю.Гавит, Э.А.Тийт арастырды, сонымен оса некедегі сйкестікке атысты мселелер де талданан [5,64-65].
Д.Горборино отбасын «адамзатты тжірибені негізгі бірлігі» ретінде сипаттады [6,17]. А.Н.Антоновты айтуынша, отбасы ата-ана бала атынасын орнатады, ал неке болса ер азамат пен йел адамны арасындаы арым-атынасты растайтын мойындау болып табылады. Ол отбасылы кеістік аймаы й, птер кіл аударады, жне де отбасыны меншігі иен экономикалы негізі ата-аналар мен балаларды жалпы отбасылы іс-рекетін болжайды [3,65].
Отбасылы атынастар бойынша рылан отбасы анытамаларыны ішінде А.Г.Харчевті сынан анытамасы бойынша – «отбасы - бл жбайлар арасындаы ата-аналар мен балалар арасындаы арым-атынастарды жйесі, оны мшелері бір-бірімен некелік жне туысты атынаспен байланысады, орта трмыс пен зара адамгершілікті жауапкершілікпен, оамны ажеттіліктеріне шартталынан леуметтік туелділікпен сипатталады» [1,63]. «Отбасы денелік мір мен леуметтік аза міріні арасында байланыстырушы звено» - деп берген А.Б.Харчевты отбасы ымына анытамасы жалпылама трде болып табылады.
азіргі кезде отбасы проблемаларыны арасында ата-ана мен бала арасындаы атынаста тсінбеушілік жиі орын алып, бір-біріне кешіріммен арау процесікешеуілдеп,психологиялы ызмет крсету жаынан мселе туындауда. Сондытан отбасынды орын алан иындытарды шешуге кмек крсету жолдарын жан-жаты зерттеу ажет болып отыр. Осы мселені шешу жолдарын іздеу масатында зерттеу таырыбын «Отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы аспектілері»деп анытады.
Зерттеу масаты:отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы аспектілерін теориядлы жаынан негіздеп жне арым-атынаста орын алатын атыыс жадайларды теріс серін тмендету жолдарын анытау.
Зерттеу обьектісі:отбасына психологиялы ызмет крсету.
Зерттеу пні: отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы аспектілеріні ерекшелігін зерттеу.
Зерттеуді ылыми болжамы:егер де, отбасындаы тлааралы арым-атынасты демократиялы стилі лкендер жаынан дрыс баытта олданылса, арым-атынасты леуметтік-моральды дегейіні ерекше трі - рбы-рдасты жне досты атынас маызды роль атаратындыын ескеріліп, оан олдау крсетілсе, онда отбасында тлааралы атынасты дрыс абылдау орын алады.
Зерттеу міндеттері
1. Отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы ерекшеліктері туралы ылыми - теориялы дебиеттерге талдау.
2. Отбасында тлааралы арым-атынас ерекшеліктерін зерттеу дістемелерін жинатау.
3. Отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды ерекшеліктерін айындау экспериментін жргізу.
4. Отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы крсеткіштерін коррекциялау жаттыуларын пайдалану.
5. Отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы аспектілері бойынша жргізілген зерттеулерді орытындылау, психологиялы сыныстар жасау.
Зерттеу дістері:1.Теориялы, дістемелік дебиеттерді жне жаттарды талдау дісі. 2. Айындау жне айта ру эксперименті. 3. Психодиагностикалы дістемелер: «Отбасылы обалжуды анытау» срана масы. “Ата-ана мен бала зара атынасы”,“Рене Жиль”дістемесі, “ажеттілік базасы” дістемесі, «Отбасында эмоционалды атынасты анытау»,ПЭА (тсіністік, эмоционалдылы жне беделдік) сауалнамасы.
Зерттеуді теориялы жне діснамалы негіздері - отбасы тлааралы арым-атынас алыптасуына берілген теориялар, пікірлер мен тжырымдар (А.Г. Харчев, Б.Г. Ананьев, В.В. Драгунова, И.С. Кон, Э.Берн жне т.б.), психиканы онтогенезде дамуы мен тлааралы атынас алыптасуы жайлы Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л. Рубинштейн, З.Г. Ананьев, Д.Б. Эльконин т.б. алымдарды ебектерінде алыптасан психикалы даму теориялары, жеткіншек жасыны ерекшеліктерін зерттеген В.В Драгунова, И.С. Кон, В.В. Столин аидалары, Э.Бернні трансактілік талдауы, С.М.Жаыповты, .Б.Жарыбаевты бірлескен диалогты танымды іс-рекет тжырымдары, жеткіншектерді психикалы даму мселелеріне атысты азастанды зерттеулерді теориялы негізі мен мнділігін (С.М. Жаыпов, .Б.Жарыбаев, В.К.Шабельников, Ж.Ы.Намазбаева) райды.
Зерттеуді теориялы мнділігі: зерттеуде отбасы ндылыы жне сапалары эмоционалды, когнитивті жне мінез-лыты дегейде ерекшеліктері крсетілген. Алынан мліметтер: отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы аспектілері, отбасындаы тлааралы арым-атынас процесіне психокоррекциялы жмыстар жргізу жолдары жйелі трде талданан.
Зерттеуді тжірибелік мнділігі:отбасында тлааралы арым-атынасты абылдауды психологиялы процесіні аспектілерінанытауа пайдаланылатын дістер аза тіліне аударылып, осы ортаа бейімделіп олданылды, нтиже крсеткіштері тепе-те дегейде мселені арастыруа келеді. Зерттеу крсеткіштері мен олданылан психокоррекциялы дістемелер психолог рекетіні рылымы мен стратегияларын серін жоарылатуа келеді.
Зерттеу кезедері.
Зерттеу ш кезеде жргізілді.Бірінші кезеде таырып аныталып, ылыми-дістемелік дебиеттер талданды, библиография тізілді, зерттеу масаты, міндеттері, объектісі мен пні айындалады. Екінші кезеде жинаталан материалдан теориялы трыдан талдау жасалынып, курсты жмыс жазщылды, зерттеу базасында айындау эксперименті жргізілді жне отбасына кеес беру жмыстары йымдастырылды. шінші кезеде зерттеу барысында аныталан психодиогностикалы крсеткіштерге сйкес психокоррекциялы жмыстар, тзету жаттыулары, тренинг сабатары, психологиялы кеес беру жмыстары жргізіліп, сыныстар жасалынады.
Зерттеу базасы Отстік азастан Облысыны «азастан Психологтар ауымдастыы» ассоциациясында , 15 отбасы (баылау тобы) мен 16 отбасы (тжірибе тобы) балалары алынды.
Диплом жмысыны рылымы.Дипломды жмыс кіріспе, екі блім, орытынды, пайдаланан дебиеттер тізімі жне осымшалардан трады.
І блім. ОТБАСЫ ПСИХОЛОГИЯСЫНДА ТЛААРАЛЫ АРЫМ-АТЫНАСТЫ АЛЫПТАСУЫНЫ ТЕОРИЯЛЫ МСЕЛЕЛЕРІ