І ОТБАСЫ ПСИХОЛОГИЯСЫНДА АРЫМ-АТЫНАСТЫ АЛЫПТАСУЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДІ СЫНАТАН ТКІЗУ

Отбасында тлааралы арым-атынасты алыптасуын

Анытау

Тжірибелік блімде эксперименталді ала етіліп, Отстік азастан Облысыны «азаты Психологтар ауымдастыы» ассоциациясында , 15 отбасы (баылау тобы) мен 16 отбасы (тжірибе тобы) балалары алынды Алдымен ата-аналар мен жеткіншек жасындаы балалармен гіме дісін олдана отырып, ара атынасын байауа сауалнама жргізілді. Жеткіншектер мен ата –аналара «Отбасылы обалжуды анытау»сауалнамасы олданылды. дістемені авторы Э.Г.Эйдемеллер жне В.Юстицкис (2000) дістемені масаты: Индивидті жалпы обалжуын зерттеу, оны отбасына деген кз-арасы жне отбасыны оны алай абылдайтынын анытау. «Отбасылы обалжу» дегенде отбасыны бір мшесі шін, алан мш есі бейсанада обалжиды. Кесте -1

Нтиже крсеткіштері	Баылау тобы Ата-ана бала	Эксперимент тобы Ата-ана бала
Суб шкала В	8- 46%	7 -50%	5-30%	6-40 %
Суб шкала Т	5- 36%	5 -30%	6-40%	5-35 %
Суб шкала Н	2-18%	3- 20%	5-30%	4- 25 %

« Отбасылы обалжуды анытау» сауалнамасыны нтиже крсеткішін 1-суреттен круге болады.

 

Отбасылы социограмма» телімелі тесті

Масаты : Жадайды « азір осы жерде» бірер минутта анытауа болатын жедел диагностика. Субьекті отбасы коммуникациясына алай тседі, тлааралы атынастаы хал-ауалы, оны тура жне жанама трінде анытауа, ммкіндік береді.Бл діс трі, суретті телімелі діске жатады Эдістемені тілуі: Зерттелушіге жауап беру іс-аазы берілді, онда шебер сызылан диаметрі 110 мм трады. Нсауды тсіндіру. аазда бірнеше шебер сызылан. Сол шеберге алдымен зіді « Мен» жне отбасы мшелерін дгелекпен белгілеіз. р дгелекке аттарын жазып ойыыз. Отбасы мшелері бір-бірімен кееспей жеке дара толтыруды тіну.

Бірінші белгі бойынша баалау: отбасы мшелерін атар ойып шынайы мірмен салыстыру. Отбасы мшелеріні бірімен атыыста жрсе ол шеберге кірмей алады немесе бір жануара теей салады.

Екінші белгі бойынша дгелекті клеміне назар саламыз, егер лкен шебер жаа салынса ол адамны зіндік баалауы жоары, ал дл ортасына зін немесе жаын адамын салса дарашыл тла баытында. Ал тмен жаына салынса, зіндік баалауы тмен. шінші белгіде дгелектерді орналасу тртібіне кіл блеміз. Кім –кіммен жаын, маызды орында деген сратара жауап аламыз. Шеберді ішінде орналасуы басамен салыстыр анда лкен шеберде болса, зерттелуші кз-арасында ол маызды адам атарына жатады. Тртінші белгіде бір біріні стіне салып, жаза берсе, отбасында дрыс атынасты болмауы туралы немесе зара шекара жотыынан хабар береді. Отбасындаы зара атынас мият назар салып талдауды ажет етеді.

Кесте-2

Нтиже крсеткіштері	Баылау тобы Ата-ана бала	Эксперимент тобы Ата-ана бала
зіндік баалауы жоары	5- 35%	4 -28%	6-42%	4-26 %
зіндік баалауы тмен	2- 12%	5 -32%	4-24%	5-30 %
Отбасында маызды орын алады	5-35%	3- 20%	2 -16%	2-18 %
Отбасында бірге атынас жо	3-18%	3-20%	3%-18	4-26%

 

Сурет-2

4. «Отбасында эмоционалды атынасты анытау»дістеме авторы –Е.Бене жне Д.Антони Е.Бене, (1999). дістеме отбасындаы баланы эмоционалды атынасы мен кз-арасын анытауа арналады. Тест арылы отбасы мшелеріне деген баланы сезімін, атынаста зін алай абылдауын санды жне сапалы жаынан баалауа ммкіндік алады. Баланы андай психологиялы орану типін олданып жргенін анытауа болады.

дістемені екі трі бар:1) 4- 6 (8) жас кіші балалары шін.2) 6- (8) 10 жас жне жеткіншек тер шін.Кішкентай балалар шін атынас келесі мазмнды береді:-баладаы жасы сезім згеден алынатын жаымды сезім ретінде. .

- балада жаымсыз сезімні пайда болуы, згеден шыатын кйзелісті айталау трінде.

-згеге туелді.

лкен балалара арналан варианты,арым- атынасты зерттеуге арналады:

-Екі трлі жаымды атынастан трады : лсіз жне кшті ; лсіз сезім достыты малдау жне абылдаумен байланысады , ал кшті сезім жынысты кйзелістен,ол жекелік жынысты байланыс жне айла –амалдан трады;

-Екі трлі жаымсыз атынас; лсіз жне кшті:лсіздігі достыты абылдамау мен малда маудан трады; кштілігі кектену мен астасудан трады.

Ол 20 фигурадан трады.барлы жастаы адамдарды трін,млшерін, клемін бейнелейді, себебі отбасы мшелерін арнайы жасауа кмектеседі. дістемені рбір сраы блек жеке жолаа жазылан. Балаа осы сздер кімге арналады соны байап сол фигурамен бірге жшікке салыыз деп тінеді. дістеме міндеті –баланы келесі субьектіні кру эмоционалды реттелу арылы жргізіледі. Бала ыайлы дене кйінде отбасы мшелерін крсететін фигуралара жаын жерде орналасады.Бала фигураларды тадайды,ал зерттеуші одан отбасы мшелеріні айсысын кретін срайды.Ол

фигуралара атынас жасаанда отбасы мшелерімен жасаандай арастырады.

Кесте-3

Сыналушы топтар	Жаымды атынас	Жаымсыз атынас	Туелді атынас
Баылау тобы	5-35%	6-42%	4-23%
Тжірибе тобы	7- 40%	4-25%	5- 35%

 

Сурет-3

Ата-ана роліндігі баламен атынасын да залдына блек арастырды:

«Отбасылы серия» телімелі дісі ш вариантта «Мені идеалды отбасым», « Мені шынайы отбасым» жне «Мені ажет ететін отбасым» сурет арылы (арт терапия) дегейінде анытауды негізге алды. Анытауа ыайлы жне артынша жмыс жргізуге ммкіндігін тигізеді.

ажеттілік базасын анытаудістемесіні масаты рса дамуынан бастап, 3 жаса дейінгі толы дамуда ажеттілікті алай анааттананын анытауа ммкіндік береді.

Сыналушылара: 4 трлі сурет салуды сынды: сімдік, ару трі, зергерлік бйымдар, ыдыс ая .

Сурет мазмныны психологиялы талдануы: сімдік- тірі болса, мір сруге лшыныс; ал егер кесілген, томар трінде болса, онда индивидті ішкі жан- дниесінде жойылу деген бадарлама жмыс жасауда, оны сратар ою арылы натылау ажет болады.

ару жара –орану; егер ол басаруа келетін болса (мылты, пистолет, пыша ) онда мінез-лын зі реттей алады, ал егер сада болса, жаны тез жараланатын, осы мінез-лымен елді зінен алыстатады. Ал ылыш болса- тек жаындарына ана сер ете алады. ару-жара ду болса- агрессияны басымдыын білдіреді.

Зергерлік бйымдар – денеге жаын орналасан болса сйкімді, сйіктісі бар, ал егер сирек кездесетін немесе таылатын шекейлер болса, лі сйіктісін таппаанды білдіреді.

Ыдыс-ая - кнделікті олданатын трлерін салан болса, арапайымдылы ажеттілігі анааттануда, ал хрусталь сирек кездесетін ыдыстар салынса, ажеттілігін басып жзеге асырылмауда.

Баылау тобы анытау экспериментіні нтиже крсеткішін 1-кестеден круге болады.

 

1-кесте.

 

Сыналушыны реттік саны	1- субтест	2-субтест	3-субтест	4-субтест
	+	+	+	+
	+	+	+	+
	-	+	-	-
	-	-	-	+
	+	+	+	+
	+	+	-	+
	+	+	+	-
	+	-	-	-
	-	+	-	+
	+	-	-	+
	-	+	+	+
	-	-	-	-
	+	-	-	+
	+	-	+	-

 

 

Тжірибе тобы бойынша анытау экспериментіні нтиже крсеткіші 2-кестеден кре аламыз:

1.1-кесте.

 

Сыналушыны реттік саны	1- субтест	2-субтест	3-субтест	4-субтест
	+	-	-	+
	-	+	+	-
	+	+	-	-
	+	-	+	-
	-	+	+	+
	-	+	+	+
	-	+	-	+
	+	-	+	-
	-	-	+	+
	-	+	-	+
	+	+	-	+
	+	-	-	+
	-	-	-	-
	-	-	-	-

 

Осы дістеме екі топта жргізілуіне байланысты нтиже крсеткішіне тоталса:

Баылау тобында мір сруге деген лшыныс тмендеуі толы отбасында 30% крсетсе, ал жарты кеш отбасында 50%рады. Жеткіншектерді мінез-лын оршаан ортада реттеу дегейі мен агрессияны тмен дегейі толы отбасында 10%, ал жарты кеш отбасында 75 % крсетті. Индивидтерде сйіспеншілік сезімдеріні бастау алуы толы отбасында 50%, ал жарты кеш отбасында 75% крсетті. мірлік ажеттілігін анааттандыру дегейі толы отбасында 30%, ал жарты кеш отбасында 50% екендігі аныталды. Ал , эксперименттік топты нтижелері мір сруге деген лшыныс тмендеуі толы отбасында 60 % крсетсе, ал жарты кеш отбасында 60%рады. Жеткіншек жасындаы балаларды мінез-лын оршаан ортада реттеу дегейі мен агрессияны тмен дегейі толы отбасында 30 %, ал жарты кеш отбасында 60% крсетті. Индивидтерде сйіспеншілік сезімдеріні бастау алуы толы отбасында 60%, ал жарты кеш отбасында 75% крсетті. мірлік ажеттілігін анааттандыру дегейі толы отбасында 40 %,ал жарты кеш отбасында 25% екендігі аныталды. Зерттеу нтижелері 1 – суретте крсетілген.