CZYLI KRÓTKI PORADNIK

DLA DOCIEKLIWYCH

 

Ksika o Harrym Potterze zostaa przeoona z jzyka angielskiego i dzieje si w Anglii. Dlatego wystpuj w niej pewne sowa, a zwaszcza nazwy wasne, które niewiele znacz dla tych, którzy wol uczy si na pami rónych zakl ni przykada si do angielskiego. Uwaani jednak, e dobrze jest wiedzie, e tak naprawd jaki profesor nazywa si Trzmiel, a prefekt to wcale nie ksidz katecheta. Dla tych osób zamieszczam poniej krótki sowniczek nazw i terminów, które co po angielsku znacz, które nie wiadomo co znacz i skd si wziy albo które z takich czy innych powodów zostay przetumaczone tak a nie inaczej. Zachcam do wasnych dalszych bada jzykowych, zwaszcza jeli kto bdzie mia moliwo spotka jakiego czarodzieja lub choby zwykego mugola z Anglii.

Polski czytelnik pierwszego tomu opowieci o Harrym Potterze (Harry Potter i Kamie Filozoficzny) zna ju wikszo podanych niej wyjanie. Powtórzyem je jednak dla tych, którzy pierwszego tomu jeszcze nie przeczytali (a radz to zrobi, bo wtedy o wiele lepiej rozumie si t ksik), i dodaem nowe, dotyczce pewnych poj i postaci, które pojawiaj si dopiero tutaj.

UWAGA! Po wydaniu dwóch pierwszych tomów wnikliwi czy­telnicy zwrócili uwag na pewn liczb bdów lub niekonsekwencji w przekadzie, redakcji i korekcie. Róne byy tego przyczyny; jedn z nich jest prawie na pewno zaklcie Maltranslatora, które rzuci na oba teksty jaki zaarty wróg Harry’ego Pottera, nie mogcy si po­godzi z jego saw i psoccy w rónych tumaczeniach, nie tylko w polskim. Wydawnictwo znalazo ju jednak odpowiednie przeciw-zaklcie i mam nadziej, e odtd bdów bdzie mniej, cho zdajemy sobie spraw z tego, e wróg nadal dziaa. W tym NOWYM wydaniu uwzgldniono wikszo poprawek. Tym wszystkim, którzy bdy od­naleli, dzikuj w imieniu wasnym i czytelników.

 

CAL - miara angielska (inch) równa 2,54 cm. Zob. STOPA.

CHARAK - ang. squib, czyli „satyra”, „paszkwil”, ale moe te oznacza „sabeusza”, zwaszcza cherlawe dziecko. W czarodziej­skim wiecie jest to osobnik urodzony w czarodziejskiej rodzinie, ale pozbawiony czarodziejskiej mocy, co czyni go postaci do aosn.

DOMY - ang. huitses, to domy, w których mieszkaj uczniowie an­gielskich szkól z internatem. Kady dom ma swojego opiekuna - jednego z profesorów - i prefekta, czyli „starszego” lub „go­spodarza”. O yciu i zwyczajach w takich domach mona przeczyta w powieci R. Kiplinga Stalky i Spóka. Zob. GRYFFINDOR, HUFFLEPUFF, RAYENCLAW, SLYTHER1N.

DORMITORIUM - po acinie to po prostu „sypialnia”, okrelenie to zachowao si nie tylko w klasztorach, ale i w starych angielskich szkoach z internatem.

DRACO - czytaj: drako, imi Malfoya, okropnego lizgona; warto wiedzie, e draco to po acinie „w” albo „smok”, Drakon by wyjtkowo okrutnym tyranem (por. drakoskie prawa), a „draka” to ju kady wie, co znaczy. Nazwisko „Malfoy” te ma do zow­rogie znaczenie, bo mai znaczy „zy” (z aciny poprzez starofran­cuski), a foy „wiara”, „sowo” (równie ze starofrancuskiego); naj­bliszym polskim odpowiednikiem caego sowa byby chyba przy­miotnik „wiaroomny”.

DUMBLEDORE - czytaj: clamblclu(r), nazwisko synnego dyrektora Hogwartu; warto wiedzie, e dumbledore to po angielsku „trzmiel”.

FAWKES – czytaj: fenks, imi nadane przez Dumbledore’a jego ulu­bionemu feniksowi, zapewne na cze Guya Fawkesa, znanego wszystkim dzieciom w Anglii onierza z XVI w., który wraz z innymi spiskowcami zamierza wysadzi w powietrze gmach Par­lamentu w odwecie za przeladowanie katolików w Anglii. Co roku 5 sierpnia obchodzi si w Anglii dzie Guya Fawkesa, w czasie którego pali si kuky spiskowca.

FILCH - czytaj: fylcz, nazwisko wonego w Hogwarcie; uczniowie zapewne czerpali pewn przyjemno z faktu, e po angielsku filch to „zwdzi co”, „cign cichaczem”.

GRYFFINDOR - 1. Godryk Gryf/indor, jeden z czworga legendarnych zaoycieli Hogwartu; 2. nazwa jednego z czterech domów w Ho­gwarcie, pochodzca od nazwiska jego legendarnego zaoyciela. Griffin to gryf, czyli lew o gowie i skrzydach ora, a kocówka or moe mie co wspólnego ze zotem, ale i z wybrzeem; zachcam do dalszych studiów. Mieszkaców Gryffindoru nazywano poto­cznie Gryfonami.

HOGWART - nazwa zamku gdzie w Szkocji, w którym mieci si Szkoa Magii i Czarodziejstwa; by moe pochodzi od nazwiska pierwszego waciciela okolicznych gruntów albo od najpopular­niejszego zajcia najdawniejszych ich mieszkaców, czyli hodowli wi, bo pobliska wioska nosi nazw Hogsmeade. Warto bowiem wiedzie, e bóg to po angielsku „wieprz”, a wart to „kurzajka” lub „brodawka”, ale w XIX wieku równie „podoficer”, a w gwarze uczniowskiej „kot”, czyli ucze pierwszego roku. (Co do odmiany, por. np. Harvard).

HOOCH - czytaj: huitcz, nazwisko nauczycielki opiekujcej si roz­grywkami quidditcha; po angielsku brzmi niezbyt przystojnie, bo hooch to „gorzaka” lub „bimber”.

HUFFLEPUFF - czytaj: haflpaf, 1. Helga Hufflepuff, jedna z czworga legendarnych zaoycieli Hogwartu; 2. nazwa jednego z czterech domów w Hogwarcie, pochodzca od nazwiska jego legendarnej zaoycielki; nazwa przywodzi na myl „chuch” i „pyk”, cokolwiek to znaczy, a take „puch” i „puf.

IRYTEK POLTERGEIST - ang. Peeves Poltergeist, od peeve, „irytowa”, „rozdrania”; poltergeist to termin oznaczajcy pewne dziwne zja­wisko paranormalne, polegajce na robieniu haasów i przemiesz­czaniu rónych przedmiotów przez bliej nie znane nam siy.

JCZCAMARTA - zamieszkujcy nieczynn azienk dla dziewczt duch dziewczynki, której oryginalne imi angielskie to Myrtle, czyli „mirt”. Niestety, w jzyku polskim „mirt” jest rodzaju ms­kiego, wic zmieniem to imi na „Marta”. Warto wiedzie, e w Anglii dziewczta wiy z mitru wianki lubne, a sowo myrtle odnoszono do brzydkich panienek, które nie mogy sobie znale ma. W Polsce odpowiednikiem mirtu w tym znaczeniu bya ruta.

KAFEL - jedna z czterech piek do quidditcha. Nazwa polska po­chodzi wprost z angielskiego quaffle, co kojarzy si ze sowem quaff, oznaczajcym pi co apczywie, opa. Moe kiedy w Anglii po zdobyciu kaflem gola opano piwo? W kadym razie niemieccy gracze w quidditcha te uywaj tego angielskiego terminu w for­mie fonetycznej: Der Quaffel.

LONGBOTTOM - nazwisko Neville’a, po angielsku znaczy „Dugozadek” albo „Chudozadek”, o czym warto wiedzie, eby lepiej wczu si w sytuacj i tak ju biednego, bo wci wpltujcego si w róne niemie przygody chopca.

MIOTY - ang. broomsticks, znany i u nas rodek lokomocji, popu­larny zwaszcza wród czarownic. Nie wiadomo skd, na lsku pojawio si fonetyczne spolszczenie angielskiej nazwy w piosence „O pónocy na brumtyku”. Badania etymologiczne w toku.

MUGOLE - ang. Muggles (czytaj: magls), czyli zwykli, niemagiczni ludzie. Pochodzenie tego sowa nie jest jasne, jako e sam podzia na mugoli i zwykych ludzi ma bardzo prastary rodowód. Wikszo badaczy odrzuca zwizek z najbardziej popularnym znaczeniem an­gielskiego sowa mug - „kubek”, „kufel”; inne, bardziej intere­sujce etymologów znaczenia sowa muggles to „frajerzy”, „naiwnia­cy”, „tumany”. Od czasu polskiego przekadu dwóch pierwszych tomów powieci o Harrym Porterze termin ten sta si ju tak popularny, e funkcjonuje jako nazwa pospolita, wic w tym nowym, poprawionym wydaniu piszemy go z maej litery.

NOC DUCHÓW - ang. Halloween, w Anglii i w Ameryce dzie 31 padziernika, w którym dzieci (a czasem i doroli) przebieraj si za duchy i strasz, czsto uywajc do tego wydronej dyni ze wieczk w rodku. Specjalnie nie zostawiem nazwy angielskiej, bo uwaam, e i tak ju za duo si w Polsce wprowadza nazw i zwyczajów angielskich mugoli.

NORA - ang. the Burrow, nazwa domu rodziny Weasleyów, wspa­niaego miejsca, w którym nie trzeba wiecznie sprzta, a na nia­danie mona przychodzi w piamie.

POTTER - nazwisko bohatera ksiki, do popularne w Anglii, zna­czce dosownie „garncarz”; ciekawostk jest fakt, e potter to równie czasownik, który moe znaczy „grzeba si”, „duba”, ale i „wóczy si”, „wasa”.

PREFEKT - ang. prefect to nie ksidz katecheta ani naczelnik policji w Paryu, tylko wybrany sporód uczniów „starszy” internatu szkolnego, a wic kto w rodzaju naszego starosty czy gospodarza klasowego. Zob. DOMY.

PRIVET DRIVE - czytaj: Prywyt Draiw, nazwa uliczki, przy której stoi dom Dursleyów, dosownie znaczy „Zauek Ligustrowy”. Ligustr to rodzaj krzewu ozdobnego, zwany u nas równie kocierpk, ale nie przeoyem tej nazwy, bo to tak, jakby Anglik nazwa warszawsk ulic Obozow Camp Street, a miasto ód Boat City.

PROSZEK FIUU - ang. Floo Powder (czytaj: fluti pauder), magiczny proszek, dziki któremu mona podróowa gdzie si chce, a w ka­dym razie wysi tam, gdzie jest jaki kominek, trzeba tylko wy­ranie wymówi adres i natychmiast zamkn usta, bo mog na­stpi przykre niespodzianki.

PUDDING - to specjalno angielska (na szczcie), nie zawsze to­sama z naszym poczciwym budyniem, bo czsto sona (np. z misa lub szpinaku) i majca posta wodnistej papki. Gotuje si to na parze. Pudding boonarodzeniowy przyrzdzany jest zwykle z do­datkiem rodzynek, suszonych liwek, porzeczek i przypraw ko­rzennych.

QUIDDITCH - czytaj: kyddycz, gra czarodziejów, której zasady zo­stay w tej ksice jasno wyoone. Nawet w dziele Quidditch przez wieki nie opowiedziano si jednoznacznie, skd nazwa gry pochodzi i co oznacza, podajc wiele hipotez. Mona sign do sownika aciskiego, ale ostrzegam, poszukiwania bd mudne. Pewn wskazówk moe by fakt, e w jzyku angielskim istnieje po­chodzce z aciny sowo quiddity, które oznacza „sedno sprawy”, „istot rzeczy”, ale take „wykrty” i „wybiegi”. W Polsce, gdzie ta gra równie jest popularna, przyja si nazwa angielska, po­dobnie jak w wypadku innych sportów, takich jak tenis, rugby czy boks. Bardziej swojskie brzmienie przybray natomiast terminy wystpujce w tej grze. Zob. KAFEL, TUCZKI, ZNICZ.

RAVENCLAW - czytaj: rewenkloo, l. Rowena Ravendaw, jedna z czwor­ga legendarnych zaoycieli Hogwartu; 2. nazwa jednego z czterech domów w Hogwarcie, pochodzca od nazwiska jego legendarnej zaoycielki; raven to „kruk”, a claw to „szpon” lub „pazur”; moe dlatego mieszkaców tego domu nazywano potocznie Krukonami.

RIDDLE - czytaj: ridl, Thomas Marvolo Riddle, bardzo zdolny byy ucze Hogwartu; warto wiedzie, e jego nazwisko to po angielsku „zagadka”, a drugie imi (Manolo) moe si kojarzy z marvel, czyli „co zdumiewajcego”.

SLYTHERIN - 1. Salazar Slytherin, jeden z czworga legendarnych zaoycieli Hogwartu; 2. nazwa jednego z czterech domów w Hogwarcie; pochodzi od nazwiska jego zaoyciela, ale samo znaczenie jest do tajemnicze. Najblisze skojarzenia to co oblizgego, liskiego albo lizgajcego si (slither), ale te co chytrego i cwaniackiego (sly). Mieszkaców tego domu nazywano w gwarze ucz­niowskiej lizgonami, co kierowaoby nasz uwag ku pierwszemu skojarzeniu, zwaszcza e godem Slytherina by w.

SPROUT - nauczycielka zielarstwa o bardzo odpowiednim nazwisku, bo sprotit to „kieek”, „pd”.

STOPA - miara angielska, równa 30,48 cm. Zachowaem t orygi­naln miar, bo akcja ksiki dzieje si przecie w Anglii i to w do tradycyjnej szkole, a tam nadal mierz w calach, stopach, jardach i milach. Stopa to 12 cali. Bez specjalnej tabelki ani rusz! Zob. CAL.

SZLAMY - ang. Mudbloods, co mona przetumaczy jako „osobnicy szlamowatej krwi”, to ordynarne przezwisko, jakim wyjtkowo pode typy obdarzay te czarownice i tych czarodziejów, którzy urodzili si w rodzinie mugoli.

TIARA - spiczaste nakrycie gowy dorosych czarodziejów, a take uczniów Hogwartu. W oryginale bat, czyli dosownie „kapelusz”, ale po polsku kapelusz to zwykle nakrycie gowy z wypuk gówka i rondem, natomiast tiara to nakrycie gowy perskich magów (we­dug tradycji Trzej Magowie - w Polsce zwani Królami - mieli na gowach wanie tiary, podobnie jak do dzi prawdziwy, niekomercyjny wity Mikoaj).

TUCZKI - dwie z czterech piek do quidditcha, niejako obdarzone wasnym yciem; s bardzo zoliwe i staraj si strci graczy z miote. Cios zadany tak pik przypomina walnicie tuczkiem, std zapewne polska nazwa, podobnie jak i angielska: bluciger, co moe pochodzi od sowa bludgeon, oznaczajcego „pak” lub „ma­czug”. Na wschodzie Polski to sowo jest rodzaju eskiego (ta tuczka), natomiast na lsku i Podhalu rodzaju mskiego (ten tuczek).

TRANSMUTACJA - dziedzina magii polegajca na przemienianiu jednych rzeczy w drugie.

ULICA POKATNA - angielska Diagon Alley. Polski odpowiednik za­chowuje co z greckiego ródosowu diagonios (przektna), a jed­noczenie oddaje tajny charakter owej uliczki w wiecie mugoli. W tym przypadku tumaczy si nazw ulicy, bo takie „poktne” ulice czarodziejów bywaj i w Polsce. Trzeba tylko wiedzie, gdzie szuka, jak mówi Hagrid.

ULICA MIERTELNEGO NOKTURNU - ang. Knockturn. Nie sposób przeoy tej nazwy dosownie, a przeoy mona i trzeba, bo to ulica w wiecie czarodziejskim. Angielska nazwa to poczenie knock, czyli „zdzieli”, „powali” kogo, z „nokturnem”, czyli smt­n pieni czy melodi, wic przeoyem j jak wyej, biorc pod uwag z saw, jak si cieszya.

WIERZBA BIJCA - ang. the Whoomping Willow, nazwa specjalnej odmiany wierzby (por. „wierzba plczca”, „wierzba rosochata” itd.), która, kiedy zostanie uderzona, do mocno oddaje. Niektórzy uwaaj, e t cech powinny by obdarzone wszystkie drzewa. Po gbokim namyle zgadzam si z tym stanowiskiem.

WMIGUROK - ang. Kwtkspell, korespondencyjny kurs czarodziej­stwa. Nazwa angielska pragnie zasugerowa, e przerabiajc ten kurs, mona si szybko (czyli „w mig”) nauczy rzuca zaklcia (czyli „uroki”). Ostronie z wiar we wszelkie reklamy!

ZGREDEK - ang. Dobby, imi domowego skrzata, po angielsku oz­naczajce zdziecinniaego staruszka. Biorc pod uwag jego do wredny charakter, przeoyem to, wykorzystujc termin z gwary przestpczej, ale i szkolnej, oznaczajcy godnego pogardy wapniaka.

ZNICZ - ang. snitch, najwaniejsza z czterech piek do quidditcha, obdarzona srebrnymi skrzydekami. Polska nazwa to fonetyczne zapoyczenie z angielskiego, jednak tam w jzyku potocznym zna­czy co zupenie innego, a mianowicie „ukra co chykiem”, „zw­dzi”, ale take „donosiciel”, „kapu” (gwara przestpcza) albo „czowiek, który lubi zmyla róne rzeczy” (gwara uczniowska).