II - Proletarlar v kommunistlr

Kommunistlrin ümumiyytl proletarlara münasibti necdir?

 

Kommunistlr baqa fhl partiyalarna qar duran xüsusi bir partiya deyildirlr.

 

Onlarn bütövlükd bütün proletariatn mnafeyindn ayr olan heç bir mnafeyi yoxdur.

 

Onlar heç bir xüsusi[9] prinsiplr irli sürüb proletar hrkatn bu prinsiplr uyunladrmaq istmirlr.

 

Kommunistlr baqa proletar partiyalarndan yalnz bununla frqlnirlr ki, onlar, bir trfdn, müxtlif milltlrin proletarlarnn mübarizsind bütün proletariatn milliyytdn asl olmayan ümumi mnafeyini ayrb müdafi edirlr; digr trfdn, proletariatn burjuaziyaya qar mübarizsinin keçdiyi muxtlif inkiaf pilllrind onlar butövlükd hrkatn mnafeyini tmsil edirlr.

 

Demli, kommunistlr praktikada bütün ölklrin fhl partiyalarnn hmi irlilmy sövq edn[10] n qtiyytli hisssidir, nzri chtdn is proletariatn qalan kütlsin nisbtn onlarn üstünlüyü proletar hrkatnn raitini, gediini v ümumi nticlrini baa dümlrinddir.

 

Kommunistlrin d n yaxn mqsdi bütün qalan proletar partiyalarnn n yaxn mqsdinin eynidir: proletariatn sinif halnda formalamas, burjuaziya hökmranlnn devrilmsi, siyasi hakimiyytin proletariat trfindn l alnmas.

 

Kommunistlrin nzri müddalar heç d dünyan yenildirmk xyalna dün bu v ya baqa bir xsin uydurduu v ya quradrd ideyalara, prinsiplr saslanmr.

 

Bu müddalar davam edn sinfi mübarizdki gerçk münasibtlrin yalnz ümumi ifadsidir, gözümüzün qarsnda ba vern tarixi hrkatn ifadsidir. Keçmid mövcud olmu mülkiyyt münasibtlrinin mhv edilmsi yalnz kommunizm mxsus bir ey deyildir.

 

Bütün mülkiyyt münasibtlri tarix boyu daim bir-birini vz etmi, tarix boyu daim dyiilmidir.

 

Msln, Fransa inqilab feodal mülkiyytini lv edib, onu burjua mülkiyyti il vz etmidir.

 

Kommunizmin frqlndirici chti ümumiyytl mülkiyyti lv etmk deyil, burjua mülkiyytini lv etmkdir.

 

Lakin muasir burjua xüsusi mülkiyyti sinfi antaqonizmlr, bzilrinin baqalarn istismar etmsin[11] saslanan mhsul istehsal v mnimsnilmsinin son v n mükmml ifadsidir.

 

Bu mnada kommunistlr özlrinin nzriyysini bir müdda il ifad ed bilrlr: xüsusi mülkiyyti mhv etmk.

 

Biz kommunistlri ittiham edirdilr ki, biz xsn ld ediln, öz myi il qazanlan mülkiyyti, hr cür xsi azadln, faliyytin v müstqilliyin sasn tkil edn mulkiyyti mhv etmk istyirik.

 

Ksb ediln, qazanlan, öz myi il ld ediln bir mülkiyyt! Blk siz burjua mülkiyytindn vvlki xrda burjua, xrda kndli mülkiyytindn bhs edirsiniz? Bu mülkiyyti bizim mhv etmyimiz ehtiyac yoxdur, snayenin inkiaf onu mhv etmi v hr gün mhv etmkddir.

 

Blk d siz müasir burjua xüsusi mülkiyytindn bhs edirsiniz?

 

Mgr muzdlu mk, proletarn myi ona mülkiyyt yaradrm? sla yox. Bu mk kapital yaradr, yni muzdlu myi istismar edn bir mülkiyyt yaradr, hmin mülkiyyt is yalnz bu rtl arta bilr ki, yenidn istismar etmk üçün yeni muzdlu mk doursun. Müasir kild olan mülkiyyt kapital il muzdlu mk arasndak kslik daxilind hrkt edir. Bu ksliyin hr iki trfini nzrdn keçirk.

 

Kalitalist olmaq istehsalda yalnz xalis xsi mövqe tutmaq deyil, habel ictimai bir mövqe tutmaq demkdir. Kapital kollektiv mhsuldur v ancaq cmiyytin bir çox üzvlrinin birg faliyyti il, nticd – cmiyytin yalnz bütün üzvlrinin birg faliyyti il hrkt gtiril bilr.

 

Bellikl, kapital – xsi quvv deyil, ictimai quvvdir.

 

Demli, kapital cmiyytin butün üzvlrin mxsus olan kollektiv mülkiyyt çevrils, bu, xsi mülkiyytin ictimai mülkiyyt çevrilmsi demk olmaz. Mülkiyytin ancaq ictimai xarakteri dyiilr. Mülkiyyt öz sinfi xarakterini itirr.

 

Muzdlu my keçk.

 

Muzdlu myin orta qiymti mk haqq minimumudur, yni fhlni bir fhl olaraq yaatmaq üçün zruri olan yaay vasitlrinin mcmusudur. Demli, muzdlu fhlnin öz faliyyti nticsind mnimsdiyi ey onun hyatnn tkrar istehsal üçün gücl kifayt edir. Bilavasit hyatn tkrar istehsal üçün olan mk mhsullarnn bu xsi mnimsnilmsini, özg myi üzrind hökmranlq yarada bilck heç bir artq ey saxlamayan mnimsnilmsini biz sla mhv etmk niyytind deyilik. Biz mnimsmnin yalnz el miskin bir xarakterini mhv etmk istyirik ki, bu zaman fhl ancaq kapital artrmaq üçün yaayr v yalnz hakim sinfin mnafeyi tlb etdiyin gör yaayr.

 

Burjua cmiyytind canl mk ancaq toplanm myi artrmaq vasitsidir. Kommunizm cmiyytind toplanm mk ancaq fhllrin hyat prosesini genilndirmk, znginldirmk, yüngülldirmk vasitsidir.

 

Bellikl, burjua cmiyytind keçmi hal-hazrn üzrind, kommunizm cmiyytind is hal-hazr keçmiin üzrind hökmranlq edir. Burjua cmiyytind kapital müstqilliy v frdliy malikdir, halbuki zhmtke frd müstqillikdn mhrumdur v simaszladrlmdr.

 

Mhz bu münasibtlrin mhv edilmsini burjuaziya xsiyytin v azadln lv edilmsi adlandrr! Haqq da var. Dorudan da, burjua xsiyytini, burjua müstqilliyini v burjua azadln lv etmkdn bhs olunur. ndiki burjua istehsal münasibtlri çrçivsi daxilind azadlq dedikd, ticart azadln, alq-satq azadln nzrd tuturlar.

 

Lakin alverçilik aradan qalxdqda, azad alverçilik d aradan qalxacaqdr. Azadlq haqqnda bizim burjualarn bütün baqa dbdbli nitqlri kimi, azad alverçilik haqqndak danqlar da alverçiliyi, burjua istehsal münasibtlrini v burjuaziyann özünü kommunistcsin mhv etmy aid deyil, ümumiyytl ancaq orta srlr dövrunün azad olmayan alverçiliyin, sartd olan hrlisin aid ola bilr.

 

Bizim xüsusi mülkiyyti mhv etmk istdiyimiz sizi dht salr. Lakin sizin indiki cmiyytinizd onun üzvlrinin onda doqquzu uçün xüsusi mülkiyyt mhv edilmidir; bu xüsusi mülkiyyt mhz ona gör mövçuddur ki, çmiyyt üzvlrinin onda doqquzu üçün xüsusi mulkiyyt mövcud deyildir. Demli, siz bizi onda ittiham edirsiniz ki, biz cmiyytin olduqca böyuk çoxluunun mülkiyyti olmamas kimi bir zruri rtl bal olan mülkiyyti mhv etmk istyirik.

 

Bir sözl, siz bizi onda ittiham edirsiniz ki, biz sizin mülkiyytinizi mhv etmk istyirik. Bli, biz dorudan da bunu etmk istyirik. Siz deyirsiniz ki, myin daha kapitala, pula, torpaq rentasna, müxtsr, inhisar altna alna biln ictimai qüvvy döndril bilmycyi zamandan etibarn, yni xsi mülkiyytin daha burjuaziya mülkiyytin çevril bilmycyi zamandan etibarn xsiyyt mhv edilmi olur.

 

Demli, siz etiraf edirsiniz ki, burjuadan, yni burjua mülkiyytçisindn baqa heç ksi xsiyyt hesab etmirsiniz. Bel bir xsiyyt dorudan da mhv edilmlidir.

 

Kommunizm ictimai mhsullar mnimsmk imkann heç ksin lindn almr, kommunizm yalnz bu mnimsm vasitsi il özg myini sart altna almaq imkann aradan qaldrr.

 

Etiraz edib deyirdilr ki, guya xüsusi mülkiyyt mhv edildikd, hr cür faliyyt dayanar v ümumi bir tnbllik hökm sürr.

 

Bel olsayd, tnbllik üzündn burjua cmiyyti çoxdan mhv olmal idi, çünki burada zhmt çknlr heç bir ey ld etmir, ld ednlr is zhmt çkmirlr. Bütün bu qorxular bel bir tavtologiyadan ibart olur ki, daha kapital mövcud olmadna gör, muzdlu mk d daha yoxdur.

 

Maddi mhsullarn kommunistcsin mnimsnilmsi v istehsal üsuluna qar yönldiln bütün etirazlar qli mk mhsullarnn mnimsnilmsin v istehsalna da aiddir. Sinfi mülkiyytin mhv edilmsi burjuann nzrind istehsaln özünün mhv edilmsi demk olduu kimi, sinfi thsilin mhv edilmsi d onun nzrind ümumiyytl thsilin mhv edilmsi demkdir.

 

Mhv olacana burjuann yas tutduu thsil böyük çoxluq üçün mann lavsin çevrilmk demkdir.

 

Lakin burjua mülkiyytinin lv edilmsini azadlq, thsil, hüquq v i. a. haqqndak öz burjua tsvvürlriniz nöqteyi-nzrindn qiymtlndirib biziml mübahis etmyin. Sizin ideyalarnzn özü burjua istehsal münasibtlrinin v burjua mülkiyyt münasibtlrinin mhsuludur, eynil d sizin hüququnuz öz sinfinizin ancaq qanun drcsin yüksldilmi iradsidir, bu iradnin mzmunu is öz sinfinizin maddi hyat raiti il müyyn edilir.

 

Öz istehsal v mülkiyyt münasibtlrinizi istehsaln inkiaf prosesind keçici olan tarixi münasibtlrdn tbit v zkann bdi qanunlarna çevirmy sizi vadar edn qrzli tsvvürünüz keçmid hökm sürüb mhv olmu bütün siniflrin tsvvürünün eynidir. Antik v ya feodal mülkiyyti barsind siz aydn görünn eyi burjua mülkiyytindn bhs olunarkn siz daha baa dümk csartind olmursunuz.

 

Ailnin mhv edilmsi! n ifrat radikallar da kommunistlrin bu iyrnc niyytindn hiddtlnirlr.

 

Müasir ail, burjua ailsi ny saslanr? Kapitala, xüsusi varlanmaya. Tamamil inkiaf etmi kild bu ail ancaq burjuaziya üçün mövcuddur; lakin onun bel bir lavsi d vardr ki, proletarlar mcburiyyt üzündn ailsiz qalr v açq fahilik ba verir.

 

Burjua ailsinin bu lavsi aradan qalxdqda, tbii olaraq, bu ail d aradan qalxr v kapital yox olduqda, bunlarn hr ikisi yox olacaqdr.

 

Blk siz bizi ittiham edirsiniz ki, biz ata-analarn öz uaqlarn istismar etmsin son qoymaq istyirik? Biz bu cinayati etiraf edirik.

 

Lakin siz iddia edirsiniz ki, biz ev trbiysini ictimai trbiy il vz etmkl, insan üçün n ziz olan münasibtlri mhv etmk istyirik.

 

Mgr sizin trbiynizi cmiyyt müyyn etmirmi? Mgr bu trbiyni sizin trbiy verdiyiniz raitdki ictimai münasibtlr müyyn etmirmi, mktb v i. a. vasitsi il cmiyytin bilavasit v ya dolay müdaxilsi müyyn etmirmi? Kommunistlr trbiyy cmiyytin tsirini uydurmurlar; onlar yalnz trbiynin xarakterini dyidirir, onu hakim sinfin tsiri altndan çxarrlar.

 

ri snayenin inkiaf nticsind proletariat arasnda bütün ail laqlri n qdr çox pozulursa, uaqlar n qdr çox adi alver eylrin v i altlrin çevrilirs, ail v trbiy haqqnda, ata-ana il uaqlar arasnda mehriban münasibtlr haqqnda burjua boboazlqlar da bir o qdr çox nifrt oyadr.

 

Lakin butün burjuaziya bir azdan barb biz deyir ki, siz kommunistlr arvadlar ümumildirmk istyirsiniz.

 

Burjua öz arvadna adi bir istehsal alti kimi baxr. O eidir ki, istehsal altlrini ümumi istifady vermk nzrd tutulur, buna gör, lbtt, bel bir fikirdn uzaqlaa bilmir ki, qadnlarn da bana bu cür bir i glckdir.

 

O heç xyalna da gtirmir ki, burada qadnn mhz adi bir istehsal alti olmas vziyytini aradan qaldrmaqdan bhs olunur.

 

Kommunistlrd arvadlarn guya rsmi ümumiliyi barsind bizim burjualarn yüksk xlaq sahiblri kimi dht glmlrindn daha külünc bir ey yoxdur. Kommunistlrin arvadlar ümumildirmlrin ehtiyac yoxdur, bu ümumilik, demk olar, hr zaman mövcud olmudur.

 

Bizim burjualar, rsmi fahilik hl bir yana qalsn, öz fhllrinin arvad v qzlarnn onlarn ixtiyarnda olmas il kifaytlnmyrk, bir-birinin arvadlarn l keçirmkdn xüsusi bir hzz alrlar.

 

Burjua kbini slind arvadlarn ümumiliyi demkdir. Kommunistlri blk d anca bunda ittiham etmk olard ki, guya onlar arvadlarn riyakarlqla prdlnn gizli ümumiliyi vzin rsmi, açq ümumiliyini hyata keçirmk istyirlr. Lakin özlüyünd aydndr ki, indiki istehsal munasibtlri mhv edildikd, bu münasibtlrdn doan arvad umumiliyi d, yni rsmi v qeyri-rsmi fahilik d yox olacaqdr.

 

Sonra, kommunistlri ittiham edirlr ki, kuya onlar vtni, milliyyti lv etmk istyirlr.

 

Fhllrin vtni yoxdur. Fhllrin olmayan bir eyini onlarn lindn almaq da olmaz. Proletariat n vvl siyasi hökmranl l almal, milli sinif vziyytin çatmal[12] v bir millt kimi tkkül tapmal olduundan özü hl millidir, hrçnd bu millilik heç d burjuaziyann anlad mnada deyildir.

 

Burjuaziya inkiaf etdikc, ticart azadl, ümumdünya bazar yarandqca, snaye istehsal v buna uyun olan hyat raiti eynildikc, xalqlarn milli ayrl v ksliklri getdikc daha çox aradan qalxr.

 

Proletariatn hökmranl bunlarn aradan qalxmasn daha çox sürtlndirckdir. Qüvvlri birldirmk, heç olmazsa, mdni ölklrin qüvvlrini birldirmk proletariatn azad olmas üçün ilk rtlrdn biridir.

 

Bir frdi baqa frdin istismar etmsi mhv edildiyi drcd, bir millti baqa milltin istismar etmsi d mhv edilckdir.

 

Milltlr daxilind siniflrin antaqonizmi il birlikd milltlr arasndak dümnçilik münasibtlri d yox olub gedckdir.

 

Dini, flsfi v ümumiyytl ideoloji nöqteyi-nzrlrdn kommunizm qar irli sürüln ittihamlar trafl nzrdn keçirmyin dymz.

 

nsanlarn hyat raiti, onlarn ictimai münasibtlri, onlarn ictimai varl il birlikd onlarn tsvvürlrinin, baxlarnn v anlaylarnn, bir sözl, onlarn üurunun da dyiildiyini anlamaq üçün mgr xüsusi bir drin düüncmi lazmdr?

 

deyalar tarixi mnvi istehsaln maddi istehsalla birlikd dyiildiyini deyils, bs nyi sübut edir? hr hans zmannin hakim ideyalar hmi ancaq hakim sinfin ideyalar olmudur.

 

Bütün cmiyyti inqilabildirn ideyalardan bhs edirlr; bununla da yalnz bel bir fakt ifad edirlr ki, köhn cmiyyt daxilind yeni cmiyytin ünsürlri ml glmidir, köhn hyat raitinin dalmas il yana köhn ideyalar da dalr.

 

Qdim dünya mhv olmaa üz qoyduu zaman xristian dini qdim dinlri mlub etdi. XVIII srd maarifçilik ideyalarnn zrblri altnda xristianlq ideyalar mhv olduu zaman feodalizm cmiyyti o vaxt inqilabç olan burjuaziya il ölüm-dirim döyüün kirmidi. Viçdan v din azadl ideyalar bilik sahsind yalnz azad rqabtin hökmranln ifad edirdi.

 

Biz dey bilrlr: «lakin dini, mnvi, flsfi, siyasi, hüquqi ideyalar v i. a. tarixi inkiaf gediind, lbtt, dyiilmidir. Din, xlaq, flsf, siyast, hüquq is arasksilmyn bu dyiilm zaman daim qalmdr.

 

Bundan lav, ictimai inkiafn bütün mrhllri üçün ümumi olan azadlq, dalt v i. a. kimi bdi hqiqtlr vardr. Kommunizm is bdi hqiqtlri lv edir, dini, xlaq yenildirmk vzin bunlar lv edir; demli, kommunizm tarixi inkiafn bütün vvlki gediin ziddir».

 

Bu ittiham ndn ibartdir? ndiy qdr mövcud olmu bütün cmiyytlrin tarixi müxtlif dövrlrd müxtlif killr alan sinfi ksliklr daxilind hrkt etmidir.

 

Lakin bu ksliklr n kimi formalarda olsa da, cmiyytin bir hisssini digr hisssinin istismar etmsi bütün keçmi srlr üçün ümumi olan bir faktdr. Buna gör d tccüblü deyildir ki, bütün srlrdki ictimai üur, bütün müxtlifliyin v bütün frqlrin baxmayaraq, müyyn ümumi formalarda hrkt edir, el üur formalarnda hrkt edir ki, bunlar yalnz siniflrin ksliyi qti surtd yox olaca zaman tamamil yox olacaqdr.

 

Kommunist inqilab keçmidn irs qalan mülkiyyt münasibtlri il laqnin n qti surtd ksilmsi demkdir; taçcüblü deyildir ki, öz inkiaf gediind bu inqilab keçmidn irs qalan ideyalarla laqni n qti surtd ksir.

 

Lakin burjuaziyann kommunizm qar etirazlarn bir knara qoyaq.

 

Biz artq yuxarda gördük ki, fhl inqilabnda birinci addm proletariatn hakim sinf çevrilmsi, demokratiya ld edilmsidir.

 

Proletariat öz siyasi hökmranlndan bütün kapital addmbaadm burjuaziyann lindan almaq, bütün istehsal altlrini dövltin, yni hakim sinif halnda tkil olunmu proletariatn lind mrkzldirmk v mhsuldar qüvvlr mcmusunu mümkün qdr sürtl artrmaq üçün istifad edckdir.

 

Bu, lbtt, vvlc mülkiyyt hüququna v burjua istehsal münasibtlrin ancaq zorak müdaxil vasitsi il, yni iqtisadi chtdn yartmaz v sassz görünn, lakin hrkt gediind böyüyüb öz çrçivsindn knara çxan[13] v bütün istehsal üsulunda çevrili üçün bir vasit kimi labüd olan tdbirlr vasitsi il mümkündür.

 

lbtt, müxtlif ölklrd bu tdbirlr müxtlif olacaqdr.

 

Lakin n qabaqcl ölklrin, demk olar, hamsnda aadak tdbirlr ttbiq edil bilr:

 

1. Torpaq mülkiyytindn mhrum etmk v torpaq rentasndan dövlt xrclrinin ödnilmsi üçün istifad etmk.

 

2. Yüksk mütrqqi vergi.

 

3. Vrslik hüququnu, lv etmk.

 

4. Bütün mühacirlrin v qiyamçlarn mlakn müsadir etmk.

 

5. Dövlt kapitalna v müstsna inhisara malik milli bank vasitsi il krediti dövlt lind mrkzldirmk.

 

6. Bütün nqliyyat dövltin lind mrkzldirmk.

 

7. Ümumi plan üzr dövlt fabriklrinin, istehsal altlrinin sayn artrmaq, torpaqlar kin üçün tmizlmk v yaxladrmaq.

 

8. myin ham üçün eyni drcd mcburiliyi, snaye ordular tkil etmk, xüsusn kinçilik üçün bel ordular tkil etmk.

 

9. kinçiliyi snaye il birldirmk, hrl knd arasndak frqin[14] tdricn aradan qaldrlmasna kömk etmk.

 

10. Bütün uaqlara ictimai v pulsuz trbiy vermk. Fabriklrd müasir formadak uaq myini aradan qaldrmaq. Trbiyni maddi istehsalla birldirmk v i. a.

nkiaf gediind sinfi frqlr mhv olaca v butün istehsal frdlrin assosiasiyas lind toplaaca zaman ictimai hakimiyyt öz siyasi xarakterini itirckdir. Sözün sil mnasnda siyasi hakimiyyt bir sinfi zmk üçün digr sinfin mütkkil zorakldr. Burjuaziyaya qar mübarizd proletariat hökmn bir sinif halnda birlirs, inqilab yolu il özünü hakim sinf çevirirs v hakim sinif olub köhn istehsal münasibtlrini zorla lv edirs, bu istehsal münasibtlri il birlikd o, sinfi ksliyin mövcud olmas raitini mhv edir, ümumiyytl siniflri mhv edir, bununla birlikd bir sinif olmaq etibar il öz hökmranln da mhv edir.

 

Siniflrin v sinfi ksliklrin mövcud olduu köhn burjua cmiyytinin yerini el bir assosiasiya tutur ki, burada hr ksin azad inkiaf hamnn azad inkiaf üçün rtdir.

 

 

[9] 1888-ci il ingilisc nrind «xüsusi» vzin «triqtçi» deyilmidir. Red.

[10] 1888-ci il ingilisc nrind «hmi irlilmy sövq edn» sözlri vzin «n qabaqcl» çap edilmidir. Red.

[11] 1888-ci il ingilisc nrind «bzilrinin baqalarn istismar etmsin» sözlri izin «azln çoxluu istismar etmsin» çap edilmidir. Red.

[12] 1888-ci il ingilisc nrivd «milli sinif vziyytin çatmal» sözlri vzin «milltin qabaqcl sinfi vziyytin çatmal» çap edilmidir. Red.

[13] 1888-ci il ingilisc nrind «böyüyüb öz çrçivsndn knara çxan» sözlrindn sonra «köhn ictimai qurulu üzrin yeni hmllri zruri edn» sözlri lav olunmudur. Red.

[14] 1848-ci il nrind «hrl knd arasndak ksliyin» yazlmdr. 1872-ci il nrind v almanca sonrak nrlrind «ksliyin» sözü «frqin» sözü il vz edilmidir. 1888-ci il ingilisc nrind «hrl knd arqsndak frqin tdricn aradan qaldrlmasna kömk etmk» sözlri vzin «halinin bütün ölkd daha brabr surtd bölüdürülmsi yolu il hrl knd arasndak frqin tdricn aradan qaldrlmas» çap edilmidir. Red.

 

III - Sosialist v kommunist dbiyyat