Хзерге татар теле фонетикасы” курсыннан зачет сораулары
1. Тел белемене аерым тармагы буларак фонетика. Аны башка тел фннре арасындагы урыны, йрн объекты.
2. Фонетика фнене методлары. Татар фонетикасында эксперименталь методлар куллану.
3. Татар теле фонетикасын йрн тарихы м хзерге кнд йрнне торышы.
4. XX гасырны икенче яртысында татар фонетикасыны сеше.
5. Аваз м фонема. Телд фонемаларны аерып чыгару принциплары. Фонема вариантлары, леге мсьлд татар тел белеменд карашлар.
6. Сйлм авазларын артикуляцион, акустик м лингвистик аспектлардан чыгып йрн.
7. Сузык м тартык фонемалар, алар арасындагы акустик м артикуляцион аермалар, ясалыш зенчлеклре.
8. Тартык м сузык авазлар арасында аерма
9. Сузык фонемалар. Сузык фонемаларны саны, составы турында татар тел белеменд карашлар. Сузыкларны тркемл принциплары.
10. Татар теленд дифтонглар, аларны трлре. Трифтонглар.
11. Татар теленд тартык фонемалар саны м составы. Бу мсьлд трле карашлар. Тартыкларны тркемл принциплары.
12. Ясалу урыны ягыннан тартык авазларны тркемл.
13. Резонатор урынына карап тартыкларны тркемл.
14. Татар теленд фарингаль м ларингаль тартыклар. Татар дби теленд м диалектларда “мз” авазыны кулланылышы м язуда бирелеше.
15. Ясалыш ысулына карап тартыкларны тркемл.
16. Тартыкларны ягыраулыкта-сагыраулыкта охшашланулары. Мисаллар китерерг.
17. Тавыш м шауны катнашуына карап тартыкларны тркемл.
18. Татар теленд фонетик закончалыклар. Аваз згрешлре.
19. Авазларны комбинатор згрешлре. Сингармонизм законы. Аны трлре.
20. Сингармоник парлар. Аларны тре.
21. Татар теленд элизия кренеше.
22. Аккомодация кренеше. Тартыкларны сузыкларга тэсире.
23. Аккомодация кренеше. Сузыкларны тартыкларга тэсире, авазлар чиратлашу.
24. Тартыкларны комбинатор згрешлре. Ассимиляция м диссимиляция кренеше. Аны трлре.
25. Позицион аваз згрешлре. Редукция кренеше.
26. Позицион аваз згрешлре. Сз башы, сз ахыры закончалыгы (протеза, эпентеза, эпитеза кренеше).
27. Диалектлардан диссимиляция кренешен мисаллар китерегез.
28. Гади м диалекталь сйлмд очрый торган аваз згрешлре.
29. Морфонема турында тшенч, трлре.
30. Татар морфонологиясе. Аны бурычлары. Татар телен хас морфонологик кренешлр.
31. Татар теле фонемаларыны телд кулланылу ешлыклары. Фонемаларны яншлек крсткечлре.
32. Татар телене иек тзелеше. Татар м трки теллрд иек калыплары.
33. Татар телене просодикасы, аны компонентлары.
34. Татар сйлмене интонациясе: аны состав лешлре, мияте, роле.
35. Интонацияне бер элементы буларак татар тел белеменд басым. Аны трлре.
36. Сз басымы: аны фонетик табигате, урыны, мгънви роле.
37. Татар теленд сз басымы. Аны йрнеле. Проклиза м энклиза кренеше.
38. Синтагма басымы. Логик басым. Аны фонологик роле. Эмфатик басым.
139. Сйлм мелодикасы.
40. Хзерге татар графикасы. Аны телдге авазларны чагылдыру зенчлеклре.
41. Хзерге татар орфографиясе м аны тп принциплары.
42. Орфографияне предметы, бурычлары м мияте. Гарп, латин, кириллица алфавитларына нигезлнгн орфографиялр, аларны аермалы яклары.
43. Татар язуы тарихы. Хреф м алфавит реформалары.
44. Татар язуында гарп графикасы. Имла тзт.
45. Хзерге кнд алфавит алыштыру мсьлсе.
46. Сзлрне кушып, сызыкча аша, аерып язу. Баш хрефлр кулланышы. Сз кисклрен юлдан-юлга кчер.
47. Бернич авазга билге булып йри торган хрефлрне йтегез.
48. Алгы рт сузыклары чолганышында увуляр , авазларыны язуда бирелешен алатырга.
49. Хзерге татар язуында ъ м ь билгелре. Алар нинди вазифа ти?
50. Татар орфоэпиясе, аны бгенге кнд мияте. Татар орфоэпиясене кыен очраклары.
51. Татар дби йтелешене тп кагыйдлре. Татар теленд сузыклар орфоэпиясе.
52. Татар теленд тартыклар орфоэпиясе.
53. Хзерге вакытта татар орфоэпиясен бозып сйл очраклары, аны сбплре.
54. Татар теленд йтелеш белн язылыш арасында зур аерма булган очраклар.
55. Сингармонизм кренешен бйле орфографик м орфоэпик кагыйдлр.
56. Рус теленнн яки аны аша башка теллрдн кергн сзлр йтелеше м язылышы..
57. Г.Алпаровны татар теле фонетикасы лксендге эшчнлеге.
58. Каюм Насыйрины татар теле фонетикасы лксендге эшчнлеге.
59. Л. лйне татар фонетикасын йрнг багышланган хезмтлре.
60. Фонетик транскрипция. Транслитерация.
Литература
а) основная литература:
Абдуллина Р.С. Хзерге татар телене орфографиясе м орфоэпиясе: Югары м урта махсус уку йортлары студентлары чен уку сбабы. – Казан: Мгариф, 2009. – 239 б.
Курбатов Х.Р. Татар дби телене алфавит м орфография тарихы - Казан: Татар. кит. ншр., 1999. - 139б.
Сафиуллина ФС. Хзерге татар дби теле : югары уку йортларыны зерлек факультетлары м абитуриентлар чен дреслек. - Казан: Казан ун-ты ншрияты, 1993. - 283б.
Сафиуллина Ф.С. Хзерге татар дби теле: кнеглр: Югары м урта уку йортлары чен. - Казан: Мгариф, 2002. - 342 б.
Татар грамматикасы. 1 том. – М.: Инсан; Казан: Фикер, 1998. – 512б. Хкиман Ф. Татар дби теле: фонетика. – Казан, 2002.
адиева Г.К. Хзерге татар дби теле: уку-укыту кулланмасы. – Казан: Казан университеты, 2012. – 124б.
б) дополнительная литература:
Абдуллина Р.С. Риторика и интонация. – Яр Чаллы, 1999. – 395б.
Абдуллина Р.С. Стилистика м сйлм культурасы мсьллре. – Яр Чаллы:”КамАЗ” ншрияты, 1997. – 156б.
Афлетунов А. Ш. Фонетика современного татарского языка. – Казань, 1962. – 53б.
Байчура У. Звуковой строй татарского языка, ч.1.-. 1959; ч.2. – 1961. – 160с.
Нуриев Г.С. Снгатьле сйлм: уку ярдмлеге. - Казан: Мгариф, 2009. - 198б.
Нуриев ГС. Татар сйлм культурасы: орфоэпия, дикция: (уку ярдмлеге). - Казан: Казан длт ун-ты, 2006. - 187б.
Мифтахов Б.М. Татар теле орфографиясе м пунктуациясене кыен очраклары: сигезьеллык м урта мктп укучылары, татар мктбе укытучылары м матбугат хезмткрлре чен кулланма. - Казан: Татарстан китап ншрияты, 1970. - 160б.
Саттаров Г.Ф. Мктпт тел культурасы. - Казан: Казан университеты, 1965. -151 б.
Снгатов Г.М. Татар диалектларыны фонетикасы: Татар филол.м тарихы фак.студентлары чен уку ярдмлеге. - Казан, 2000. - 44б.
Хзерге татар дби теле. – Казан, 1965. – 299б.
Шакирова Р. Хзерге татар теле фонетикасына кереш. – Казан, 1954. – 104б.
Юсупов Ф.Ю. ирле сйлш шартларында фонетика укыту. - Казан: Татарстан китап ншрияты, 1977. - 160б.