БАЛАЛАРДЫ ТІРШІЛІК РЕКЕТІН ЙЫМДАСТЫРУ
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛЫ ША» РЕСПУБЛИКАЛЫ ОРТАЛЫЫ
«ЗЕРЕК БАЛА»
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КІШІ ЖАСТАЫ
(3 жастан 5 жаса дейін)
БАЛАЛАРДЫ ТРБИЕЛЕУ МЕН ОЫТУ
БАДАРЛАМАСЫ
Астана-2009
Мектепке дейінгі кіші жастаы (3 жастан 5 жаса дейін) балаларды трбиелеу мен оытуа арналан «Зерек бала» бадарламасы. - Астана, 2009. - 106 б.
Рецензенттер:
Н.Н.Ниязбаева - педагогика ылымдарыны докторы, МУ-ні педагогика жне психология кафедрасыны мегерушісі
Б.М.тегенова - педагогика ылымдарыны кандидаты, МПИ-ны педагогика жне психология кафедрасыны мегерушісі
Авторлы жым: Т.М. Калашникова, Г.Н. Новогренко, Н.И. Матвиенко, Р.Х. Беспалова, Г.Н. Жигайло
ISBN
Мектепке дейінгі кіші жастаы (3 жастан 5 жаса дейін) балаларды трбиелеу мен оытуа арналан «Зерек бала» бадарламасы Р МЖМБС талаптарына сай жаа бадарламалар кешеніні жаласы болып табылады. Бл бадарлама леуметтенуді бірыай дерісін райтын – баланы з ммкіндіктерін, абілеттіліктері мен ажеттіліктерін тсінуі арылы тлалы даралануын амтамасыз ете отырып, 3 жастан 5 жаса дейінгі балаларды жан-жаты дамытуа, оны танымды ызыушылытарын анааттандыруа жне потенциалды ммкіншіліктерін ашуа баытталан білім беруді бес саласы («Денсаулы», «атынас», «Таным», «Шыармашылы», «леуметтік орта») арылы жзеге асады.
Бадарлама мазмны баланы тлалы жне физиологиялы, леуметтік, атынасты, шыармашылы, танымды дамуын амтамасыз етеді.
ББК
ISBN
© «Мектепке дейінгі балалы ша»
Республикалы орталыы, 2009
ТСІНІК ХАТ
оамымызда болып жатан леуметтік-экономикалы згерістер мен елімізді білім беру саласыны лемдік білім кеістігіне шыуы - білім беру саласында, соны ішінде мектепке дейінгі трбиелеу мен оытуа уаыт талабына сай згерістер енгізуді талап етіп отыр.
азіргі тада адамзат оамына ылыми жаалытар мен инновациялы технологиялар аншалыты маызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы трбиелеу мен оыту саласын да заман талабына сай, уаыт сранысын анааттандыратын жаа бадарламалармен, технологиялармен амтамасыз ететін кез келді.
Бізді оршаан табиатты зі адамзат баласыны алдына айнала оршаан лемді жааша абылдауа абілетті, жааша ойлайтын, жан-жаты білімді «Жаа адамды» трбиелеп шыару міндетін жктеп отыр.
азіргі тада баланы дамыту мен трбиелеудегі лемдік озы тжірибеге негізделіп жасалан баланы жеке ерекшеліктерін, абілетін, дарыны мен талантын ашуа жне оны жан-жаты дамытуа баытталан бадарламалар ажет.
Жаа заман баласын алыптастырып, дамыту шін, тланы ішкі дниесі мен оны ыр-сырын анытап, ммкіншіліктері мен абілетіні дамуына жадай туызу ажет. Жаа заман баласы — бгінгі аза оамыны лтты азынасы. Баланы абілетін аншалыты ерте ашып, дамытса, оны нтижесі де соншалыты жемісті болма. Осыан орай, жаа бадарламалар зірленуде. Бл бадарламалар жаа білімдерді абылдауа, оларды тиімді олдануа абілетті, ортаа мейлінше тез бейімделгіш бала тласын алыптастырудаы оамны, ата-аналар мен бастауыш мектепті талаптарын орындау масатын кздейді.
«Зерек бала» бадарламасы тмендегідей станымдара сйене отырып жасалан:
- оыту масаты мен мазмныны, дістеріні леуметтік шарттара сай болуы мен здіксіз жаарып отыруы;
- трбиелеу мен оыту масаттарыны олжетімділігі, мазмны мен діс-тсілдеріні зара байланыстылыы;
- дара тлалы, бірлестік станымы;
- стратегиялы білім беру аидаларыны жолдарын тадау еркіндігі жне оны жзеге асыру дістері, трлері жне вариативтілік станымы;
- балаларды леуметтік орау, педагогикалы, психологиялы дерістеріні мазмны мен йымдастырылуыны рекеттілік, тиімділік, шыармашылы атынас станымы;
- трбиелеу мен оыту дерісін арым-атынас, зерттеу-іздестіру, лкендермен жне рдастарымен ынтыматасты негізінде ру станымы.
Бадарлама азастан Республикасыны жаа МЖМБС-на сйене отырып, мектепке дейінгі кіші жастаы баланы дамытуды негізгі масаттары мен міндеттерін, сонымен атар мектепке дейінгі трбие мен оытуды басты масаттарын шешуге баытталан.
Сонымен атар, бл бадарлама азастан Республикасындаы мектепке дейінгі трбиелеу мен оытуды МЖМБС-на сай 3 жастан 5 жаса дейінгі балаларды ммкіншіліктерін ашуа баытталан білім беруді бес саласы бойынша («Денсаулы», «атынас», «Таным», «Шыармашылы», «леуметтік орта») жзеге асады.
Білім беру салаларыны базалы мазмны баланы жеке басыны икемділіктері мен танымды абілетін, ызыушылыы мен білуге штарлыын арттыруды негізі болып табылады.
Білім беру салаларыны мазмны оршаан лемні ыр-сырын, адамдарды ішкі жан дниесін, оамды, леуметтік жне жеке атынастар, табии жне маусымды былыстар, техника жне ойыншытар лемі, дебиет, нер, сезім, кіл кй жне т.б. амтиды.
ылыми кзарастар бойынша, сынылып отыран бадарламаны жетекші психологиялы-педагогикалы баыты - бала тласыны алыптасуы мен дамуы дерісін зіреттілік басару аидасына сйене отырып жргізу болып табылады. Сонымен атар, сынылып отыран бадарламаны субъектіні іс-рекет жйесін орта арылы басаруа баытталан трбиелеу мен оытуды нтижелерін болжау, жоспарлау жне оны сапасын арттыру ралы деп есептеуге де болады.
Бадарлама мектепке дейінгі трбиелеу мен оытуды базалы мазмнын орта білім беруді нтижесі ретінде арастыра отырып, тмендегідей зіреттіліктерді алыптастыруды кздейді:
- денсаулы сатау;
- тілдік-атынасты;
- танымды;
- шыармашылы;
Леуметтік.
Бадарлама балаларды жеке басыны ерекшеліктеріне арай арым-атынас жасау станымын басшылыа ала отырып, дамыта оыту масатын кздейді жне мектепке дейінгі кіші жастаы бала тласын алыптастыру мен дамыту дерістерін басару механизмімен жзеге асырылады. Бл бадарламаны гуманитарлы масатын кздейтіндігін, «ашытыын», мектепке дейінгі оытуды полимдени станымын басшылыа ала отырып жасаландыын крсетеді.
Бадарламада бала ойынына лкен мн беріледі. Себебі, ойын — баланы негізгі рекеті. Бала мірге келісімен ойын арылы зін оршаан лемді, табиатты таниды. Сол арылы дамиды, седі. Ойын стінде игерген білім-білік дадыларын олдануа, жетілдіруге ммкіндік алады. Бадарламада баланы жан-жаты дамуын кздейтін, оны тілін жаттытыратын, имыл-озалысын жетілдіретін, белсенділігін арттыратын, баса адамдармен арым-атынасын реттеп, рдастарымен йымшылдыын арттыруа негіз болатын сюжеттік-рлдік ойындара ерекше орын беріледі.
Пнаралы байланыс пен белгілі бір білім беру саласындаы берілетін білімдерді ттастыына негізделген оу материалыны интеграциялануы бадарламаны айрыша белгісі болып табылады. Интеграция педагогке оу материалын білім беруді бір жне бірнеше салалары шеберінде біріктіруге, трлендіруге, сонымен атар кез келген дістемелік таырыпты кеінен елестету, сезіну ммкіншілігін береді. Сонымен атар, оу материалын интеграциялау - р жас кезеіні ауысуына байланысты білім беруді базалы мазмнынын шоырландыру мен бірізділік станымдары арылы жзеге асыруа жадай жасайды.
Бадарламада сынылатын материалдарды мегертуді бекітілген уаыт млшері крсетілмейді. Бл педагогке оу материалын баланы жеке ерекшелігіне арай тиісінше трлендіріп, толытыру ммкіншілігін береді. Десек те, бл оу материалын жйесіз олдану деген сз емес. Себебі, интеграциялауды зі белгілі бір жйе болып табылады.
Е бастысы, білім беруді базалы мазмнын жзеге асыру балаа тлалы-бадарлы жне жеке ерекшеліктеріне арай арым-атынас жасау мен балабашадаы трбиелеу мен оыту дерісіне ата-аналарды белсенді атыстыру масатында йымдастырылып, жзеге асырыланда ана баланы жеке басыны даму сапасы жоары дегейге жететіндігін естен шыармауымыз керек.
БАЛАЛАРДЫ ТІРШІЛІК РЕКЕТІН ЙЫМДАСТЫРУ
Педагогикалы деріс лкендерді балалармен бірлескен іс-рекеті мен баланы з бетінше еркін іс-рекеті негізінде рылуы тиіс.
лкендер ешандай психологиялы ысым крсетпей-а, зі сол іс-рекетке атысуа ызыушылы сыай таныту арылы балаларды йымдастырылан танымды іс-рекетке атыстыра алады.
Білім беру салалары шеберіндегі йымдастырылан танымды іс-рекет ртрлі баытта жзеге асуы ммкін.
Таырыпты орталы сынды мектепке дейінгі жастаы балаларды з бетінше еркін іс-рекет трлерін орындауа арналан кпжйелі орта йымдастыру (ртрлі ызыушылытар мен ртрлі даму дрежесіндегі балаларды зін-зі жетілдіруіне жадай жасау).
Балаларды ммкіншіліктері мен ызыушылытарын ескере отырып, йымдастыруды ртрлі формаларын олдану (жптасып, шаын топтармен, бкіл топпен).
Балаларды лкендермен бірлескен іс-рекет трлерін жргізуге кн тртібінен арнайы уаыт (7-30 минута дейін) блінеді.
Осы баыттар бойынша педагогикалы деріс тмендегідей зіреттіліктерді амтиды:
1. йымдастырылан оу іс-рекетін арым-атынас, ойын, зерттеу-іздестіру, лкендермен жне рдастарымен ынтыматасты негізінде ру (базистік оу жоспарына сай ртрлі, бірін-бірі айталамайтын, р сипатты іс-рекет трлерін йымдастыру).
2. Балаларды трбиелеу мен оытуа баытталан іс-рекет трлері:
- балаларды з бетінше еркін іс-рекеті: ойын, сурет салу, мсіндеу, жапсыру, кркемдік-тілдік рекет, растыру, дидактикалы ойындар мен жаттыулар, т.б.;
- лкендерді балалармен бірлескен іс-рекеті: ойын, сурет салу, танымды-зерттеу, тжірибе жасау, атынас жасау, музыкалы-сергіту, мерекелер мен сауытар, дене шынытыру-сауытыру, жобалау жне т.б.
Кн тртібінде педагогті бейресми арым-атынас негізінде р баламен жеке байланыс жасауына да уаыт арастырылуы керек.
Сонымен атар, кнделікті лкендермен ойнауына да арнайы уаыт блінуі тиіс. Бл ойындар баланы алауымен йымдастырылып, лкендер тарапынан олдау крсетілуі керек. йымдастырылатын ойын жне оу іс-рекеттері кн сайын зіні йымдастырылу сипатымен, ткізілетін орнымен, трлерімен ерекшеленіп, баланы жалытырмайтындай, ызыты етіп жргізілуі ажет.
Жоары интеллектуалды жне физиологиялы жктемесі ауыр ойындар мен сабатар аптасына 1, 2 сабатан арты болмауы керек.
Оу іс-рекетін баланы денсаулыы мен зін-зі сезіну, кіл кйі жадайларын ескере отырып йымдастыран жн. Егер бала зін жайсыз, тіпті сл шаршаы сезініп трса, оны оу сабаына атыстырмаан дрыс. Мндай кездерде тиісті шаралар олданып, балаа жайлы жадай жасау керек.
Оу іс-рекетіні барысында, зейінін тратандыратын, оны ызытыратын, ынтасын арттыратын тиімді діс-тсілдерді олдану арылы балаларды жмыс істеу абілетін арттырып отыру ажет.
йымдастырылан оу іс-рекеті мен баса да жмыс трлері баланы шаршап-шалдытырмайтындай, жйке жйесіне кш тсірмейтіндей, жалытырмайтындай бекітілген уаыт млшерінен ауытымай жргізілуі тиіс.
Кн тртібінде емдік-шынытыру шаралары мен психологиялы тренингтер, сергіту мен музыкалы зіліс сттеріне, баланы з алауымен еркін жріп-труына уаыт блінуі керек.
йымдастырылан іс-рекетті жргізу барысында балаларды зеріктіріп, ызыушылыы мен белсенділігін тмендетіп алмас шін жмыстарды трлендіріп, сйлеу кезінде балаа тсінікті, кркем тілмен жеткізе білуді маызы те зор.
Дйсенбі мен жма кндері физиологиялы жне интеллектуалды жктемесі бар іс-рекет трлері жргізілмейді. Себебі, баланы демалыс кндердегі еркіндіктен кейін балабаша тртібіне бірден араластыру оны психо-физиологиялы жадайына ауырлы тигізуі ммкін. Сондытан аптаны басында баланы балабаша тртібіне аырын «кіргізіп», ал соында аырын «шыару» керек.
Егер бала шаршаса, жмыс істеуден бас тартса, зейіні шашыраы болса тапсырманы міндеттеп орындатуа болмайды.
Сонымен атар, зеріктіретін, шаршататын ажетсіз білімдер мен апараттарды кптігі баланы жйке жйесіне айтарлытай салма тсіреді. Сондытан, берілетін білім-білік дадыларыны млшері баланы жеке жне жас ерекшеліктеріне сай берілуі керек.
Бл кезеде бала іс-рекеттерді мейлінше еркін, з алауы бойынша жасауды, яни, еркіндікті алайды. Осыан орай, балаларды за уаыт, бір орында озалыссыз стауа, міндеттеп, кштеп рекет жасауа итермелеуге болмайды. Бл баланы психо-физиологиялы дамуында орны толмас олылытара келіп сотырады.
АТА-АНАЛАРМЕН ЖМЫС
Мектепке дейінгі жастаы балаларды трбиелеу отбасында жне мектепке дейінгі йымдарда жргізіледі. Отбасы мен мектепке дейінгі йымдарды алдына ойан масаттары мен міндеттері орта. Ол – салауатты да саналы рпа трбиелеу.
Отбасы бала шін - мірлік маызды леуметтік орта. Бл ортаны маызы те зор. Себебі, отбасы - баланы эмоцианалды ораны, психологиялы жан тыныштыыны саясы, мірлік тірегі. Отбасыны жылылыы мен махаббаты - баланы зіне сенімін арттырып, болашаына ны адам жасауына зор ыпал етеді.
«Зерек бала» бадарламасы трбиешілерге отбасымен ынтыматаса отырып бала трбиесінде о нтижелерге жету жолында баыт-бадар береді.
Масаты: ата-аналарды оларды зіреттіліктеріні алыптасуы мен жзеге асырылуы, оны баланы жас ерекшелігіне арай олдану, баламен алай арым-атынас жасау жнінде арнайы мамандандырылан кеестермен амтамасыз ету.
Міндеттері:
- р баланы отбасымен серіктестік арым-атынас орнату;
- баланы дамыту мен трбиелеу барысында кш біріктіру;
- орта ызыушылытар мен туындаан иыншылытарда бірлесіп шешім абылдау, бір-бірін олдау;
- ата-аналарды трбиешілік шеберлігін, білімдерін ынталандыру мен байыту, зіндік педагогикалы ммкіндіктеріне сенімін арттыру;
- балаларды жаындарына сыйласты сезімімен арауа трбиелеу.
Мазмны:ата-аналарды бала трбиесіндегі о кзарастары мен дрыс бадарын жне баланы ата-анасына, жаындарына мейірімі мен сыйластыын алыптастыру.