БАЛАЛАРДЫ ЕБЕК РЕКЕТІ АРЫЛЫ ДАМУЫ
Балаларды ебек рекетіне атысуа ызыушылыын трбиелеуді жаластыру.
лкендерге кмек крсетуге (трбиешіге, оны кмекшісіне, ата-аналарына), олара ыыласпен арауа трбиелеп, сондай-а, оларды ебектеріні нтижесіне ыпты арауа ынталандыру.
Топ блмесі мен балабаша ауласында тазалы сатауа жне лкендерді тапсырмаларын орындауа йрету.
Бастаан ісін соына дейін жеткізуге йрету.
зіне-зі ызмет крсету
з бетінше белгілі бір реттілікпен киімін кию, шешіну, бктеу, ілу, тймелерін адау, аыту, ая киіміні бауын байлау, шешу дадыларын дамыту.
Балаларды тазалыа трбиелеу. Киіміндегі олылытарды (аытылан тйме, исайан жаа жне т.б.) байауа жне лкендерді кмегімен оларды реттеуге йрету.
Трмысты-шаруашылы ебек
арапайым тапсырмаларды орындауа ынталандыру: асытар мен сулытарды, нан салыштар мен табашаларды орналастыру. Екінші жартыжылдытан бастап асханада кезекшілік йымдастыру, трбиешіні кмекшісіне дастархан мзірін дайындауа кмектесу. Сабаа ажетті рал-жабдытарын (арындаштар орабы, ылаламдар, мсіндеуге арналан татайшалар жне т.б.) дайындауа жне оларды реттеуге, ойыншытар мен рылыс материалдарын ойнап болан со з орындарына орналастыруа йрету.
Табиат брышындаы ебек
Табиат брышындаы ебекке атысуа талаптарын трбиелеу: сімдіктерді ірі жапыратарыны шаын срту, лкендерді кмегімен балытар мен старды таматандыру, блме глдерін суару.
Табиаттаы ебек
Табиаттаы ебекке атысу ниеттерін трбиелеу: глдер мен баша даылдарыны ірі тымдарын себу, жуа мен ккністер отырызу, сімдіктерді суару, ккністерді жинау.
Жерге тскен жапыратар мен з ауласындаы оыстарды жинауа, ыста жолдар мен орындытарды ардан тазалауа йрету.
ЖАСТАЫ БАЛАЛАРА АРНАЛАН БАДАРЛАМА
БАЛАЛАРДЫ ЖАС ЕРЕКШЕЛІК ММКІНДІГІНЕ
СИПАТТАМА
Балалар лкендерге кп сратар ояды. 5 жасар баланы сратары лкендермен кдімгідей байсалды гімелесуге баытталады. Олар ойан сратарды жауабы кп жадайда айын болады. Дегенмен де, сратары жаа апарат алуа, бірдеені білуге деген танымды ызыушылытан туындауы жиі кездеседі. 4-5 жастаы балаларды сратары мен хабарламалары заттар мен былыстар арасындаы байланыстарды тсінгендігін лкендерге крсетуге баытталады.
лкендермен сенімді арым-атынас орнатуа деген ажеттілік туындап, оларды сезімдік жай-кйін сезу абілеттері дамиды. лкендермен арым-атынас жасауды жаа трі - уелі, танып-білуге негізделген іс-рекеттермен (мысалы, ойындарды, заттар мен ойыншытара тжірибе жасауды, табии материалдар мен ааздардан растыруды жне т.б.) атар танымды таырыптаы гімелесу – пайда болып, дамиды.
Балаларды лкендермен атынас жасау барысына анааттанбауы лкендер мен балалар арасында салынды тудыруы ммкін. Мндай арым-атынас рилы трде крініс береді. Кейбір балалар тйыталып, з-зімен болып кетсе, екіншілері мазасызданып, кез-келген нрсеге жылай салатын болады, ал енді біреуі ыырланып, теріс мінез крсетеді.
4-5 жастаы балалар з рдастарыны мазасыздытары мен теріс мінез-лына жатырмай арап, оан деген кзарасы да згереді.
5 жаса арай баланы з рдастарымен араласуа деген ажеттілігі кшейе тседі. Бірлесіп ойнау негізінде балалар оамы пайда болады. Сонымен атар бала рдастары арасындаы зіні орнын сезіне бастайды. Сыпайы слемдесу жне оштасу, досын есімімен атау, адамны ызметі мен рлі бойынша атынас жасау сияты (Жргізуші, дгелегіізді желі шыып кетті. Дрігер, ол ауырып тр.) арым-атынас жасау дадылары дамиды.
лкендермен, з рдастарымен арым-атынас жасау балаларды зіндік «Менін» тануа ммкіндік береді. Осындай арым-атынас кезінде ана «Мен» бейнесі алыптасады. Бала лкендермен, рдастарымен жасы араласып, олар тарапынан олдау тауып отыран жадайда ана жргізілетін трбие жмысы нтижелі болады. Егер мндай арым-атынас дрыс жргізілмей, баланы лкендермен де, балалармен де жеткілікті дрежеде арым-атынас жасауына жадай жасалмаса ашуланша, з-зіне сенімсіз, тйы болады.
Бала се келе онымен бірге зі айтан сздер мен атаран іс-рекеттеріне, з ммкіндіктері мен ртрлі дегейдегі жетістіктеріне (ойындаы, сурет салудаы, музыкадаы, сахналы кріністердегі, т.б.) дрыс баа беру ммкіндігі де артады.
Бес жаса арай бала з іс-рекетіні згеге, зіне алай сер ететінін байайды. «Егер мен жаман іс-рекет жасасам, зіме де згеге де иын болады. Ал мен жасы ылы крсетсем, зіме де, оан да жасы болады» деген ойды тсіне бастайды. Баланы ызыушылыы мен баалау ндылытары алыптасып, л мен ыза тн зіндік ерекшелігі бар іс-рекеттерді жасауа бейімделеді, соны жасайды (мысалы, ыздар уыршапен, лдар машинамен ойнау).
Кркем шыарманы абылдауы мен музыкаа ыыласыны, иялыны, ызыушылыы мен білуге штарлыыны крт артуы байалады. Бл баланы абілеті мен талантын анытауа ммкіндік береді.
Бес жаса арай зара арым-атынасы алыптасып, топты ынтыматастыты едуір сыни трыдан баалай алады, балаларда достар пайда болады
Бес жасар бала за гімелерді, тсініктемелерді жасы абылдай алады. Сонымен атар бл кезде балада затты-табалы абылдау ызметі алыптасады (ріптер мен сандара ызыушылы).
Бес жаса арай баланы зейіні едуір тратала тседі, з бетімен есте сатау абілеті пайда болады, абылдау мен иялы жетіледі, крнекті-бейнелі ойлауды трлері: пікір айту, ой тжырымын жасау іскерлігі дамиды. Трлі пікірлер мен пайымдауларын, апараттарды жеткізуді ралы есебінде тілді ызметі кшейе тседі. Тжірибе мен зерттеу, баылау рекеттерімен атар, баланы дниетанымын кеейтуде гімелеуді рлі артады.
Бес жаса арай балада аяушылы сезімі пайда болады. Ертегі кейіпкерлеріне жаны ашиды, сол арылы адамны да трлі сезімдерін тсініп, жанашырлы таныту сезімдері пайда болады.
Мектепке дейінгі кіші жастаы (бес жаса араан) балаларды «жеке тлалы психологиялы портреті» алыптасып, интеллектуалды ызыушылыы артып (бл «негештер» кезеі), зіреттілік пен креативтілік кезеі туады.
зіреттілік. Мектепке дейінгі кіші жастаы балаларды леуметтік зіреттілігі оны з рдастарымен арым-атынас жасауа, гімелесуге деген ажеттілігіні артуымен, оларды ортасында з орнын анытауымен сипатталады. Бала арым-атынасыны ажеттілігін анааттандыру шін араласуды трлі тсілдерін (гімелесу, тсіну, зіне жаын лкен адамны сезіміндегі жадайды тйсіну, оларды аяу, назар аудару) пайдаланады.
Интеллектуалды зіреттілік - жоары ойлау белсенділігімен сипатталады. Бес жасар «негештер» мірді трлі салаларындаы себеп-салдарлы байланыстара (тірі жне лі табиатты згеруімен, адамдарды шыу тегімен, оларды ксіби іс-рекеттерімен) ызыады. Бала зі ойа алан нрсесі мен сол шін атаратын іс-рекетін арапайым трде жоспарлай алатын болады.
Ана тілін мегеру барысында оан трлі дыбыстармен, йастармен, маыналармен ойын рекеті тн сипатта болады.
Дене трбиесі зіреттілігі салауатты мір салтын стану ниеті мен ызыушылыыны артуына байланысты — ажетті гигиеналы шараларды, кн тртібін орындау, имыл-озалыс белсенділігін реттеу, озалысын жетілдіру сияты рекеттерден крініс береді.
Бес жасар баланы эмоцианалдылыы уану, ренжу, анааттану, кпелеу сияты трлі сезімдік жадайларын кптеген амал-тсілдер арылы білдіру ерекшелігімен сипатталады. Адамгершілік асиеттеріні біреуді аяу, оны жадайын тсіну сияты сезімдері бала бойында алыптаса бастайды.
Баланы еріктілігіоамда алыптасан нормалармен, мысалы, бастаан істі аятау (конструктор растыру, ойыншытарды жинау, ойын ережелерін есте сатап, ледер мен н сздерін жаттау), з іс-рекетін сйкестендіруден басталады.
Креативтілік балалар рекетіні трлері: ойында, растыранда, сурет саланда, мсіндеуде, музыкалы рекеттерде, сонымен атар сйлеу барысында едуір айын білінеді. Бала бір материалды, оны трлі пішіндері мен бейнелерін ртрлі ырынан танып, оны зіні салан суреті мен сызан сызбаларында трліше бейнелеуді, зі растыран ертегілерде басаша олдануы ммкін. Трлі материалдармен, дыбыстармен, сздермен тжірибе жасауа ерекше ызыушылыпен кіріседі.
Бес жасар баланы ынталылыытрлі ойындарды тадау, лкендер мен рдастарына сра ою мен сыныс жасау, здігінше тиімді рекеттерді йымдастыру мен жзеге асыруа ерекше белсенділік танытуы арылы пайда болады.
Бл жастаы баланы з бетінше (дара) рекет етуізіне ызмет етуді арапайым трлері (киіну, шешіну, жуыну жне т.б.), жекелеген тапсырмаларды орындауы (асханада кезекшілік ету, сімдіктер мен жануарларды ктіп-баптау), з еріктерімен ойнайтын орта алыптастыруы, мегерген білімдері мен трлі тиімді рекеттері арылы крінеді.
Бес жасар баланы еркіндігі оны з зарасын орау, зі алаан нрсені алуы, зі натан баламен ойнауы сияты туелсіз рекеттері арылы байалады. Еркіндік сезімі балаа ашы, з ойын, сезімін ысылмай жеткізу ммкіндігін береді.