Ферроорытпаларды жіктелуі жне таайындалуы

азіргі заманы ферроорытпа электр - металлургиясы кендерден, концентраттардан жне техникалы таза оксидтерден металдарды біріншілік шыаруа маманданан. Ферроорытпалара лигатуралар мен модификаторлар жатады, олар таайындалу бойынша ажыратылады.

Лигатураны кендер мен концентраттардан оны компоненттеріні раушыларын балыту немесе оларды тотысыздау арылы алады. Лигатураны балу температурасы оны рамына кіретін кез келген металдікінен тмен, оспалау кезінде тезірек ериді жне элементтерді алдытарын азайтады.

Модификатор - бл аз млшері онымен делген металды немесе орытпаны рылымы мен асиеттерін айтарлытай згертетін зат. Бл эффект трлендіру деп аталады. Академик П.А. Ребиндер (1898 - 1972жж.) классификациясы бойынша модификаторлар екі топа блінеді: бірінші текті - беттік-белсенді заттар (ББЗ) жне екінші текті - инокуляторлар.

Бірінші текті модификаторлар кристалданан металл балытпаларыны рытарында адсорбцияланады, оларды суін тежейді жне рылымды сатайды.

Екінші текті модификаторлар балытпада кристалдану орталытарыны тзілуін жеілдетеді жне конструкциялы болаттарды жне орытпаларды микрорылымын сатайды.

Металдар екі негізгі топа блінеді: ара жне тсті. Бірінші топа темір жатады, мнда ол негізгі металл болып табылады - шойын, химиялы рамы ртрлі болаттар жне ферроорытпалар. Екінші топ келесі топшалара блінеді: 1) жеіл (Al, Ba, Be, K, Ca, Li, Mg, Na, Rb, Si, Sr, Ti, Cs); 2) сирек (V, W, Ga, Hf, Y, Ge, Mo, Re, РЗМ, Se, Ta, Te, Zr); 3) ауыр (As, Bi, Cd, Co, Cu, C, Fe, Hg, Ni, Sb, Pb); 4) асыл (Au, Ag, Ir, Os, Rt, Rd, Ru); 5) радиоактивті (Pu, Po, Ra, Np, U).

Ферроорытпаларда ара жне тсті металдар (Fe, Mn, Si, Cr, Ca, Al, Be, РЗМ жне басалары) болуы ммкін. Ферроорытпалар ретінде S, P, Cu, Sn, Sb жне баса элементтер болады.

Ферроорытпалар лкен орытпалара жне ндірісті жалпы клемінде негізгі орын алатын жне аз таралан кіші орытпалара блінеді. лкен ферроорытпаларды тобы 1 - топ (немесе массалы олданыстаы): 1) кремний орытпалары (FeSi, барлы маркасы, кристалды Si); 2) марганецті ферроорытпалар (жоары; орта; жне тмен кміртекті FeMn; тауарлы жне айта орыту SiMn; металды, силикотермиялы жне электротермиялы марганец). 3) хромды ферроорытпалар (жоары; орта; жне тмен кміртекті FeCr; тауарлы жне айта орыту FeSiCr; металды хром; азотталан феррохром).

Кіші ферроорытпаларды 2 - тобы: 1) FeW жне вольфраммен орытпалар (W - Cr, W - Ni); 2) FeMo жне Мо-мен лигатуралар Mo (Mo - Al - Ti, Mo - Al - Ni, Mo - Al - Cr - Fe); 3) FeV жне ванадиймен орытпалар (Fe - Si - V, Fe - Mn - V, V - Ca - Si); 4) сілтілі жер металдар орытпалары СЖМ (SiCa, SiBa, SiMg, Si кешенді орытпалары Fe - Si - Mg - Ca, Si - Ca - Ba - Fe, Si - Ba - Fe, Si - Ba - Sr жне басалары; 5) FeNb жне Ni - Nb, Nb - Ta - Fe, Nb - Ta - Mn - Al - Si - Ti, Nb - Ta – Al жйелерімен орытпалары; 6) FeTi жне Fe - Si - Ti, Ti - Cr - Al, Ti - Cr - Al - Fe, Ti – Ni жйелерімен орытпалар; 7) FeB, бормен лигатуралар (Ni - B, Cr - B, грейнал B - Si - Al - Ti - Zr; 8) алюминиймен орытпалар (SiAl, FeAl, FeSiAl, Fe - Al - Mn - Si, Fe - Mn – Al жйелеріні орытпалары); 9) СКМ жйелерімен орытпалар РЗМ - Si, Ge - Si - Fe, РЗМ - Al - Si, РЗМ - Ni - Si; 10) FeSiZr, FeAlZr; 11) FeNi, FeCo.

Ферроорытпаларды негізгі компоненттері жетекші элементтер деп аталады. Метала ту жне тотысыздану немесе жетекші элементті алу дегейі технологияны пайдалылыын жне техника-экономикалы тиімділігін анытайды. Конструкциясы мен уаты ртрлі пештерде шыу тегі мен рамы ртрлі шикізаттардан ферроорытпаларды ндіру крсеткіштерін талдау жне салыстыру ферроорытпалар млшерін базалы тоннаа айта есептеу жадайында жргізіледі.

Базалы тонна - бл жетекші элементті немесе оны осылысыны белгілі бір млшері ата саталан кенні, ферроорытпаны, концентратты бір тоннасы.

Мысалы, ФС45 маркілі FeSi рамында 41 - 47% Si болуы ммкін, ал базалы тоннаа 45% Si - мен орытпаны бір тоннасы абылданады.

Ферроорытпаларды негізгі блігі болат балыту ндірісінде болаттарды оспалау жне ышылсыздандыру шін, сонымен атар шойын мен орытпаларды оспалау жне трлендіру шін олданылады.

Кптеген ферроорытпаларда темірді млшері айтарлытай жоары болады. йткені бастапы шикізатта жетекші элементпен бірге темір оксидтері болады, олар кптеген ферроорытпалар шін зиянды оспа болып табылады. Сонымен атар темір жетекші элементті еріте отырып, соысыны белсенділігін жне ферроорытпаны балу температурасын тмендетеді, біратар ферроорытпаларды тыыздыын сіреді жне болаттар мен орытпаларды ышылсыздандыруда жне оспалауда пайдалануды арттырады.