Басару ызметі: трлері, ерекшеліктері, мазмны. Жетекшілік дегейлері. Басару функциялары.

Тапсырма

Басару ызметіні психологиялы-педагогикалы мселелері.

йымдаы ызметкерлерге арым-атынас жоарыдан тмен байланыстар болып ана оймай, сонымен бірге тменнен жоары ктерілуші арым-атынаста болады. йымдар бірнеше блімшелерден тратын боландытан оларды ортасындаы арым-атынас айналымы масаттарды йлестіріп, іс-имыл рекетін жасау шін керек. Басарушылы нтижелігіні феномені - ертерек тсіндіру рекеті - басарушыны тртібіні бір параметріне кіл бледі, яни ойылан міндетке бейімделе білу. Ал, те кеш зерттелген жмыстар басшыны тртібіне кіл блуді арастыран, біра басадай айналымдарды ескермеген. жымны тиімді жмыс атаруы белгілі клемде жымды басару стиліне байланысты. р басшы басару іс-рекетінде ызметтік міндеттерді зіне тн стильде орындайды. Басару психологиясында стиль дегеніміз - басшыа тн басару ызметін тиімді орындау масатында баыныштылара ыпал ету тсілдеріні жйесі. Яни стиль тікелей басшыны жеке тласымен байланысты жне оны жекелік асиеттеріне байланысты крінеді. кінішке орай, тжірибеде басару стиліне ерекше мн берілмейді. Соы кездері зерттеушілерді басару стилін баалаулары згеріске шырады. Егер либералды жне авторитарлы стильдер жаында ана теріс сипатталып, ал демократиялы стиль е жаымды болып есептелсе, азіргі кезеде жыма кп табыс алып келетін, тратылыты амтамасыз ететін басару стилі тиімді деп саналады. Е бастысы, басшыны жеке ерекшеліктеріне, ксіби белсенділігіні психологиялы субъективті ерекшеліктеріне кп кіл блінеді [2]. Басару стиліні тиімділігін е алаш Курт Левин зерттеді. К.Левин зерттеуі бойынша, авторитарлы басару демократиялы стильге араанда жмысты ауымды клемде орындайды. Біра авторитарлы басаруда тменгі мотивация, топ бірігушілігіні, топты ойлауды болмауы жне агрессивтілік байалды. Лайкерт з зерттеулеріні негізінде, басару стилі міндетті трде жмыса немесе адама бадарланатынын крсеткен. Осы екі саланы бірдей жне жоары дегейде бірде-бір басшы крсете алмаан. Сонымен атар, нтиже крсеткіші бойынша, адама баытталан басару стилі барлы жадайда ебек тиімділігін ктеруге ммкіндік береді [3]. Фидлерді моделі теорияны ары арай дамуына лкен лес осты. Ол модель жадайа кп кіл бліп, басшыны тртібіне сер ететін факторды айындап берген. Фидлерді пікірінше, адамзатты атынастара бадарланан басару стильдері басшы шін біралыпты жаымды жадайларда тиімді болып табылады. Мндай жадайларда, басшыны баыныштыларыны толы бірігушілігін амтамасыз ету шін жеткілікті билігі жо. Адамзатты атынастара бадарланан басару стилі басшыны ыпал ету ммкіндігін кеейтеді [4]. Пол Херси жне Кен Бланшар лидерлікті жадайлы моделін рды жне оны «мірлік цикл теориясы» деп атады. Бл теория бойынша, е тиімді лидерлік стильдері орындаушыларды «кемелденуіне» байланысты. Пол Херси жне Кер Бланшарды мірлік циклыны моделі басаруды бейімделгіш, иілгіш стилін сынды. Біра сын бойынша, бл модельде стильді блінуі ысартылан жне іс жзінде басшыларды модель бойынша рекет етуі иына соатыны длелденген. азіргі заманда е тиімді стиль бейімделуші немесе Арджирис атаандай, шындыа бадарланан стиль болып табылады [5]. Басшыны басару стилі кптеген жадайда, жымны даму динамикасын жне жетістігін анытайды. Басару стиліне жмысшыларды мотивациясы, оларды ебекке атынасы, зара атынасы жне таы баса кптеген жадайлара байланысты. Сондытан, бл баытты басарудаы мнділігі зор жне бізді пікіріміз бойынша зерттелуі те ажетті.

Басшыны билік потенциалы жмысшылара сер етуде маызды фактор болып табылады. Психологияда билікті бірнеше трі ажыратылады:

Билікті трлері:

1. Мжбрлеу билігі – адамдар з масаттарына арамастан жмысын орындайды. Мжбрлеуді негізгі тсілдері – сгістер, айыпплдар, жмыстан шыару, тмен жалаылы жмыса аудару;

2. Билік сері– жетекшімен араласа, ол астындаылары басшыларыны биліктік функциясын сезінеді;

3. ызмет билігі – жетекші зіні ксіби дайындыыны арасында тек ана эксперт ретінде сйлеуге ана емес, барлы сратара шешім беретін сот ретінде де сйлеуге ыы бар;

4. Апарат билігі – жетекші зіні ол астындаыларына апарата ол жеткізуін реттеп отырады. Апараттан орындаушыларды ызметі тікелей баынышты болады;

5. Лауазымды жадай билігі – жетекшіні ызмет мртебесі жоары болан сайын жмысшылара деген билік сері жоары болады;

6. Абырой билігі – абыройа ие жетекші зіні серін билікті кмегінсіз жзеге асыра алады. Адамдар оан наразылысыз баынады;

7. Марапаттау жне кешіру билігі – адамдар марапаттау жне кешіру ыы бар адама шын кілімен баынады. Бндай билік трі кш билігіне сас;

р жетекші билік формаларын здігінше арастырып пайдаланады. Жасы жетекші ол астындаылармен ксіби арым-атынас жасаанда зіні билігін тртіпті бзбай олданады.

Американды сратарды басару консультанттары жетекші мен ол астындаыларды арым-атынас слбасын сынды:

1. ол астындаыларды реакциясын алдын ала болжай білу- ол шін адам мінез-лытарыны задылытарын жасы білген жн. Жеке жмысшыны мінезі мен жеке ндылытарын ескере отырып, оларды ажеттіліктері мен ызыушылытарына кіл бліп отыру.

2. Сенімді мліметпен амтамасыз ету – кбінесе адамдар з сйлегендеріндей ойлана бермейді жне сол стте не кріп трандарын айта бермейді, олардан мны істемеуге сралса да адамдар з бааларын беріп, талдауларын жасайды.

3. Эмоцияларын басару – басшы з эмоцияларын баылауда стап, оны басара білуі керек. ол астындаылары туралы баалаанда эмоцияа толы сздер мен тіркестерден абай болуы керек.

4. Орындаушылара наты талаптар оя білу- басшы тарапынан наты ойылан талап, жмысшылара аны та тсінікті тапсырма болып табылады.

5. «Кері байланыса» амор болу- кейде жмысшы тапсырманы орындап болып, оны ойылан талаптара арамастан орындап ойанын байап жатады.

6. Жмыса ызыушылыты арттыра білу - жмыса жаымды эмоциялы атынас жасау.

Басшыны з ызметкерлерімен ксіби тиімді тсілдерді реализациялаумен арым-атынас жасауы трлі мотивациялы тсілдермен жзеге асады:

1. ызметкерлерді ар-намыс сезімін жоары стап тру- ызметшіні абілеттеріне сенімділік таныту.

2. жаымды стимул олдану – ызметкерлер рамы тртібін басаруда адамдаы жаымды рекеттен кейін жасы реакцияны кту, ал жаымсыз рекеттен со нашар реакцияны кту дісін немі оланып отыру тиімді рекет болып табылады.

3. Активті тыдау– ызметкерді мият тыдау, жоары стимулды іс-рекет. 4. Бір мселеге жасы назар аудару- тжірибесіз басшы кп жадайда з кілін ызметкерді жеке зіне аударады, кейде орындаушыны шамасы келмейтін тапсырмалар беріп жатады.