Тымдастыы – Aстралылар - Asteraceae
3. ДШ морфологиялы сипаттамасы: Бір жылды шптесін сімдік. Сабаы тбінен бастап немесе кбінесе жоары жатары кп бтаталан. сызыты, жапыраы мол. Жапыраы зын, ауырсынды жне екі есе ауырсынды тарамдалан, штары сйір, отырыы. Гл шоыры себет, зын глі Жапыра ширатысы бір атар, жасыл, оыр, шеттері а абыршаты, жиектері бтін. Шет глдеріні тілшері майысан, а. Тымдары те са, имек, бйі мыжылан, жоары жаы иаш кесілген, жала, ш дес а сызыы бар, тымыны арасы жала, оыр айдарсыз. Мамыр-масымда глдейді, тымы шілдете пісіп жетіледі. Бтін немесе жартылай тсіп алан жарты шар пішінді гл себеттері.
2-кезе
1. Шикізатты сапасы себеттерді саталуына байланысты аныталады; тскен себеттерді млшері 20%-дан жоары болмауы керек. Гл табаныны зындыы 3 см-ден жоары емес, гл шоырыны млшері де осы шамадан аспауы керек.
Органолептикалы сараптама:
- Тілді глді тсі – а, трубкалы глді – сары сырты абаты сарыш-жасыл.
- Иісі атты, хош иісті.
- Дмі кермек, аштылау,сл шырышты.
3. Глдерін (Flores Chamomillae) глдей бастаанда, тілді глдеріні клдене орналасан кезінде жинайды. Гл себеттерін тарашаларды немесе арнайы жабдыталан машиларды кмегімен жинайды. Жаз бойына себеттеріні ашылу ретіне арай 4-5 рет жиналады. Шикізатты ашы ауада немесе кептіргіште 40-50 0С температурада глдерді шашылып алмайтындай етіп сатыпен кептіреді. Хош иісті тймеда глдерін олмен жмып тереді.Тймеда глдерін тек фанер жшіктерде сатайды.
4. Микроскопиясы.Гл себетіні бліктерінде ттікше глдерді созылыы иірімді эпидермис клеткалары крінеді; тілше глдеріні эпидермисі емізік трізді сінділермен сипатталады; ал глдін жабынды жапырашасыны эпидермисі торлы, зыннан созылан абыралары алынданан жасуша-лардан трады.Тілше жне ттікше глдеріні беткі абаттарында эфир майлы бездері байалады,олар 6-8 жасушадан трады жне 2 атар мен 3-4яруста орналасады. Глді жабынды жапырашасыны ортаны жйкесінде жне гл тырында сары тсті майлы сйытыы бар секреторлы жолдар кездеседі.Ттікше глдерді мезофилінде са кальций оксалатыны друздары болады.
3-кезе
1. Дрілік тймедаы гліні химиялы рамы. Шикізатта 0,8% дейін кк тсті эфир майы бар, басты компоненті хамазулен (7% жуы) , сонымен атар флаванойдтер – туындылары апигенин, лютеолин, салицил ышылы, аскорбин ышылы.
2. Эфир майыны блінуі: эфир майын суда булау дісі арылы шыару. саталан шикізат млшерін а-ке ауызды, домала тпті немесе жалпа тпті 1000млколбаа салады, 300мл. су яды, б- кері шарикті тоазытышы бар резенке тыынмен тыындалады. в- тыынны тменгі жаынан метал ілгіштерін орнатады, ілгіштерге жа сым арылы г-градусты абылдаышты іледі, тоазытышты аяы абылдаышты воронкаа сас кедеу жеріне , абыраларына тимей судан 50 мм жоары тру керек, абылдаышты градуса блшектелінген блігіні баасы 0,025 мл. Колбаны ішіндегісімен ыздырады жне ДШ нормативті-техникалы жатта крсетілген уаыта сйкес айнатады. абылдаышты блшектелген блігіндегі майды клемін айдап болып, блме температурасына дейін суыан со лшейді. 
4-кезе
Эфир майлары-0,3% -дан кем емес; ыладылыы-14%-дан арты емес; жалпы клі-12%-дан арты емес; хлорсутекті ышылда ерімейтін клі- 4%-дан арты емес; арайан гл себеттері- 5%-дан арты емес; органикалы оспалар 3%-дан; минералды оспалар 0,5%-дан арты емес;
Аналитикалы лгіні диаметрі 2мм тесігі бар сзгіден тетіндей етіп сатайды. Эфир майын 15г саталан шикізатты 1 немесе 2 Р МФ сынан дісімен анытайды. Айдау уаыты – 2 саат.
1діс
Гинзберг дісі
1 – домала тпті колба
2 – абылдаыш
3 – тыын
4 – кері тоазытыш
2 діс
Клевенджер дісі
1. колба 6. абылдаышты кеейген жері
2. пар ткізетін майысан ттік 7. Жанындаы ттік
3. тоазытыш 8. резенке шланг
4. градуирленген абылдаыш 9. Аызатын ттік
5. аызатын кран
5-кезе
Г дрілік тймеда глдерін ысты суда 5 минут тндырамыз. Ертіндіге шикізат алдыы тпейтіндей етіп, сзгі арылы сземіз. ажет болан жадайда сзуді бірнеше рет айталаймыз. Дайын болан тндырманы тама алдында 5-10 минут брын абылдайды.
Препараттар: ішуге, шайауа, ванна абылдауа, клизма жасауа тнба кйінде сынылады. Асазан мен жмсартатын шптер жиынтыына да осады. Кептірілген май шешек немесе аптек тймедаыны экстракты мен эфир майы «Хомазулен»препаратыны рамына кіреді.
Дрілік тймедаы гліні медициналы олданылуы: глін абынуа, асынуа арсы, аллергияа арсы жне тер шыаратын зат ретінде пайдаланады.
НСА –«Е» ДРІЛІК ШАЛФЕЙ ЖАПЫРАЫ 1 кезе Дрыс жауап эталоны:
1. ндірілетін сімдік – Дрілік шалфей
Planta productivа- Salvia officinalis L.
2. Дрілік сімдік шикізаты – дрілік шалфей жапыраы
Materia vegetabilis medicinalis- Folium Salviae
3. Тымдасы- Ерінглділер
Familia – Lamiaceae
Дрілік шалфей – бл сімдік жартылай бта,биіктігі 50 см,сімдікті алы тктер басаннан кейін, сабаы да, жапыраы да бозылт –жасыл тсті болады. Сабатары бтаталан,трт ырлы, олар тменгі жаынан сректелген. Жапыратары зын 5-10см,сааты,сопаша келген, сабатарында арама-арсы орналасан, жапыраты жиектері, аздап дес тісті болады.Жапыраты тсі бозылт-жасыл(лкен жапыратары), ал са жапыратары а тсті болады.йткені жапыратарын алы тк басан, сіресе, астыы жаынан.Дрілік сімдік шикізаты трлі формалы немесе бтін жапыратар немесе блшектері 1-35мм дейін, сімдікті баса бліктері аздап кездеседі (сабаы, глдері тостааншасымен бірге жне онсыз). Глдері сабатарыны штарында кішкентай жапыратарды олтыында шотанып орналасан,сондытан сирек масаты гл шоырын тзеді. Жапыраты тсі бозылт-жасыл (лкен жапыратары), ал са жапыратары а тсті болады.Кшті хош иісі бар.Дмі ащы.
2 КЕЗЕ (нса –«Е» дрілік шалфей жапыраы) Дрыс жауап эталоны:
1. Шикізатыттас жапыратардан зындыы 1мм-ден 35 мм-ге дейін кесінділерінен баса да бліктерінен трады – саба кесінділері,глдері. Жапыраты жиектері, аздап дес тісті болады.Жапыраты тсі бозылт-жасыл(лкен жапыратары), ал са жапыратары а тсті болады. Жапыраты тсі бозылт-жасыл (лкен жапыратары), ал са жапыратары а тсті болады.Кшті хош иісі бар.Дмі ащылау, татымды жне аздап армаушы асиеті бар.
2.Химиялы рамы.Шалфей жапыраыны химиялы рамында сер етуші заттар–эфир майы оны млшері 2,5%.Эфир майынын негізгі компоненті - цинеол (15%-ке дейін), сонымен атар L – – туйон, Д – – туйон, Д – – пинен, Д – борнеол, Д – камфора бар.шциклді сесквитерпен цедрен аныталан, ал дитерпендерден - корнузол ышылы, розманол.
Дрілік шалфей химиялы рамында ілеспелі заттары: илік заттар, тритерпендер ышылдар - урсол жне олеанол ышылдары бар.
3.Микроскопиясы.сынылан шалфей жапыраын калий гидроксидіні
2,5 % ерітіндісінде 5 минут айнатады, Петри табашасына ауыстырып, бірнеше рет аын сумен жуады. Препаровалды инені кмегімен сынаманы затты шыныа кшіреді. Жарытандыру шін хлоралгидрат немесе глицеринні ерітіндісінен 1 тамшы тамызылады, жабынды шынымен жабады жне микроскопты кіші жне лкен лшемімен аралады.Шалфей жапыраыны препаратыны микроскопиясында келесідей диагностикалы элементтерді табады:жапыраында жоары жаынан араанда эпидермис клеткалары крінеді: кпбрышты лсіз иілген абыралы, тменгі жаынан абыралары кбірек иілген болады.Лептесік (устьицасы) негізінен тменгі жаынан, екі лептесік маы жасушаларымен оршалан, олар лептесік шеліне перпендикуляр орналасан (диацидті тип). Эфир май бездері жапыраты екі бетінен де дгелек формалы, бір бірінен иын ажыратылатын, жары ткізетін аятары бар,олар 6 – 8 блгіш клеткалармен радиальды трде орналасан, талшытары кп, сіресе, тменгі блігінен, жай жне бірнеше бастары бар. Жай талшытар кп клеткалы, тменгі клеткалар (2-4 жиі) ыса, абыралары алы, жоары клеткасы зын, иілген, абыралары жа. Басы бар талшытар са, ыса, бір не ш аятардан трады жне шар трізді бір екі жасушалы бастары бар, жиегінен жне астынан да жасы крінеді.
3 КЕЗЕ (Нса –«Е» дрілік шалфей жапыраы) Дрыс жауап эталоны:
1. Эфир майыны блінуі: эфир майын суда булау дісі арылы шыару. саталан шикізат млшерін а-ке ауызды, домала тпті немесе жалпа тпті 1000мл колбаа салады, 300мл. су яды, б- кері шарикті тоазытышы бар резенке тыынмен тыындалады. в- тыынны тменгі жаынан метал ілгіштерін орнатады, ілгіштерге жа сым арылы г-градусты абылдаышты іледі, тоазытышты аяы абылдаышты воронкаа сас кедеу жеріне , абыраларына тимей судан 50 мм жоары тру керек, абылдаышты градуса блшектелінген блігіні баасы 0,025 мл. Колбаны ішіндегісімен ыздырады жне ДШ нормативті-техникалы жатта крсетілген уаыта сйкес айнатады. абылдаышты блшектелген блігіндегі майды клемін айдап болып, блме температурасына дейін суыан со лшейді.
2. Сан крсеткіштері.Эфир майыны млшері 0,8%–тен кемболмауы керек; ылалдыы 14%-тен арты болмауы керек; жалпы клі 12% арты болмауы керек;оыр жне арайан жапыратары 5%–тен арты болмауы керек;баса мшелері (сабатар жне гл шоырлары) 13%–тен арты болмауы керек;диаметрі 0,5мм елек торынан тетін сімдік бліктері 10% –тен арты болмауы керек; органикалы оспалар 3%–тен арты болмауы керек; минералды оспалар 0.5% арты болмауы керек.
4 КЕЗЕ (Нса – «Е» дрілік шалфей жапыраы) Дрыс жауап эталоны:
Эфир майына органолептикалы талдауды дрыс жргізді:
1. Тсін жне млдірлігін (10мл майды диаметрі 2-3см болатын тссіз цилиндрге салып жары толынында анытайды);
2. Иісін 0,1мл (2тамшы) эфир майын зындыы 12см, ені 5см болатын фильтр аазына салып,р 15 минут сайын стандарт лгіні иісімен салыстырады,1саатта иісі жоалмауы керек.
3. Дмін фильтр аазына тамызылан тамшыны тілге таап не 1тамшы майды ант пудрасыны 1г осып тілмен дмін кру арылы.
2.Санды анытау. ажетті зертханалы ралдар (700 мл сиымдылыы бар колба, резинадан жасалан пробка, градуирленген абылдаыш, келі мен келсап, таразы, елек, кері мздатыш,электр плиткасы, ілгіш, темір сым, тазартылан су) тадап алынады.
3. Дрілік шалфей жапыраын келіде диаметрі 2мм боланша сатайды.
4. 30 г салматаы дрілік шалфей жапыраыны саталан шикізатын алып, клемі 700 мл тегіс не дгелек тбті колбаа салады.
5. лшенген шикізата 300 мл тазартылан су яды. Резинадан жасалан пробкаа ілгішті орналастырады. Кері мздатышпен осады.
6. Жка темір сым арылы ілгішке градуирленген абылдаышты мздатышпен дрыс байланыстырды (кері мздатыш соы абылдаышты воронка трізді блігіне тимей, дл соны стінде тратындай етіп. абылдаыш колба мойнында еркін озалып труы керек жне су дегейінен 50мм жоарыда труы керек).
7.Колбаны электр плиткасында 1 саат айнатып ыздырды.Эфир майы мен суды буы кері мздатышта жиналады,кейін абылдаыша тседі, су абылдаышты кіші блігімен колбаа тседі, эфир майы абылдаышта жиналады. Суытып, градуирленген абылдаыша блінген эфир майын жинап алады жне оны пайызды клемін келесі формула бойынша анытайды: X=V100×100 / m(100-W)
мндаы,V- эфир майыны клемі,мл; m- шикізат сынамасыны салмаы,г; W-кептіргендегі салмаын жоалтуы,%.
1 - днгелек колба, 2. градуирленген абылдаыш, 3. кері мздатыш
4. резинкадан жасалан тыын
5 КЕЗЕ (Нса –«Е» дрілік шалфей жапыраы ) Дрыс жауап эталоны:
1. Медициналы олданылуы:. Медицинада олданылуы:бактерицидтік жне трлі абынуа арсы пайдалынады.Жоары тыныс алу жйесіні жолдары абынанда жне ауыз уыланда (стоматит) таматы жне ауызды шаю шін олданылады, эфир майы не нтатары ароматизациялау шін де олданылады. Сонымен атар АІЖ ауруларында, аллергияа, гинекологиялы аурулара, балаларда абыну ауруларына арсы олданылады.
2.Препараттар: шалфей жапыраынан дайындалан тндырмалары; тнбалары; жапыратарынан алынатын ойытылан блінді – «Сальвин» препараты; 1% спиртті ерітіндісі жне кптеген жинатар рамына кіреді.