НСА И - Кдімгі шайурай шбі
1-кезе
1. ндірілетін сімдік-шілгер жапыраты шайурай
Planta productiva-Hypericum perforatum L.
2. Дрілік сімдік шикізаты-кдімгі шайурай шбі.
Materia vegetabilis-Herba Hyperici perforati.
Тымдасы-Крделіглділер
Familia- Hypericaaceae
3. Шайурай- кп жылды шптесін сімдік.Сабаы цилиндр трізді,зындыы 30-80см,сабатары абыра тріздес ,тарматалан болып орналасан.Жапыра пішіні-жапыратары супротивті,отырыы,сопатау зынша келген,жиегі бтін ,жалааш,зындыы 0,7-3,5см,ені1,4см. Жапыратарды беті тілімделген шеттері тегіс болып келеді.Гл типі-кптеген,диаметірі1-1,5см, сыпырыы турде жиналан,тостаанша лацент трізді,жа шкірленген.Глдеріні зындыы 12-15мм.Аналыы блек култелі,тостааншадан 2-3есе кп ,бесклтесі бар.Аталыы кптеген ,негізінде ш шо болып скен.Жемісі ш ялы ,кп тымды орап.Глдері сары, глдеріні шеттерінде ара датары бар.Жеміс пішіні -ш йлі кп тымды орапша.Ткымы са,цилиндр трізді,са жмырталы. Жмырталырыны тсі-жасыл,глдері-сары тсті.Тымдары \кре\оныр тсті.Иісі лсіз ароматты, дмі ащы.
2-кезе
1. Сабаы цилиндр трізді, зындыы 30-80см, сабатары абыра тріздес, тарматалан болып орналасан. Жапыра пішіні – жапыратары супротивті, отырыы, сопатау зынша келген, жиегі бтін, жалааш, зындыы 0,7-3,5см, ені 1,4см. Жапыратарды беті тілімделген, щеттері тегіс болып келеді. Гл типі- кптеген, диаметрі 1-1,5см, сыпыры трде жиналан, тостааншасы бітік, бес блікке блінген. 5 глден трады, тостааншасы ланцет трізді, жа шкірленген. Глдеріні зындыы 12-15мм. Аналыы блек клтелі, тостааншадан 2-3 есе кп, бес клтесі бар. Аналыы кптеген, негізінде ш шо болып скен. Жемісі ш ялы, кп тымды орап. Глдері сары, глдеріні шеттерінде ара датары бар. Жеміс пішіні – ш йлі кп тымды орапша. Тымы са, цилиндр трізді, са жмырталы. Жапыратарыны тсі- жасыл, глдері-сары тсті. Тымдары- кре – оыр тсті. Иісі лсіз ароматты, дмі-ащы.
Сан крсеткіштері.
· Флавоноидты рутинге айта есептеу кезінде 1,5% кем емес, ылалдылыы 13% кп емес
· Жалпы клі 8% кп емес
· 10% хлорсутек ышылы 10% -да ерімейтін кл 1% кем емес;
· Сабаы 50% кем емес ; диаметрі 7мм болатын елеуіштн тпей алан блшектері
· 10% кем емес; диаметрі 0,3 мм болатын елеуіштен тетін блшектері 10% кем емес;
· Органикалы оспалары 1% кем емес;
· Минералды оспалары 1 % кем емес.
2. Дрілік шикізаты. Шбін (Herba Hyperici) глдей бастаанда жне глдеу кезеіні ортасында жинайды. Жоары шынан 30 см етіп кесіп алады. Шикізатын тез арада ауада кептіру арылы глдеріні тсін сатап алуа болады. Шбіні бальзама сас иісі жне аздаан ащылау, шайырлы дмі бар.
3. 3.Микроскопиясы.Шйурай жапыраы жмсарту шін дрілік сімдік шикізатын калий гидроксидіні 2,5% ерітіндісінде 3-5 минут айнатады.Петри табашасына ауыстырып,2-3 рет аын сумен жуады.
4. Препаровалды инені кмегімен нысан затты шыныа кшіріледі.
5. Жарытандыру шін хлоралгидрат ерітіндісінен немесе глицерин 1 тамшы тамызылады, жабынды шынымен жабады жне микроскопты кіші жне лкен лшемімен аралады.
6. Шайурайды препаратыны микроскопиясында келесідей диагностикалы элементтерді табады:жапыраты жоары жне тменгі эпидермисіні жасушалары аны жартылан ирек трізді. Устьицасы тек астыы блігі 3-4 жасушалармен оршалан (аномоцитті тип).Бкіл жапыра пластинкасыны мезофилінде ірі дгелектелген немесе сопа екі трден тратын тссіз, млдір немесе боялан жне оыр-клгін тсті датары бар, кбіне жапыраты жиегінде орналасан болып келеді. Тссіз датар жапыра жйкесінде бойлай орналасады.
3-кезе
1. Шайурайды химиялы рамында сер етуші заттар – антрацен туындылары: гиперицин, псевдогиперицин жне т.б. Оларды клемі 0,5% жетеді.10% -а дейін шайырлы заттар.
Шайурайды химиялы рамындаы ілеспелі заттары: иілік заттар, жер беті блігінде эфи майы (0,05-0,29%) кумариндер, катехиндер (18%), антоциандар (5,03%), иілік заттары,(10,5%) флавоноидтар (0,9%), друмендер, рутин, кверцетин,кп млшерде каротиндер.
2. ажетті зертханалы ралдар (колба, воронка, Келі мен келсап, сзгіш ааздар, таразылар, лшегіш тастар, пробиркалар, су моншасы, тазартылан су, кері тоазытыш) тадап алынады. Шайрайды келіде сатайды. 1 г салматаы шайрай саталан шикізатын алып , клемі 150 мл кері тоазытыша осылан колбаа салады. лшенген шикізата 50% спиртті ерітіндісін яды. Су моншасында 30 минут айнатады. Мата арылы сзіп, матаны спиртпен шайып, бліндіні алады.
4-кезе
1. Сапалы талдау.Шайурай шбінен алынан бліндіден 2 мл лшейді
Флаваноидтарды анытау реактивтерді тадап алады.
Бліндіге реакциялар жасайды:МФ ХІ басылымы бойынша:
· 1мл бліндіге 2 мл 2% алюминий хлоридіні 95% спирттегі ерітіндісін жне 7 мл 95% спирт осады.Ерітінді жасыл-сары тске боялады.
· Цианидин реакциясы.1 мл сыынды 2-3 тамшы концентрленген хлорсутек ышылын жне 1-2 тйір металды магний осады.
· Сілтімен реакция.1 мл сыындыы 1-2 тамшы 10% калий немесе натрий гидроксиді 95% спиртті ерітіндісін осады.аны сары тс пайда болады.
· Темір (ІІІ) хлоридімен реакция.1 мл сыындыа 1-3 тамшы 1% темір хлоридіні спиртті ерітіндісін осады.Шайаанда негізгі сер етуші заттарды бар екенін айындайтын оыр тс береді.
2. Санды талдау. ажетті лабораториялы ралдар (лшеуіш колба, воронка, келі мен келсап, кері тоазытыш, сзгіш ааздар, таразылар, лшегіш тастар, пробиркалар, елеуіш, реактивтер, су моншасы, тазартылан су) тадап алынады.
Шайурай тесіктеріні диаметрі 1 мм елеуіш арылы елейді.
Шайурай 1 г наты лшемін алып, клемі 150 мл шлифті колбаа салады.
Шикізата 30 мл 50 % спирт осады.Колбаны кері тоазытыша осады, айнап тран су моншасында 30 минут ыздырады,арасында абырасында заттар шайылсын деп шайап трады, Ысты сыындыны шикізат блшектері фильтра тиіп кетпеу шін матамен сыйымдылыы 100 мл лшеуіш колбаа фильтрлейді. Экстракция кезінде колбаа матаны енгізеді жне 30 мл 50% спирт осады. Осы процесті таы 2 рет жргізеді. 1мл ерітіндіге 1 мл алюминий хлоридін , 7мл 95% спирт ерітіндісін осып, 95% спиртпен белгіге дейін жеткізеді. 40минут ткен со 415нм толын зындыында спектрофотометрде оптикалы тыыздыын лшейді, абат алыдыы 10мм болуы керек. Салыстырмалы ерітінді ретінде 1мл блінді, 1тамшы сйытылан сірке ышылы, 95% спиртпен 25мл колбада белгіге дейін жеткізілген болуы керек.
Рутинге жне абсолютті ра зата есептегендегі флаваноидтарды пайыздаы млшері келесі формула бойынша аныталады(Х):
Х= D*m0*100*100*100/D0*m*100*(100-W)
Мндаы: Д-зерттелетін ерітінді оптикалы тыыздыы; Д0- рутинні МС оптикалы тыыздыы; m- шикізат массасы; m0- рутинні МС шикізат массасы; W- шикізатты кептіргендегі пайыздаы салмаын жоалтуы.
5-кезе
1. Тнбаны Кдімгі шайурай шбі (Herba Hyperici)1:5 атынасында дайындайды, экстрагент-40% спирт, перколяция тсілімен алады.
Тнбаны дайындау процесі мынадай сатыларын трады:
1. сатау. Шикізатты 0,5-1 мм ірілікте сатайды,таразыда лшеп экстрактора жібереді.
2.Спиртті сйылту. Сйылту арылы 40% спирт алынады.
3. Перколяторды жктеу.саталан шикізатты аздаан бліктермен экстрактрге салып, мият 40%-ды спиртте араластырады. оспаны ісіну шін 30 мин блме температурасында алдырады.
4. Ыыстыру. сімдік шикізаты экстрагентпен толы апталуы шін, перколятора ауыстырады жне жай блме температурасында перколяциялайды. Перколяция процесін бліндіні млшері 1:5 атынасына жеткенше сатайды.
5. Тндыру жне стандартизациялау. Тнбадаы ра алдыты тексереді, ауыр металдара анытама жргізеді, спиртке санды анытама жргізеді, сондай-а тнбаны микробиологиялы тазалыын тексереді.
6. Сзгілеу жне лшеп орау.Бтелкелерге яды, бтелкелерді бірден алпашалармен жне бітеушелермен ымтап жабады жне бтелкелерге этикетка жабыстырады.
олданылуы. Бактерицидті жне т айдаыш сер етеді.
2. Медициналы олданысы:кдімгі шайурай шбі айнатпасын, тнбасын, тндырма алпында жне «Новоиманин» препараттары ретінде таайындайды. Колиттерді ішке, кйікті емдеуге сырта, гингивит, стоматиттерде ауыз уысын шаю шін олданылады. Новоиманин препараты грам о микроорганизмдерге сер крсетеді. Абцесс, флегмоналарды емдеуде олданады.
Препараттары: Новоиманин шайурайды тазартылан 1% спиртті экстракты. Сырта жне ішке олданылатын сулы айнатпасы, армаушы сері бар асазана арналан жинатарды рамына кіреді. «Новоиманин» антибактериалды зат ретінде олданылатын препараты.