Таырып № 3. Ксіпкерлік ызмет трлері

 

Кезкелген экономикалы ызмет дайы ндіріс циклыны типтік фазаларына байланысты боландытан, ксіпкерлік ызметті келесі трлерін бліп крсетеді: ндірістік, коммерциялы, аржылы ксіпкерлік. Соы он жылдыта лемні барлы экономикалы дамыан елдерінде ксіпкерлікті жеке трі ретінде кеестік (консалтинг) ксіпкерлік бліп крсетілуде.

Крсетілген ксіпкерлікті трлеріні ішінде р айсы бірнеше трлерге блінген. ндірістік ксіпкерлікті ксіпкерлікті жетекші трі деп атауа болады. Мнда німді, тауарларды ндіру, жмыс, ызметтер крсету жзеге асады, белгілі бір рухани ндылытар жасалады. Біра осы ызмет сферасы нарыты экономикаа кшу кезінде кп, жаымсыз згерістерге ыдырады: Шаруашылы байланыстар ыдырады;

Материалдытехникалы амтамасыз ету бзылды; німді ткізу крт тмендеді; Ксіпорындарды аржы жадайы нашарлады. Ксіпкер алдымен ндірістік ызмет трін тадайды, баса сзбен айтанда, андай тауарлар, жмыстар, ызметтер ндіретінін ойлайды. Одан кейін ол тауарды сатып алатын леуетті ттынушылармен атынас жасайды. Басаша айтанда ксіпкерлікке маркетингтік ызмет кіреді.

Келісімні бл фазасы зады жасалуы ммкін. ндірісті жзеге асыру шін ксіпкер ндіріс факторларын олданады: жмысшы, ндірістік орлар, материалдар, апараттар. Бас кезінде ндіріс факторларыны біразы ксіпкердікі болуы ммкін, ал жетіспейтіні ол бастамас брын немесе ксіпкерлік ызметті жзеге асу процесінде алуа мжбр болады. Ксіпкер з кшімен орындай алмайтын ызметтер мен жмыстар ажет болса, онда ол баса йымдар мен адамдарды тартады. Жмыстар мен ызметтер аша тлеуді талап етеді. Егер ксіпкерде бастапы капитал болмаса, ал ашасы барлардан арыз алуа мжбр болады. ндірістік ксіпкерлікті нтижесі ндірілген тауарды белгілі клемін ттынушыа сатып, олара аша тсімін алу. Венчурлы бизнес.

Инновациялы ксіпкерлік туралы айта отырып, соы жылдары ке дамыан венчурлы бизнесті еске салуа болады. Венчурлы бизнес, детте туекелді бизнес ретінде тсіндіріледі. Бл технологиялы жаалы егізуді бір трі. Вечурлы бизнес ылыми зерттеулерді нтижесі ылымды кп ажет ететін, жоары технологиялы облысты коммерцияландыруа тн, тиімді алу кепілдігі жо жне туекел лесі жоары.

Венчурлы фирма дегеніміз, детте, алдын ала аныталмаан табыспен, яни капиталды туекел салыммен, жаа технологияны жне німді жасаумен енгізумен айналысатын коммерциялы ылымитехникалы фирма. Коммерциялы ксіпкерлік. Коммерциялы ксіпкерлікте негізгі рольді тауараша, саудаайырбас операциялары атарады. Бл сатып алу сату бойынша келісімдер. німді шыаруа ажет ндірістік орлармен амтамасыз етуді ажеті жо. Коммерциялы келісімді нарыты талдау бастайды, нтижесінде тауарды сатып алу жне сату клемі, сатып алу баасы, ткізу баасы болжанады. Коммерциялы келісім бадарламасына жатады: Сатып алу операцияларын орындауа, тасымалдауа, тауарды сатуа, жарнама жмысын жне т.б. жргізуге ызметкерді жалдау; Келесі сату шін тауарды сатып алу; Тауарды сатау жне ткізу шін орындар, оймалар, сауда нктелерін жалдау; Келісімге тікелей атыспайтын, біра здеріні аылы ызметтерін сынатын баса йымдар мен адамдарды ызметтері мен алу жне аы тлеу; Келісімді аржыландыру шін арыза аша аржыларын тарту жне соынан пайызбен арызды айтару; Келісімді жасауа ажет апараттарды алу;

Тауарларды ттынушыа ткізу жне тсім алу; Келісімді тіркеу, салы тлеу. аржы ксіпкерлігі. аржы ксіпкерлігінде сатып алу, сату объектісі, ерекше тауар, аша, валюта, нды ааздар. Коммерциялы ызметті баса трлері сияты, аржыарыз келісімін нды ааздар нарыын талдаудан жне леуетті ттынушыларды іздеуге, табуа байланысты маркетингтік ызметтен бастайды. аржы ксіпкерлігінде ызметті ерекше трі бліп крсетіледі, ксіпкер нды аазды ндіреді, оны сатады, белгілі жадайда жне міндеттемеде аржы тауары ретінде орналастырады. Оны ксіпкерлік ызметіні мні осында. аржы ксіпкерлігі апараттарды біраз кздерден алуды талап етеді. Бл ашаны, валютаны, нды ааздарды леуетті ттынушылар туралы, валюта курсы, арыз пайызы туралы, аржы арыз операцияларын жзеге асыру шарттары жне оларды жасау тртібі туралы, ксіпкерге ажет ресурстар кзі туралы мліметтер. Егер мндай апараттар ксіпкерде болмаса, ол тлеуге сырты кздерден оны алуа жне оан ашалай сыйлы мжбр болады. аржы келісіміні негізгі блігі (ттынушыа ашаны, валютаны, нды аазды сату) ерекше назарды жне мият ресімдеуді ажет етеді.

Сатып алушыны аржылы жадайын мият тексеріп, кепілдік ммкіндігін бекітіп, сатып алушы шін кепілдік беруге келісуші кепілді анытау ажет. Кеес ксіпкерлігі. “Консультант” сзі латынны “кеес беруші” сзінен шыан. з мамандыыны сратары бойынша кеес беретін, белгілі облыстаы маман. Шетел тжірибесінде басару сратары бойынша коммерциялы, аылы кеес консалтинг деп аталады. Консалтингтік ызметтер ауызша бір рет айтылатын кеес трінде жзеге асуы ммкін. Кбінесе олар консалтингтік жоба трінде сыналады жне оан келесі негізгі кезедер кіреді: Мселені анытау (диагностика); Шешімдерді, жобаны жасау;

Шешімдерді, жобаны жзеге асыру. Жобаны клеміне байланысты орытынды кезе бірнеше кннен бірнеше айлара созылуы ммкін. Кей уаытта клиенттен атынас бірнеше жыл болуы ммкін. АШта жеке консалтинг саласы – бл 700 мы адам, ал ызметіні жылды клемі 500 млрд. долл. райды. Бірде бір крделі экономикалы жне басару шешімдері экономикасы дамыан елдерде ана емес, дамушы елдерде де кеесті олданусыз абылданбайды. Делдалды. Делдалды ксіпкерлікті трі. Делдал тікелей нім ндірмейді, тауарларды, валютаны, нды ааздарды сатпайды, арыза аша сынбайды, біра барлы осы операцияларды жзеге асуына жне сйкес шарт жасауына ыпал етеді. Делдал кбінесе ндіруші мен тауарды сатушы, бір жаынан сатып алушы, екінші жаынан ттынушы арасында трады, оларды ксіпкерлік шартты жасауа біріктіреді. Бизнесті бл ерекше трі басалармен тыыз байланысты, ндірістік, саудакоммерциялы, аржы ксіпкерлігіні раушы блігі; ндірістік, сауда коммерциялы, аржы арыз сферасындаы делдалды туралы айтуа болады. Сатандыру ксіпкерлігі.

Мемлекеттік міндетті сатандыру азір леуметтік сатандыру трінде саталды – бл мемлекеттік зейнет аымен амтамасыз ету жне медициналы сатандыру бл бизнеске жатпайды. Ксіпкерлікке млікті сатандыру, мірді жне денсаулыты сатандыру, туекелді жауапкершілікті сатандыру трлері тікелей жатады.

Ксіпкерлікті ртрлеріні йлесуі. Ксіпкерлікті барлы трлері зара бірі бірімен те тыыз байланысты, бір трімен айналыса отырып, еріксіз немесе ызыушылыы бойынша андай да бір дрежеде басасымен кездеседі. ндірістік ксіпкерлік коммерциялыа ласады, йткені ндірілген тауарды сату немесе айырбастау ажет. ндіру сату аржы операцияларына байланысты, аша аржысын талап етеді, сондытан ндірістік жне коммерциялы ксіпкерлік аржылыпен тыыз байланысады.

Кей кезде бір ксіпкерлікте ндіруші, сатушы, аржыгер ттас йлесіп, бірлеседі. Ксіпкерлікті барлы трі байланысты жне бір біріне кіреді.

 

Таырып № 4.Жеке жне жымды ксіпкерлік

Ксіпкерлік атысушы – меншік иелеріні санына байланысты келесі нысандара блінеді: жеке жне жымды.

Ксіпкерілікті бл нысандары, з кезегіндегі азастан Республикасыны Азаматты кодексі реттейтін ксіпорынны белгілі йымдасытыру ыты нысандары шегінде жзеге асады.

Ксіпкерлік ызметті йымдасытыру нысаны ксіпорынны ріптестері арасындаы атынас жне мемлекеттік йымдарымен жне баса ксіпорындармен атынас туралы белгілі нормалар жйесі.

Ксіпкерлікті йымдастыруыты нысандарын дрыс тадау кптеген факторлара байланысты:

· Жеке капиталды болуы немесе оны тарту ммкіндіктері;

· Ксіпкерлік ызметті сипаты жне масштабы;

· Ксіпкерлік жобаны іске асыру мерзімі;

· Ксіпкерді жеке тжірибесі жне йымдастыру абілеттері;

· Нары жадайы жне басталатын бизнесті кптеген негізгі ерекшеліктері, сонымен атар осы жне баса ксіпорын нысандарыны асиеттері.

йымдастыруыты нысанды тадау ксіпкерлік жобаны жзеге асыру ммкіндігін амтамасыз етуі ажет. Оны толыыра арастырайы. Зады тланы русыз ксіпорындар тріндегі жеке нысандар бастамалы жеке ксіпкерлікке жатады. Жеке ксіпкерлікте меншік бір жеке тлаа жатады. детте жобаны жзеге асыру жеткілікті ресурстары бар индивидум жне шешім абылдау процесін жеке зі баылауа бейім, толы материалды жне зады жауапкершілік алуа дайын, фирманы дара иесі болып, жеке ксіпкерлік нысанын алайды.

Ксіпкерлікті осы нысаныны артышылытары бар, олар туелді болмау, тырылы, материалды ызыушылы жне т.б.

Жеке ксіпкерлік ндірістік секторда шамалы орын алады, кптеген жаадайларда ол ебегі мен ндірісті мбебап німділігі аз ралдарын олданады, ТП жетістіктерін жеткіліксіз дегейде пайдаланады. Жеке ксіпкерлікте капиталды тарту иесіні зіні жеке аржысын салуына негізделген?

Жеке ксіпкер зіні ксіпорыныны міндеттеріне барлы зіні жиынты млігімен, жеке меншігімен жауапкершілік алады. Жеке ксіпкерлікте пайда болан туекел оны барлы дулетіне таралады. Ксіпкерлікті осы трінен пайда иесіне тиесілі.

йымдастыруыты нысанына серіктестікті, оамдарды, кооперативтерді жатызуа болады.

Біра лкен клемдегі аржы ресурстарын алаумен атар, жеке материалды жауапкершілік жоары жне туекел седі, сондытан лкен жобаларды жзеге асыру шін негізінде “меншік иелеріні саны” белгісі бар, жымды ксіпкерлік нысанын тадаан жн.

жымды ксіпкерлікте меншік бір уаытта рбіріні белгілі, лесі бар жне белгісіз лесі бар (біріккен меншік) бірнеше субъектілерге жатады. Олара серіктестік, акционерлік оам, кооператитерді жатызуа болады.

Серіктестік екі жне одан кп ріптестерді атысуымен рылады. Серіктестікті артышылыы осымша капиталды тарту ммкіндігі жне ксіпорын ішінде рбір ріптесті білім жне абілеті негізінде мамандануды жзеге асыру болып табылады.

Осы нысанны кемшілігі: рбір атысушы зіні салымыны млшеріне байланыссыз те материалды жауапкершілік алады; бір ріптесті рекеті барлы аланы шін, егер олар осы рекеттерге келіспесе де міндетті болып саналады.

Серіктестікті атысушылары екі топа – толы серіктестік (жауапкершілігі шектелмеген серіктестік) жне коммандиттік серіктестер жауапкершілігі шектелген серіктестікке блінеді.

Коммандиттік серіктестікте ріптестерді бір блігінде шектелмеген, ал бір блігінде шектелген жауапкершілік болуы ммкін.

оам екіден кем емес азаматтар немесе зады тлаларды келісімі бойынша шаруашылы ызметті жзеге асыру масатында, оларды салымдарын (ашалай жне натуралды трде) біріктіру жолымен рылады.

Жауапкершілігі шектелген оам (ЖШ) атысушылары оны міндеттері бойынша жауап бермейді. Олар тек енгізген салымдарыны ны шегінде жауапкершілік алады. осымша жауапкершілігі бар оам атысушылары здеріні барлы мліктерімен жауапкершілік алады.

Е кп тараланы акционерлік оам (А). Оларды ерекшелігі олара нды ааз – акция шыару жолымен ажет аржыны тарту ыы берілген. Акционерлік оам атысушылары олара тиісті акциялар ны шегінде оны ызметіні нтижелеріне жауапкершілік алады.

Кооперативтер – мліктік пай жарналары негізінде біріккен ндірістік жне шаруашылы ызмет шін тлалар тобы ран ксіпорын.

Ксіпкерлікті негізгі йымдастыруэкономикалы нысандарына: концерндер, ассоциациялар, консорциумдар, синдикаттар, картелдер, аржынерксіптік топтарды жатызуа болады.

Концерн –атысу жйесі арылы ксіпорынды баылайтын кп салалы акционерлік оам. Концерн зіне еншілес ртрлі компанияларды, акцияларыны баылау пакетін алады. з кезегінде, еншілес компаниялар баса акционерлік компанияларды, (баса елдерде орналасан) акцияларды баылау пакеттерін иелену ммкін.

Ассоциация –экономикалы еркін ксіпорындарды, йымдарды з еріктерімен бірігу нысаны.

Ассоциация рамына белгілі террторияда орналасан маманданан ксіпорындар жне йымдар кіреді.

Ассоциацияны руды негізгі масаты – ылымитехникалы ндірістік, экономикалы, леуметтік жне баса міндеттерді бірігіп шешу.

Консорциум –ірі аржы операцияларын бірігіп жргізу масатында ксіпкерлерді бірігуі (мысалы, ірі нерксіп жобасына лкен инвестицияны жзеге асыру).

Ксіпкерлерді мндай бірігуі ірі жобаа аржы салу ммкіндігін береді, мнда ірі салымдар кезінде туатын туекел біршама азаяды. йткені жауапкершілік атысушыларды кпшілігіне блінеді.

ылымитехникалы революция жадайында консорциумдар жаа салаларда жне ртрлі салаларды тйіскен жерінде пайда болады, бірлескен ылыми зерттеулерді жргізуді арастырады.

Синдикат –бір сала ксіпкерлеріні арасындаы арты бсекені жою масатымен німді ткізуге бірігуі.

Картель– бір сала ксіпорвндары арасында німге баа туралы, ткізу нарыын, жалпы ндіріс клеміндегі лесін блу туралы ызметтер жне т.б. келісімді білдіреді.

Ксіпкерлікті жаа йымдастыруэкономикалы нысандары аржылы нерксіптік топтар, ол нерксіптік, банктік, сатардыру жне сауда капиталыны, сонымен атар ксіпорынны (интеллекттік) парасатты леуетін біріктіру.