Таырып № 5. Ксіпкерлік ерекшеліктері

Дамыан елдерді тжірибесі длелдегендей, шаын ксіпкерлік ахуала шапша бейімделеді. Олар экономиканы айта ру арынын жедел тездетіп, шыынны тез телуін амтамасыз етуге, ттынушы сранымыны згеруін жедел байап, бсекелестікті рісін кеейте тсуге, салалы жне ауматы монополизмге ттеп беруге кмектеседі. Шаын бизнесті наты ролі келісілерде айындалады:

· жаа жмыс орындарын рады;

· жаа тауарлар мен ызметтерді ендіреді;

· ірі ксіпорындарды ажеттіліктерін тейді;

· арнайы тауарлар мен ызметтерді амтамасыз етеді.

Жаа жмыс орындарын ру – шаын бизнес зімен алып жретін маызды факторы. Трындарды негізгі блігіні тіршілігін амтамасыз ететін фактор болып ана оймай, сонымен атар, оамдаы тратылыты амтамасыз етуге себеп болатын маызды фактор. АШ –нда 7 млн. шаын фирмалар 100 млн. адамды жмыспен амтамасыз етуде.

Жаа тауарлар мен ызметтерді ендіру – шаын бизнес бл саладаы лайыты ызметі ауіпсіз бритваны, электронды ол саатын, вертолеттарды, тот баспайтын рыштарды, кшіретін аппараттарды жне таы басалар болып табылады. Мысала АШда шаын бизнес барлы ызметтерді 60% ндірген, барлы німдерді жартысын, барлы идея мен жаа енгізілімдерді жартысына жуыын сынады.

Шаын ксіпорындар тек ана жаа жмыс орындары мен тауарларды даярлап сынып ана оймай, сонымен атар, клиенттерді айрыша ажеттіліктерін анааттандырады. Мысалы, ескі сааттар мен антиквариатты тауарларды жндеуге шаын бизнес икемдірек болады.

Кіші бизнес дамыан ірі компаниялармен бсекеге тсіп, лкен жетістіктерге жете алады. Оан бірнеше себеп бар. Біріншіден, фирманы іскерлік стратегиясын згерту шін ірі ксіпорындара 6 жыл жне одан да кп уаыт ажет. Шаын фирмалар шін бл мерзім жарты жылдан бір жыла дейін барады. Екіншіден, дстрлі саналатындай, технологиялы инновациялар ірі бизнесті саласы. Біра статистика бойынша екінші дниежзілік соыстан кейін технологиялы инновацияны радикалды 95%ы кіші бизнес саласынан шыты. азіргі кезде шаын фирмаларда инновация мен ашылулар ірі фирмалара араанда 24 есе кп.

Сондытан, Европалы ауымдастыты экономика жеке секторыны 15,7 миллион ксіпорны кіші жне орта бизнес ксіпорындары болып келуі кездейсо жадай емес. Шаын бизнес ксіпорындары оамны дамуына лкен лес оса отырып, жмыс орныны 70%ын амтамасыз етті (62млн). Статистика бойынша 16 миллион адам зіне жмыс істей бастады, 46 миллион адам жалдамалы жмыса трды.

Кптеген мемлекеттерді алымдары за уаыт бойы шаын бизнеске анытама беруге тырысан. АШ Комитет Конгрессі кіші бизнеске 700дей анытама берген. Шаын бизнесті сипаттау шін кптеген критерийлер бар, мысалы, ндіріс клемі, жмысшылар саны, депозиттер клемі, пайда клемі. Оларды ке тарааны жмысшыларды саны болып табылады. Германияда шаын бизнеске 1ден 500ге дейін жмысшылары бар ксіпорынды жатызады. Олар трт категорияа блінеді: 20дан 49а дейін; 50ден 99а дейін; 100ден 199а дейін; 200ден 499а дейін. Германияда жылды айналымы 3,5нан 11,5 миллиона дейін болатын ксіпорындар шаын ксіпорындара жатады. Жмыс орындарыны штен екі блігін шаын ксіпкерлік амтамасыз етеді.

 

 

№	Критерилер	Ірі бизнес	Шаын бизнес
	ндіріс жне ызмет крсету саласы	нерксіп, отынэнергетикалы кешен, энергетика	ндіріс, сауда, ызмет крсету саласын амтамасыз етуші
	Шыарылатын нім сипаты бойынша	Жалпылай ндіріс	са немесе жекелеген ндіріс
	Жаа енгізілімдерге ыайлылыы	Инновациялы ашылулара те ыайлы емес	Іріге араанда 24 есеге жаа енгізілімдер кп
	Стратегияны згеруі	610 жыл	0,51 жыл
	ызмет ету аясы	Ірі алалар мен нерксіптік кешендер	Ірі, сонымен атар шаын алаларда
	Бсекелік ортаны руы	Нарыты ауымды лесін амту есебіне бсекені шектелуі	Бсекелік ортаны кшейтеді
	К/о тіркеу жне алыптастыру	жептуір аржылы шыындар жне тіркеу процедурасыны затылыы	Минималды алашы шыындар мен тіркеушілік талаптар
	Жаа жмыс орындарын ру	Жмыс орындарын ру арыны елеулі трде тмен	Жмыс орындар те тез арында рылады
	Жмыс кшін отайландыру ммкіншілігі	Жмысшыларды тар мамандануы есебінен болмайды	Жмысшыларды бірінбірі ауыстыра алушылыы нтижесінде іске асады
	Басару рылымы	Ауматы, айбынды басару	Басару аппаратындаы минималды жмыскерлер саны, икемділігі
	Басару жйесіндегі мдделерді йастыра білу	рылтайшылар мен менеджерлер мдделеріні сйкес келмеуінен іске аспайды	Басару жйесінде арамаайшылы кездеспейді

 

Кесте 1. Ірі жне шаын бизнесті салыстырмалы талдауы

 

Жапонияда шаын жне орта бизнес ксіпорындарыны критерийлері замен аныталан: нерксіпте, клік саласында жне рылыста 300 адама дейін, ктерме саудада 100, ызмет крсету саласында 50. За бойынша жарылы капитал да шектелген: нерксіпте, рылыс жне клік саласында 770 мы доллардан аспау керек, ктерме саудада 230 мы доллар, ызмет крсету саласында 77 мы доллар.

Ресей занамасы бойынша кіші ксіпкерлікке жататындарды жмыскерлер саны келесідей болу керек:

Ø нерксіпте 200 адама дейін;

Ø рылыста 100 адама дейін;

Ø ктерме саудада 50 адама дейін;

Ø ауылшаруашылыта 50 адама дейін;

Ø ылым мен ндірістік емес салада 25 адама дейін;

Ø блшек саудада 15 адама дейін.

азастан Республикасыны заы бойынша шаын бизнеске жататын ксіпорындарды жмысшылар саны келесідей болу керек:

ü нерксіпте, рылыс саласында жне ауылшаруашылыта 50 адама дейін;

ü саудада жне трмысты ызмет крсету саласында 30 адама дейін;

ü клік жне байланыс саласында 25 адама дейін;

ü ылым мен инновациялы салада 20 адама дейін.

азіргі заманы зерттеулерде шаын бизнесті сипаттауды келесідей критерийлері сынылады: баалы ааздарды ашы трде сатылмауы; ксіпорынны баалы ааздарды шектелген клемін иеленуі; шектелген жауапкершілікті болмауы; ксіпорынны негізін алайтын адамдар туекелге бара алатын жаа заман адамдары; менеджерлер командасыны толы болмауы; акционерлерді арасындаы арыматынастарды наты формальды трде болмауы.

Шетел тжірибесін ескере отырып, азастанны шаын бизнесіне келесідей анытама беруге болады. Бір немесе бірнеше инвесторлармен рылан, шектелген географиялы аймата жмыс істейтін жне нарыты шектелген лесіне иеленетін, негізгі стратегиялы шешімдерді абылдайтын, басару ісін осы ксіпорынны негізін алаушылар жргізетін ксіпорындар шаын бизнеске жатады. Шаын бизнес мемлекет экономикасына ажетті жаа жмыс орындарды амтамасыз етеді. Американ Экспресс мліметі бойынша, барлы жаа жмыс орындар ірі компаниялармен амтамасыз етілмейді, олар жаа ана рылан шаын фирмалармен бірге пайда болады. Мысалы, 1987 жылы жаа жмыс орындарыны су темпі АШты 7 миллион шаын фирмаларда 500 ірі компанияларды жмыс орындарыны суінен 3 есе кп болан.

Кіші бизнес ірі фирмаларды жне компанияларды жасы жмыс істеуі шін жаымды шарттар алыптастырады. Мысалы, Жапонияда 50 жылдардан бастап контракт арылы ірі фирмалардан мамандандырылан шаын фирмалара берілген жмысты клемі те тез скен. 1966 жылмен 1981 жылдары арасында ірі компаниялармен контракт арылы жмыс істейтін шаын фирмаларды лесі 53,5 %дан 65,5 %а дейін кбейген. Ал, электронды нерксіпте бл лес 1981жылы 85,7% а дейін жетті.

Шаын бизнесті алыптасуы

 

Жаа к/о бастамасы

Жанялы бизнес

ызмет етуші бизнесті сатып алу

Франчайзингтік арым-атынас жйесі

 

Кесте2. Шаын бизнесті ру жолдары

 

Шаын бизнесті артышылытары айын. Ол шаын бизнесті серпінді, ндіріп отыран тауарды трін, ассортиментін тез згерту абілеттілігі, технология жне баса салаларда да жаалытар енгізуде икемді болуынан крінеді. Шаын бизнесті басты ерекшелігі коллективтік ебекке мтылу, жмысты максималды жемісті нтижесіне жету шін жалпылыты ызыушылыыны болуы.

азіргі уаытта кптеген елдерді экономикасы шін шаын бизнес те маызды болып келеді. Шаын бизнес жаа идеяларды, табысты, жмыс орнымен амтамасыз етуді негізгі кзі жне экономика дамуыны негізгі кепілі екенін біле отырып, кптеген мемлекеттер оны дамыту шін маызды ісшаралар абылдап, оан максималды трде олдау крсетеді.