Таырып № 10. Ксіпкерлк ызметінде кадр орналастыру
“Персонал” термині ксіпорынны ебек жымыны рамдас бліктерін біріктіреді. Персонала біз ндірістік немесе басарушылы операцияларды орындайтын жне ебек рамдарын пайдаланумен, ебек заттарын деумен айналысатын барлы жмысшыларды жатызамыз. Басару теориясында жмысшыны мамандыы немесе лауазымына, басару дегейіне, жмысшылар категориясына туелді персонал классификациясына трлі жолдар бар. Персонал негізінен ндірістік персонал (жмысшылар) жне басарушылы персонал (ызметкерлер) болып блінеді. ндірістік персонал з алдына негізгі жне осалы болып, ал басарушылы персонал – басшылар жне мамандар болып блінеді.
Жалпы менеджмент теориясында, адамдарды оамды ндірісте атысуын крсететін терминдерді жеткілікті саны пайдаланылады: ебек ресурстары, адам ресурстары, адам факторы, йымдастырушылы тртіп, ебекті йымдастыру, персоналды басару, кадр саясаты, жым, команда, леуметтік даму, адам атынастары жне т.б. Негізгі обьект ретінде адамды бле отырып, олар персоналды басару проблемасыны трлі аспектілерін жне оларды шешу жолдарын ашады.
Адамды басару мселесі кіші жне ірі фирмалар, коммерциялы немесе коммерциялы емес фирмалар тірегінде, нерксіптік жне ызмет крсету салаларында маызы зор. Сондытан, рбір ксіпорында персоналды басаруа лкен мн беріледі. Персоналды басару – адамдармен жне оларды ксіпорын ішіндегі атынастарымен байланысты болатын менеджментті бір саласы.
Персоналды басару персоналмен жмысты бір жйесі болып табылады. Бл жйе кадр саясатын, персоналды тадауды, персоналды баалауды, персоналды йымдастыруды, оны бейімделуі мен оытылуын жне т.б. амтиды. Жалпы персоналды басару – йымдастыру масатына жету шін ызметшілерді тиімді пайдалануа баытталан, ксіпорында жретін рекет трі болып табылады. Персонал жйе ретінде ебек ресурстарыны жарыы, персоналды категориялар бойынша блінуі, персоналды басару концепциясыны талдауы, персоналмен жмыс жйелеріні зара байланысын жне т.б. сратарды амтып отырады.
Ебек ресурстарыны нарыы – ебек ресурстарын жалдау, оыту жне пайдалану бойынша леуметтікэкономикалы атынастарды жиынтыы. Персоналмен жмыс жйесі – бл ксіпорында жмысшылар мен ызметшілер кадрларын басаруды принциптері жне дістеріні жиынтыы.
Персоналмен жмыс жйесін жасатау шін бастапы мліметтер: адамдар ытарыны жалпы деклорациясы; ел Конституциясы; елді азаматты кодексі; ебек жніндегі задар кодексі; ксіпорынды басару жйесі; экономикалы жне леуметтік даму жоспары.
Кадр саясаты за перспективаа персоналмен жмыста басты жолды жне принципиалды баыттарды анытайды. Ксіпорында кадр саясаты директорлар кеесі, кімшілік жне ксіпорын басшысымен алыптастырылады.
Персоналды тадау бос жмыс орындарын толтыру шін кадрлар резервін жасауда амтылады. Персоналды тадау жмысшылар категориялар бойынша персонала деген ажеттілікті есептеу процедурасын, жмысшылар мен ызметшілерге ксіби талаптарды нормативті крінісін, кадрларды ксіби тадау тсілдерін, сонымен бірге бос жмыс орындарына кадрлар резервін алыптастыруды жалпы принциптерін амту керек. Сондытан, кадрларды тадауды басты тапсырмасы жаын арада жаа жмыс орындарына орналасып, ішкі мотивация, материалды немесе моральді ынталандырудан шыа, жмыс трін ауыстыра алатын адамдар жиынтыын анытау болып табылады. Персоналды тадау негізінен кадрлара деген ажеттіліктермен аныталады.
Персоналды баалауы жмысшыны бос немесе жмсалан жмыс орнына сйкестігін анытау шін жзеге асырылады. Бос орынды жмсау кезінде жмысшыны потенциалын, яни ксіби білім мен тжірибесін, мірлік жне ндірістік тжірибесін, денсаулы жне жмыса абілетін жне баса да ерекшеліктерді анытау маызды. Потенциалды баалау наты жмыс орнында адамдарды абілетін олдану перспективасы жнінде ойластыруа ммкіндік береді. Жмысшыны жмыс орнына сйкестігіні талдауы белгілі бір уаыт ткенде ажет жне ебек нтижелерін ескере отырып, шыармашылы потенциал жне жеке салымды бірлесіп баалау жолымен ммкін.
Персоналды йымдастыру оларды потенциалын, жеке салымын жоспарланатын карьера, жас, жмыс орындарын жмсау мерзімдерін жне ксіпорынны штатты кестесінде бос орындарды болуын баалау нтижелерінен шыа кадрларды немі озалысын амтамасыз ету керек. ылыми негізделген персоналды йымдастырылуы оларды мірлік ызыушылытарын ескере отырып, ызметтік карьераны жоспарлануын; жмысшылар категориялары жне кадрлар резервіне туелді масаты, бсекелесуі немесе тадалуыны рационалды сйкестелуін; баалау нтижелеріне туелді аппарат жмысшыларыны жоспарлы озалысын; жмыс орнын жмсау мерзімдері жне басару кадрларыны жасын анытауын; жмыс орнын ылыми йымдастыруын; ебек шарттары мен тлемін анытауын жанжаты арастырады.
Персоналды бейімделуі – бл жымны, йымны ішкі жне сырты ортаны згермелі шарттарына, ал жеке индивидуумдарды жмыс орнына жне ебек жымына бейімделу процесі. Жмысшыларды бейімделуі бейімделу критериі, сына мерзімін йымдастыру, жас мамандарды бейімделуі, консультация жне оыту дістері, адам ресурстарыны дамуы секілді негізгі элементтерді амтиды. Бейімделу ызметшілерді траты жмыса орналасуымен аяталады.
Персоналды оыту жмысшыларды ксіби білімдері мен тжірибелеріні ндіріс пен басаруды осы заманы дегейіне сйкестігін амтамасыз ету шін арналан. Оытуды трт трі бар: негізгі мамандыты алуды білдіретін жмысшылар мен ызметшілерді училище, техникум жне жоары оу орындарында дайындыы; оу орындарында квалификацияны ктеру (орталы, мектеп, институт), яни жмысшыны негізгі мамандыы бойынша жаа білімдерді алу; жаа мамандыты алу шін персоналды айта дайындау; жоары оудан кейінгі ксіби білім алу (магистратура, аспирантура, докторантура). Оытуды крсетілген трлеріні зара рекеттесуі рбір жмысшыны білімін зіліссіз ктеру шін ммкіндіктерді амтамасыз етуге, адамдар саны мен персоналды ксібиквалификациялы рылымы арасындаы сйкестігін уаытында басаруа ммкіндік береді.
Сонымен, персоналды басару кадр саясатын, тадау, баалау, йымдастыру, бейімделу мен кардларды оытуды амтитын жйе ретінде арастырылып, кспорынны басты нормативтік жаттарында крініс табуы керек. Жалпы персоналды басаруды бірнеше ерекшелігі бар. Персоналды тиімді басару негізінен кеседе болатын ртрлі процедуралар мен ережелерге араанда, практикалы ызметке баытталан. Персоналды басару шарушылы ызметіндегі мселелерді, персоналды дамуын, ебек жадайын жетілдіруді, ебек жадайын жетілдіруді олдай отырып, олармен байланысты проблемаларды шешуге басты назар аударады. Сонымен бірге ол жеке ызметшіні жеке тла ретінде арастырып, оны жекелеген ажеттіліктерін анааттандыруа тырысады. рбір ксіпорынны, фирманы замерзімдік стратегиясында адам факторы ашан да ескеріледі.
Персоналды басаруды масаты – ксіпорын, фирманы басарудаы жетістіктерге ол жеткізу болып табылады. Сонымен атар оны жекелеген масаттарына мыналар жатады: фирманы жасы дайындалан ызметшілермен амтамасыз ету; персоналды басару бліміні саясатын ызметшілерге жеткізу; персоналды біліктілігін, тжірибесін, жмыс істеу абілеті мен шеберлігін тиімді пайдалану. Фирма басшылары ызметшілерді тиімділікке жетуді кзі деп арастыран жадайда ана осы масаттар орындалады.
Персоналды басару міндеттеріне мыналар жатады: фирмаа алдына ойан масаттарына жетуде кмектесу; фирманы жоары дрежелі мамандармен амтамасыз ету; ызметшілерді з ебегімен анааттануын барынша ктеруге тырысу; ызметшілерді мір сру дегейін ктермелеу; персоналды басаруды немі ызметшілермен байланыста болды; жасы моральды климатты сатауа кмектесу жне т.б.
Ксіпорынны жоары басармасында персоналды басару мірлік маызды элементке айналды. Персоналды басару жалпы басшылыа жне стратегиялы жоспарлауа ену керек деп санайтын фирмалар саны жыл санап суде. Ксіпорындаы персоналды басару тжырымдамасыны негізін азіргі уаытта ызметкерлерді жеке тла ретіндегі роліні суі, йымны алдына ойан масатына сйкес оларды йымдастыру жне баыттау жатады.