Таырып № 15. Ксіпкерлікті ыты формалары
Ксіпорынны йымды-ыты нысаны дегеніміз-замен жне баса да ыты нысанмен арастырылан, ксіпорынны алыптасуыны рылымды тсілі мен трі, оны меншік формасы, шыаратын нім клемі мен ассортименті, оны капиталыны алыптасуы, ызметіні сипаты мен мазмнына туелді боландытан жне ртрлі фирмааралы одатара кіру тсілі мен бсеке кресін жргізу дісіне байланысты жіктелуі.
азастан Республикасыны Азаматты Кодексіне сйкес ксіпорынны йымды-ыты формалары мынадай трлері бар:
· Шаруашылы серiктестiк;
· Акционерлiк оам;
· ндiрiстiк кооператив;
· Шаруа ожалытары;
· Жеке (дара) ксіпкерлік.
Жоарыда аталан йымды-ыты нысандарды барлыы бізді нарыты экономикадаы Р шін инновациялы шаруашылы нысандары болып табылады. йткені жоспарлы экономикада меншікті барлыы мемлекет арамаында болды. Ал нарыты экономикаа кшу барысында ксіпорындарды жекешелендіру операцияларыны арасында ксіпорындарды жаа йымды-ыты нысандары алыптаса бастады.
Енді нарыты экономикадаы Р ксіпорындарды йымды-ыты нысандарын Р-ны Азаматты Кодексіне (жалпы блім) суйене отырып талдайы:
Мазмны
1 Шаруашылы серiктестiк
1.1 Толы серiктестiк
1.2 Сенiм (коммандиттiк) серiктестiгi
1.3 Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк
1.4 осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк
2 Акционерлiк оам
2.1 Еншiлес йым
2.2 Туелдi акционерлiк оам
3 ндiрiстiк кооператив
Шаруашылы серiктестiк
Жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) лесiне (салымдарына) блiнген коммерциялы йым шаруашылы серiктестiк деп танылады. рылтайшыларды (атысушыларды) салымдары есебiнен рылан, сондай-а шаруашылы серiктестiк з ызметi рдiсiнде ндiрген жне алан млiк меншiк ыы бойынша серiктестiкке тиесiлi болады.
Шаруашылы серiктестiктер толы серiктестiк, сенiм серiктестiгi, жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк, осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк нысандарында рылуы ммкiн. Толы жне сенiм серiктестiгiнен баса, шаруашылы cepіктестікті бiр тла ра алады, ол оны жалыз атысушысы болады.
рылтай шарты мен жары шаруашылы серiктестiктi рылтай жаттары болып табылады.
Жары бiр адам (бiр атысушы) ран шаруашылы серiктестiктi рылтай жаты болып табылады. Шаруашылы серiктестiктi рылтай жаттарын (жары жне рылтай шартын) нотариат куландыруа тиiс. Шаруашылы серiктестiктi рылтай жаттарында рбiр атысушыны лес млшерi туралы; серiктестiктi жарылы капиталына олар салатын салымны млшерi, рамы, мерзiмi жне тртiбi туралы; серiктестiктi жарылы капиталына салым салу жнiндегi мiндеттердi бзаны шiн атысушыларды жауапкершiлiгi туралы ережелер, сондай-а за жаттарында кзделген зге де млiметтер болуа тиiс. Шаруашылы серiктестiк баса шаруашылы серiктестiктердi рылтайшысы болуы ммкiн.
Шаруашылы серiктестiк баалы ааздарды стаушылар тiзiлiмдерiнi жйесiн жргiзу жнiндегi ызметтi жзеге асыруа лицензиясы бар баалы ааздар нарыыны ксiби атысушысымен шаруашылы серiктестiгiне атысушылар тiзiлiмiн жргiзу шартын жасасуа ылы.
рылтай шартыны олданылуы шаруашылы серiктестiгiне атысушылар тiзiлiмi алыптастырылан кннен бастап тотатылады. Шаруашылы серiктестiгiне атысушылар тiзiлiмiнен зiнді-кшiрме атысушылар тiзiлiмiн жргiзудi баалы ааздарды стаушылар тiзiлiмдерiнi жйесiн жргiзу жнiндегi ызметтi жзеге асыруа лицензиясы бар баалы ааздар нарыыны ксiби атысушысы жзеге асыратын шаруашылы серiктестiгiнi жарылы капиталындаы леске ыты растайтын жат болып табылады.
Акционерлiк оам атысушылар тiзiлiмiн жргiзудi баалы ааздарды стаушылар тiзiлiмдерiнi жйесiн жргiзу жнiндегi ызметтi жзеге асыруа лицензиясы бар баалы ааздар нарыыны ксiби атысушысы жзеге асыратын шаруашылы серiктестiгi болып айта рылан жадайда рылтай шарты жасалмайды.
атысушылар тiзiлiмiн жргiзудi баалы ааздарды стаушылар тiзiлiмдерiнi жйесiн жргiзу жнiндегi ызметтi жзеге асыруа лицензиясы бар баалы ааздар нарыыны ксiби атысушысы жзеге асыратын шаруашылы серiктестiгiнi жарылы капиталына атысу лесiне ытар шаруашылы серiктестiгiне атысушылар тiзiлiмiнде осы ытарды тiркелген кезiнен бастап туындайды.
Шаруашылы серiктестiгiне атысушылар тiзiлiмiн алыптастыру, жргiзу жне сатау тртiбi азастан Республикасыны за актiлерiнде белгiленедi.
Аша, баалы ааздар, заттар, млiктiк ы, санаткерлiк ызмет нтижесi ыын оса аланда жне зге де млiк (азастан Республикасыны секьюритилендіру туралы занамасына сйкес рылатын, жарылы капиталы тек ана ашамен алыптастырылатын арнайы аржы компанияларын оспаанда) шаруашылы серiктестiктi жарылы капиталына салынатын салым бола алады.
рылтайшыларды (атысушыларды) жарылы капитала заттай нысанда немесе млiктiк ытар трiнде салан салымдары барлы рылтайшыларды келiсiмi бойынша немесе серiктестiктi барлы атысушыларыны жалпы жиналысыны шешiмi бойынша ашалай нысанда бааланады. Егер мндай салымны ны жиырма мы айлы есептiк крсеткiш млшерiне барабар сомадан асып кетсе, оны баасын туелсiз сарапшы растауа тиiс.
Шаруашылы серiктестiгiн айта тiркеген кезде оан атысушыны салымын ашалай баалау серiктестiктi бухгалтерлiк жаттарымен не аудиторлы есеппен расталуы ммкiн.
Серiктестiктi рылтайшылары (атысушылары) осындай баа берiлген кезден бастап бес жыл бойы серiктестiктi несие берушiлерi алдында салым баасы арттырылан сома шегiнде бiрлесiп жауап бередi.
Серiктестiкке салым ретiнде млiктi пайдалану ыы берiлетiн жадайларда бл салымны млшерi рылтай жаттарында крсетiлген барлы мерзiмге есептелген осы млiктi пайдалану тлемiмен аныталады.
Салымдарды млiктiк емес жеке ы жне зге де материалды емес игiлiк трiнде, сондай-а атысушыларды серiктестiкке ойан талаптарын есептеу жолымен енгiзуге жол берiлмейдi.
Егер рылтай жаттарында згеше кзделмесе, жарылы капиталдаы барлы атысушыларды лестерi жне тиiсiнше оларды шаруашылы серiктестiгi млкiнi нындаы лестерi (млiктегi лес) жарылы капиталдаы салымдарына барабар болады.
Шаруашылы серiктестiкке атысушы серiктестiк млкiндегi з лесiн, егер за жаттарында немесе рылтай жаттарында згеше кзделмесе, салып оюа жне сатуа ылы.
Жарылы капитала салым салуды тртiбi мен мерзiмi, сондай-а жарылы капиталды ру жнiндегi мiндеттердi орындамааны шiн жауапкершiлiк за жаттарында жне рылтай жаттарында белгiленедi.
Шаруашылы серiктестiгiнi жарылы капиталын азайтуа оны барлы несие берушiлерiне хабарлананнан кейiн жол берiледi. Олар бл жадайда серiктестiктi мерзiмiнен брын тотатылуын немесе тиiстi мiндеттемелерiн орындауын жне оны зиянды теуiн талап етуге ылы.
Осы тармата белгiленген тртiптi бза отырып жарылы капиталды азайту мдделi адамдарды арызы бойынша сот шешiмiмен серiктестiктi таратуа негiз болып табылады.
Шаруашылы серiктестiктi жоары органы оны атысушыларыны жалпы жиналысы болып табылады.
Толы серiктестiктен жне сенiм серiктестiгiнен баса, бiр тла ран шаруашылы серiктестiктерде жалпы жиналысты кiлеттiгi оны бiрден бiр атысушысына тиесiлi болады.
Шаруашылы серiктестiкте оны ызметiне кнделiктi басшылы жасайтын жне оны атысушыларыны жалпы жиналысына есеп берiп отыратын атарушы орган (алалы жне (немесе) жеке-дара рылады). Жеке-дара басару органы оны атысушылары арасынан сайланбауы ммкiн.
Серiктестiктi алалы органдары ретiнде:
· басарма (дирекция);
· байаушы кеес;
· за актiлерiнде немесе шаруашылы серiктестiгi атысушыларыны жалпы жиналысыны шешiмiнде кзделген жадайларда баса да органдар рылуы ммкiн.
Шаруашылы серiктестiктi органдарыны зыретi, оларды сайлау (таайындау) тртiбi, сондай-а оларды шешiмдер абылдау тртiбi Азаматты Кодекске, за жаттарына жне рылтай жаттарына сйкес белгiленедi. Шаруашылы серiктестiгi аржы есептерiнi дрыстыын тексеру жне растату шiн серiктестiкпен немесе оны атысушыларымен млiктiк мдделер жнiнен байланысы жо аудиторлы йымды тарта алады (сырты аудит). Шаруашылы серiктестiгiн аудиторлы тексеру серiктестiк бiр немесе бiрнеше атысушысыны талап етуi бойынша соларды есебiнен кез келген уаытта жргiзiлуге тиiс. Шаруашылы серiктестiгiнi ызметiне аудиторлы тексерудi жргiзу тртiбi задармен жне серiктестiктi рылтай жаттарымен белгiленедi.
Шаруашылы серiктестiкке атысушыларды:
· рылтай жаттарында белгiленген тртiппен шаруашылы серiктестiктi iстерiн басаруа атысу;
· шаруашылы серiктестiктi ызметi туралы апарат алуа жне рылтай жаттарында белгiленген тртiппен оны жаттамаларымен танысуа;
· таза табысты блiсуге атысуа ыы бар. рылтай жаттарыны бiр немесе бiрнеше атысушыны пайданы блiсуге атысудан шеттетудi кздейтiн ережелерi жарамсыз болып табылады;
· шаруашылы серiктестiк таратылан жадайда несие берушiлермен есеп айырысаннан кейiн алан серiктестiк млкiндегi здерiнi лесiне сйкес млiктi бiр блiгiн немесе оны нын алуа ылы.
Шаруашылы серiктестiкке атысушылар:
· рылтай жаттарыны талаптарын сатауа;
· салымдарды рылтай жаттарында кзделген тртiп, млшер, дiстер жне мерзiмдер бойынша салып отыруа;
· шаруашылы серiктестiк коммерциялы пия деп жариялаан млiметтердi жария етпеуге мiндеттi.
Шаруашылы серiктестiктер за жаттарында белгiленген реттер мен тртiп бойынша атысушыларды жалпы жиналысыны шешiмiмен шаруашылы серiктестiктi бiр трiнен екiншi трi не акционерлік оамдар немесе ндiрiстiк кооперативтер болып айта рылуы ммкiн.
Толы серiктестiк немесе сенiм серiктестiгi акционерлiк оам, жауапкершiлiгi шектеулi немесе осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк болып айта рылан жадайда акционерлiк оамны, жауапкершiлiгi шектеулi немесе осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiктi атысушысы болан рбiр толы серiктес толы серiктестiктен немесе сенiм серiктестiгiнен акционерлiк оама, жауапкершiлiгi шектеулi немесе осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiкке кшкен мiндеттемелер бойынша екi жыл бойы зiнi барлы млкiмен субсидиялы жауапты болады. Брыны толы серiктестi зiне тиесiлi акцияларды (лестердi) иелiктен шыаруы оны мндай жауапкершiлiктен босатпайды.
Толы серiктестiк
Толы серiктестiктi млкi жеткiлiксiз болан жадайда атысушылары серiктестiктi мiндеттемелерi бойынша зiне тиесiлi барлы млкiмен орта жауапкершiлiкте болатын серiктестiк толы серiктестiк деп танылады. Азамат бiр ана толы серiктестiктi атысушысы бола алады. Толы серiктестiктi жарылы капиталыны млшерiн оны рылтайшылары белгiлейдi, бiра ол за жаттарында белгiленген е тменгi млшерден кем болмауы керек. Толы серiктестiктi е жоары органы атысушыларды жалпы жиналысы болып табылады. Толы серiктестiктi iшкi мселелерi жнiндегі шешiм барлы атысушыларды жалпы келiсiмi бойынша абылданады. Серiктестiктi рылтай шартында атысушыларды кпшiлiк даусымен шешiм абылданатын реттер кзделуi ммкiн. Егер рылтай шартында оны атысушыларыны дауыс санын анытауды згеше тртiбi кзделмесе, толы серiктестiктi рбiр атысушысыны бiр даусы болады. рылтай шартында атысушылар алатын дауыс санын оларды жарылы капиталдаы лесiне сай белгiленетiндiгi кзделуi ммкiн.
Толы серiктестiктi басаруды толы серiктестiктi атару органдары жзеге асырады. Басару органдарыны трлерi, рылу тртiбi жне оларды зыретi рылтай жаттарында белгiленедi. Толы серiктестiкке атысушыны алан атысушыларды келiсiмiнсiз з атынан жне з мдделерi немесе шiншi жатарды мдделерi шiн серiктестiк ызметi мнiмен бiртектес ммiлелер жасасуа ыы жо. Бл ереже бзылан жадайда серiктестiк з алауы бойынша мндай атысушылардан не серiктестiкке келтiрiлген залалды орнын толтыруын, не осындай ммiлелерден тапан бкiл пайданы серiктестiкке беруiн талап етуге ылы. Серiктестiктi iсiн жргiзу тапсырылан толы серiктестiктi органдары барлы атысушылара оларды талап етуi бойынша з ызметi туралы толы апарат берiп отыруа мiндеттi. кiлеттiгi болмаса да орта мдделер шiн рекет жасаан атысушы, оны рекеттерiн алан атысушылар малдамаан жадайда, егер з рекеттерiнi арасында серiктестiк ны жнiнен серiктестiк шеккен шыындардан асып тсетiн млiктi сатап аландыын немесе тиiсiнше сатып аландыын длелдеген жадайда серiктестiктен зi жасаан шыындарды орнын толтыруды талап етуге ылы.
Толы серiктестiкке атысушыны з лесiн (лесiнi бiр блiгiн) оны баса атысушыларына немесе шiншi жатара алан барлы атысушыларды келiсiмiмен ана беруiне болады. лес (лестi бiр блiгi) шiншi жаа берiлген жадайда сонымен бiрге толы серiктестiктен шыан атысушыа тиесiлi ытар мен мiндеттердi бкiл жиынтыы соан ауысады. Толы серiктестiктi атысушысы айтыс болан ретте алан барлы атысушыларды келiсуiмен ыты мирасор (мрагер) серiктестiкке кiре алады. ыты мирасор (мрагер) атысушыны толы серiктестiк алдындаы борыштары бойынша, сондай-а серiктестiктi шiншi жатар алдындаы бкiл серiктестiк ызметi кезiнде пайда болан борыштары бойынша жауапты болады. ыты мирасор (мрагер) толы серiктестiкке кiруден бас тартан немесе ыты мирасорды (мрагердi) абылдаудан серiктестiк бас тартан жадайда оан атысушы айтыс болан кнi белгiленген серiктестiк млкiндегi лестi ыты мирасорлы негiзiнде зiне тиесiлi ны тленедi. Бл реттерде тиiсiнше рылтай жаттарында (жарысында) кзделген мерзiмде рылтай шартында (жарысында) аталан серiктестiк млкiнi млшерiне азайтылады, бiра ол ш айдан кешiктiрiлмеуге тиiс.
Толы серiктестiктi атысушысы оны зге де атысушыларына за жаттарында немесе рылтай шартында кзделген мерзiмнен кешiктiрмей ескерте отырып, серiктестiктен кез-келген уаытта шыа алады. Егер атысушы шыып кеткен уаытта толы серiктестiк саталып алса, оны шыып кеткен кнiнде жасалан баланса сйкес шыып кететiн атысушыа серiктестiк млкiндегi лесiнi салан салымына те ны тленедi. атысушыны талабы бойынша жне серiктестiктi келiсуiмен салымды толы немесе iшiнара заттай трде айтарылуы ммкiн. Шыып кеткен атысушыа оны осы жылы серiктестiкте болан кезеiнде серiктестiктi сол жылы алан таза табысыны оан тиесiлi бiр блiгi де тленедi. Серiктестiкке атысушыны пайдалануа ана берген млкi сыйаы тленбей заттай трде айтарылады. Толы серiктестiкке атысушылар алатын атысушыларды бiрауыздан абылдаан шешiмi бойынша жне оан длелдi себептер болан жадайда, атап айтанда, оны (оларды) з мiндеттерiн дрекi бзуы немесе iс жргiзу абiлетсiздiгi байалан жадайда атысушыларды бiреуiн немесе бiрнешеуiн серiктестiктен сот тртiбiмен шыаруды талап етуге ылы.
Сенiм (коммандиттiк) серiктестiгi
Серiктестiктi мiндеттемелерi бойынша зiнi бкiл млкiмен (толы серiктерiмен) осымша жауап беретiн бiр немесе одан да кп атысушылармен атар, серiктестiктi (салымшыларды) млкiне здерi салан салымдарды жиынтыымен шектелетiн бiр немесе одан кп атысушыларды да енгiзетiн жне серiктестiктi ксiпкерлiк ызметтi жзеге асыруа атыспайтын серiктестiк сенiм серiктестiгi деп танылады. Сенiм серiктестiгiне атысатын толы серiктердi ыты ережесi жне оларды серiктестiк мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiгi толы серiктестiктi атысушылары туралы ережемен белгiленедi. Азамат тек бiр ана сенiм серiктестiгiнi толы серiктесi бола алады. Сенiм серiктестiгiнi салымшысы алашы салымын жне осымша жарналарын (салымдарын) рылтай жаттарында кзделген млшерде, дiс пен тртiп бойынша салуа мiндеттi.
Сенiм серiктестiгi салымшысыны:
· серiктестiк таза табысыны жарылы капиталдаы зiне тиесiлi лесiн рылтай жаттарында кзделген тртiп бойынша алуа;
· серiктестiктi аржылы есеппен танысуа, сондай-а оны дрыс жасалуын тексеру ммкiндiгiн амтамасыз етудi талап етуге;
· жарылы капиталдаы з лесiн немесе оны бiр блiгiн за жаттарында жне серiктестiктi рылтай жаттарында кзделген тртiп бойынша баса салымшыа немесе шiншi жаа беруге ыы бар. Салымшыны з лесiн баса бiреуге тгелдей беруi оны серiктестiкке атысуын тотатады;
· за актiлерiнде жне рылтай жаттарында кзделген тртiппен серiктестiктен шыуа ылы.
Сенiм серiктестiгiні рылтай жаттарында салымшыны зге де ытары кзделуі ммкін.
Сенiм серiктестiгiні салымшылары шін осы Кодексте жне баса за жаттарында кзделген ытардан бас тарту немесе оларды шектеу, соны ішінде салымшылар мен толы серіктерді келісуі бойынша шектеу жарамсыз болады. Егер салымшы сенiм серiктестiгiнi мдделерiн кздеп тиiстi кiлеттiксiз ммiле жасаса, оны рекеттерiн серiктестiк малдаан жадайда ммiле бойынша ол несие берушiлердi алдында толы клемiнде жауап бередi. Егер ол малданбаса, салымшы шiншi жаты алдында задар бойынша зiнi аы ндiрiп алынатын бкiл млкiмен жеке жауап бередi.
Сенiм серiктестiгiнi жарылы капиталы оны атысушылары салатын салымнан ралады. Шаруашылы рдiсiнде жарылы ор згертiлуi ммкiн. Салымшыларды салымдарын есептемегенде, жарылы капитал толы серiктестердi сенiм серiктестiгi млкiндегi лесiн белгiлейдi. Жарылы капиталды млшерiн сенiм серiктестiгiнi толы серiктестерi белгiлейдi жне ол за жаттарында белгiленген е тменгi млшерден кем болмауы керек. Сенiм серiктестiгiнi жарылы капиталын азайтуа оны барлы несие берушiлерiне хабарлананнан кейiн жол берiледi. Несие берушiлер бл ретте тиiстi мiндеттемелердi мерзiмiнен брын тотатылуын немесе орындалуын жне здерi шеккен залалды орны толтырылуын талап етуге ылы.
Сенiм серiктестiгiнi iсiн басаруды толы серiктестер жзеге асырады. Сенiм серiктестiгiнi iсiн оны толы серiктестерiнi басару жне жргiзу тртiбiн олар толы серiктестiк туралы ережелер бойынша белгiлейдi. Салымшыларды сенiм серiктестiгi iсiн басаруа атысуа, сондай-а сенiмхат бойынша болмаса, оны атынан рекет жасауа ыы жо. Сенiм серiктестiгi салымшыларыны серiктестiк iсiн басару жнiнде толы серiктестердi рекеттерiне дау жасауа ыы жо.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк
Бiр немесе бiрнеше адам ран, жарылы капиталы рылтай жаттарымен белгiленген млшерде леске блiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады; жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiкке атысушылар оны мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi жне серiктестiктi ызметiне байланысты залалдара здерiнi осан салымдарыны ны шегiнде туекел етедi.
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктi салымдарды толы оспаан атысушылары оны мiндеттемелерi бойынша рбiр атысушыны салым салмаан блiгiнi ны шегiнде орта жауапты болады. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiкке атысушыларды саны шектелмейдi. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктi жалыз атысушы ретiнде бiр адамнан тратын баса шаруашылы серiктестiгi бола алмайды. зiнi кез-келген атысушыларыны талабы бойынша жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк ызметiне аудиторлы тексеру жргiзiлуге тиiс. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк оан атысушыларды абылдаан шешiмi бойынша з еркiмен айта рылуы немесе таратылуы ммкiн. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк зге де шаруашылы серiктестiк акционерлік оам немесе ндiрiстiк кооператив болып айта рылуа ылы.
Жарылы капиталды млшерiн жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктi рылтайшылары (атысушылары) белгiлейдi жне ол за жаттарында белгiленген е тменгi млшерден кем болмауы керек.
Серiктестiк органдарыны зыретi, сондай-а оларды серiктестiк атынан шешiмдер абылдау немесе рекет ету тртiбi Азаматты Кодекске, за актiлерiне жне серiктестiк жарысына сйкес белгiленедi. Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк атысушыларыны жалпы жиналысыны айрыша зыретiне мыналар жатады:
· серiктестiктi жарысын згерту, соны iшiнде оны жарылы капиталы млшерiн згерту;
· атарушы органны мшелерiн (мшесiн) сайлау (таайындау) жне оларды (оны) кiлеттiктерiн мерзiмiнен брын тотату, сондай-а серiктестiктi немесе оны млкiн сенiмгерлiк басаруа беру туралы шешiм абылдау жне осындай беру шарттарын айындау;
· серiктестiктi аржылы есебiн бекiту жне оны таза табысын блу;
· серiктестiктi айта ру немесе тарату туралы шешiм шыару;
· серiктестiктi байау кеесiн жне (немесе) тексеру комиссиясын (тексерушiсiн) сайлау жне кiлеттiгiн мерзiмiнен брын тотату, сондай-а серiктестiк тексеру комиссиясыны (тексерушiсiнi) есептерi мен орытындыларын бекiту;
· iшкi ережелердi, оларды абылдау рсiмдерiн жне серiктестiктi iшкi ызметiн реттейтiн баса да жаттарды азастан Республикасыны занамалы актілерінде кзделген жадайларды оспаанда бекiту;
· серiктестiктi зге де шаруашылы серiктестiктерге, сондай-а коммерциялы емес бiрлестiктерге атысуы туралы шешiм шыару;
· тарату комиссиясын таайындау жне тарату баланстарын бекiту;
· жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк атысушысынан лестi мжбрлеп сатып алу туралы шешiм шыару.
Серiктестiк атысушыларыны жалпы жиналысыны айрыша зыретiне жатызылан мселелердi ол серiктестiктi атарушы органыны шешуiне бере алмайды.
осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк
атысушылары серiктестiк мiндеттемелерi бойынша здерiнi жарылы капитала салымдарымен жауап беретiн, ал бл сомалар жеткiлiксiз болан жадайда здерiне тиесiлi млiкпен оан здерi еселенген млшерде енгiзген салымдар арылы жауап беретiн серiктестiк осымша жауапкершiлiгi бар серiктестiк деп танылады. атысушылар жауапкершiлiгiнi шектi млшерi жарыда кзделедi. атысушыларды бiрi банкрот болан жадайда оны серiктестiк мiндеттемелерi жнiндегi жауапкершiлiгi, егер рылтай жаттарында жауапкершiлiктi блудi згеше тртiбi кзделмесе, алан атысушылар арасында оларды салымдарына арай блiнедi.
Акционерлiк оам
зiнi ызметiн жзеге асыру шiн аражат тарту масатында акциялар шыаратын зады тла акционерлiк оам болып танылады. Акционерлiк оамны акционерлерi осы за актiлерiнде кзделгеннен баса жадайларда оны мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi жне зiне тиесiлi акциялар ныны шегiнде оамны ызметiне байланысты шыындар туекелiн ктередi. Акционерлiк оамны з атысушыларыны млкiнен ошауланан млкi болады, з мiндеттемелерi бойынша з млкi шегiнде жауапты болады жне з атысушыларыны мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.
Корпоративтiк жинатаушы зейнетаы орларыны акционерлерi аталан орларды мiндеттемелерi бойынша зейнетаымен амсыздандыру туралы задарда белгiленген тртiп пен жадайларда ортатасып жауап бередi. оамны барлы акцияларын бiр акционер сатып алан жадайда акционерлiк оам бiр адамнан рылуы немесе бiр адамнан труы ммкiн, егер за актiлерiнде згеше кзделмесе. Мемлекеттiк ксiпорындарды жекешелендiру жолымен рылан немесе акцияларыны баылау пакеті мемлекетке тиесілі акционерлік оамдарды ыты жадайыны ерекшелiктерi азастан Республикасыны за актілерімен айындалады. Задарда кзделген жадайларда, акционерлiк оамны йымды-ыты нысанында коммерциялы емес йымдар рылуы ммкiн.
рылтай шарты (жалыз рылтайшыны шешiмi) мен жары акционерлiк оамны рылтай жаттары болып табылады.
Акционерлiк оамны рылтай жаттарында Азаматты Кодекспен жне азастан Республикасыны зге де за актiлерiмен айындалан млiметтер болуа тиiс. Акционерлiк оамны рылтай жаттары нотариатты куландырылуа жатады. рылтай шартыны кшi (жалыз рылтайшыны шешiмi) жарияланан акциялар шыарылымы мемлекеттiк тiркеуден ткiзiлген кннен бастап тотатылады. Акционерлiк оамны жарысын бекiту тртiбi азастан Республикасыны за актiлерiмен белгiленедi.
Акционерлiк оамны жарылы капиталыны е тменгi млшерi жне оны алыптастыру тртiбi, сондай-а оны лайту тртiбi азастан Республикасыны за актiлерiмен айындалады.
Акционерлiк оамны жоары органы оны акционерлерiнi жалпы жиналысы болып табылады. Акционерлердi жалпы жиналысыны айрыша зыретi за актiлерiмен белгiленедi. Акционерлердi жалпы жиналысыны айрыша зыретiне жатызылан мселелердi шешудi акционерлiк оамны зге органдарына беруге болмайды. Акционерлiк оамда директорлар кеесi рылады, Азаматты Кодексте, за актiлерiнде жне акционерлiк оамны жарысында акционерлердi жалпы жиналысыны айрыша зыретiне жатызылан мселелердi шешудi оспаанда, ол оамны ызметiне жалпы басшылыты жзеге асырады. За актiлерiнде жне акционерлiк оамны жарысында директорлар кеесiнi айрыша зыретiне жатызылан мселелердi акционерлiк оамны атарушы органыны шешуiне беруге болмайды.
азастан Республикасыны за актiлерiмен белгiленген жадайларда, бiр акционерi бар акционерлiк оамда оамны жарысымен директорлар кеесiн рмай-а акционерлiк оамды басару ммкiндiгi кзделуi ммкiн. Акционерлiк оамны атарушы органы алалы (басарма) немесе жеке дара (директор, бас директор, президент) болуы ммкiн. Ол акционерлiк оам ызметiне кнделiктi басшылыты жзеге асырады жне директорлар кеесi мен акционерлердi жалпы жиналысына есеп бередi.
оам баса да органдарыны задармен немесе рылтай жаттарымен белгiленген ерекше зыретiне кiрмейтiн барлы мселелердi шешу акционерлiк оамны атарушы органыны зыретiне жатады. Акционерлердi жалпы жиналысыны акционерлiк оамны жылды аржы есебiн тексеру комиссиясыны (тексерушiнi) орытындысынсыз бекiтуге ыы жо. Акционерлiк оам шаруашылы серiктестiгi немесе ндiрiстiк кооператив болып айта рылуа ылы.
Еншiлес йым
Жарылы капиталыны басым блiгiн баса зады тла алыптастыран не оларды арасында жасалан шарта сйкес (не згедей трде) негiзгi йым осы йымны абылдайтын шешiмдерiн айындай алатын зады тла еншiлес йым болып табылады. Еншiлес йым зiнi негiзгi йымыны борыштары бойынша жауап бермейдi. Еншiлес йыммен жасасан шарт бойынша (не згедей трде) оан мiндеттi нсаулар беруге ылы негiзгi йым онымен осындай нсауларды орындау шiн жасалан ммiлелер бойынша еншiлес йыммен бiрге субсидиарлы жауапты болады.
Негiзгi йымны кiнсiнен еншiлес йым банкрот болан жадайда негiзгi йым оны борыштары бойынша субсидиарлы жауапты болады. Егер за актiлерiнде згеше белгiленбесе, еншiлес йымны атысушылары негiзгi йымнан оны кiнсiнен еншiлес йыма келтiрiлген зиянды теудi талап етуге ылы.
Туелдi акционерлiк оам
Егер акционерлiк оамны дауыс берушi акцияларыны жиырма проценттен астамы, баса (атысушы, басымыра) зады тланiкi болса, ол туелдi оам деп танылады. Басымыра (атысушы) зады тла туелдi акционерлiк оам акцияларыны тиiстi блiгiн сатып аланы туралы млiметтi за жаттарында кзделген тртiп бойынша дереу жариялауа мiндеттi. Егер за актiлерiнде згеше кзделмесе, акционерлiк оамдарды бiр-бiрiнi жарылы капиталдарында зара атысуы рбiр жарылы капиталды жиырма бес процентiнен аспауа тиiс. Бiр-бiрiнi жарылы капиталына зара атысатын акционерлiк оамдар баса оам акционерлерiнi жалпы жиналысында жиырма бес проценттен арты дауысты пайдалана алмайды.
ндiрiстiк кооператив
Азаматтарды бiрлескен ксiпкерлiк ызмет шiн мшелiк негiзде оларды з ебегiмен атысуына жне ндiрiстiк кооператив мшелерiнi млiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi ндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мшелерi екеуден кем болмауа тиiс. ндiрiстiк кооперативтi мшелерi кооператив мiндеттемелерi бойынша ндiрiстiк кооператив туралы зада кзделген млшер мен тртiп бойынша осымша (жрдем беру) жауапты болады. ндiрiстiк кооперативтi жарысында кооператив мшелерi жарнасыны млшерi туралы; кооператив мшелерiнi рамы мен жарна осу тртiбi жне оларды жарналарды енгiзу жнiндегi мiндеттемелердi бзаны шiн жауапкершiлiгi туралы; кооператив ызметiне оны мшелерiнi ебекпен атысу сипаты мен тртiбi жне оларды жеке ебекпен атысуы жнiндегi мiндеттемелердi бзаны шiн жауапкершiлiгi туралы; кооперативтi таза табысын блу тртiбi туралы; кооперативтi басару органдарыны рамы мен зыретi жне оларды шешiмдер абылдау, соны iшiнде шешiмi бiрауыздан немесе бiлiктi кпшiлiк дауыспен абылданатын мселелер жнiндегi шешiмдер абылдау тртiбi туралы ережелер болуа тиiс. ндiрiстiк кооперативтi меншiгiндегi млiк, егер кооперативтi жарысында згеше кзделмесе, оны мшелерiнi пайларына оларды жарналарына барабар блiнедi. Кооператив таза табысы оны мшелерi арасында, егер кооператив жарысында згеше тртiп кзделмесе, оларды ебекке атысуына сйкес блiнедi. ндiрiстiк кооператив таратылан немесе кооператив мшесi одан шыан жадайда кооператив мшесiнi з пайын блiп алуа ыы бар.
ндiрiстiк кооперативтi басаруды жоары органы оны мшелерiнi жалпы жиналысы болып табылады.ндiрiстiк кооперативте кооперативтi атарушы органдарыны ызметiне баылау жасауды жзеге асыратын адаалау кеесi рылуы ммкiн. адаалау кеесi мшелерiнi ндiрiстiк кооператив атынан рекет жасауа ыы жо.
Басарма жне (немесе) оны траасы кооперативтi атарушы органдары болып табылады. Олар кооператив ызметiне кнделiктi басшылыты жзеге асырады жне адаалау кеесi мен кооператив мшелерiнi жалпы жиналысына есеп бередi.
Тек кооператив мшелерi ана адаалау кеесi мен ндiрiстiк кооператив басармасыны мшесi бола алады. Кооператив мшесi бiр мезгiлде адаалау кеесiнi мшесi жне басарма мшесi бола алмайды.
ндiрiстiк кооперативтi басару органдарыны зыретi, сондай-а оларды шешiм абылдау жне кооператив атынан рекет жасау тртiбi за жаттары мен рылтай жаттарында белгiленедi.
ндiрiстiк кооператив мшелерiнi жалпы жиналысыны ерекше зыретiне мыналар жатады:
· кооператив жарысын згерту;
· атарушы, тексерушi органдарды жне адаалау кеесiн ру мен оларды мшелерiн керi шаырып алу;
· кооператив мшелерiн абылдау жне шыару;
· кооперативтi аржы есебiн бекiту жне оны таза табысын блу;
· кооперативтi айта ру мен таратуды шешу.
Жалпы жиналысты ерекше зыретiне за жаттары мен рылтай жаттарында баса мселелердi шешудi де жатызуы ммкiн.
Жалпы жиналысты немесе кооперативтi адаалау кеесiнi ерекше зыретiне жатызылан мселелердi олар кооперативтi атарушы органдарыны шешуiне бере алмайды. Жалпы жиналыс шешiмдер абылдаан кезде кооператив мшесiнi бiр даусы болады.
Глоссарий
Айналым капиталы- ттыну процесіндегі німге толы сіірілетін жне рбір ауспалы айналым аша тріндегі тгелдей айтып оралып отыратын ндіргіш капиталды бір блігі.
Айналым аржысы-ксіпорындар мен шаруашылы йымдарды айналым аржылары ндірістік ор жасауы шін, аяталмай аланнім алдытарын, дайын німдерді, т.б. мліктерді дайындау шін жне айналыс пен ндірісті баса ажеттерін теу шін пайдаланылады.
Айналым орлары-ндірісті бір циклына тугелмен пайдаланылатын ндірістік орларды бір блігі. Оларды ны ндірілген німге толыымен аударылады, кіреді. Айналым орларыны негізгі элеметтері ебек заттары, оймадаы шикізат, негізгі жне осалы материалдар, отын ыдыс, ндірісте аяталмай алан нім шала фабрикат, арзан жне тез тозатын ебек ралдары, саймандар, алдаы жылдарды шыындары т.б. айналым орлары ксіпорынны айналым аржылар есебінен алынады.
Амортизация – имарат, машина, т.б. сталуына, тозуына арай нын теу шін ауы-ауы стап отыратын жарна.
Аренда – жерді, малды, егістікті, ксіпорынын, оны блімшелеріні, рлысты, техниканы, йді, млікті уакытшанемесеза мерзімге пайдалану шін жасалан шарт бйынша белгіленген жадайда жалдап алады немесе жала береді. Келісілген аренда аысын тлейді немесе німін береі, жмыс клемін, ызметтерді орындап трал\ды, жерді жне басаны жалдап алу – ол жерді жне басаны пайдалану трі, шаруашылыты жргізу шін алады, береді. Жерді жне баса объектілерді нім ндіру немесе орындалатын жмыс клемін лайту шін соы кезде оларды арендаа беруге рсат етіледі.
Банкротты-бл жекелеген азаматтарды, ксіпорындарды т.б. з арыздарын тлеуге абілетсіздігін білдіретін ым. Банкротты ксіпорындарды жабылуына не таралуына келіп сотырады. Банкрота шыраандар арызды теу шін з мліктеріні брін сатуа мжбр болады. Экономикалы дадарыс кезінде банкрот етек алып, барлы саланы бірдей банкроттыа шыратуы ммкін, бл ебекшілерді трмыс-жадайын нашарлатады, жмыссыздар санын кбейтеді, т.б.
Демпинг- бсеке крес трлеріні бірі. Негізінен сырты рынокторды иелену шін олданылады.
Диверсификация- жан-жаты даму. ндіріс диверсификациясы- бір-бірімен байланысты емес кптеген ндіріс трлеріні атар дамып отыруы, ндірілген німні тадаулы жиынтыыны лайып отыруы.
Дивиденд- акционерлік оамны пайдасы есебінен р акция шін акционерлерге дайы тленетін кіріс, яни акция иесіні табысы.
Дотация- ндірілген нім тиімділігі трлі себептерден тмендеуі салдарынан ксіпорындара белгілі бір шыындарыны орнын толтыру шін мемлекет тарапынан берілетін жрдем аы.
Ебек биржасы – бл жмысшы кшін, ебекті алып – сату кезінде жмысшылар мен ксіпорындар арасындаы делдалды ызметті жйелі атаратын мемлекеттік мекеме.
Ебек арындылыы- белгілі бір уаыт лшемі ішінде жмсалан ебекті дегейімен, клемімен аныталатын ебек арыны.
Жалпы нім-ксіпорындар мен халы шаруашылыыны жекелеген салаларында белгілі бір мерзім ішінде (ай, тосан, жыл) ндірілген німні (жмысты) жалпы клемі, яни ашалай крсетілген жалпы млшері.
Жалпы пайда, табыс-ксіпорынны жалпы табысынан барлы німге (жмыса) кеткен шыынды алып тастаандаы пайда.
Жк айналымы- белгілі бір мерзім ішінде тасылан жкті санды млшері.
Заем, арыз- белгілі шарт бойынша ашаны арыза алуды амтамасыз ететін аржы операциясы. Белгілі мерзімге дейін алынан аша, зат.
Импорт – елді ішкі нарыына шетелден тауар келу.
Инвентаризация- млікті, ашаны тгелдеу, мліктерді тізімге алу. Млікті тгелдігін, дрыс саталуын жне аржы сметасыны, есеп айырысу тртібіні дрыс жргізілуін баылауды жне меншік пен оймадаы млікті есепке сйкестігін тексеріп, тгендеп отыру.
Инвестиция- пайда не табыс табу масатымен з еліндегі не шетелдегі белгілі бір халы шаруашылыыны саласына: ксіпорындара крделі аржыны, капиталды за мерзімге жмсалуы.
Инвестициялы саясат- халы шаруашылыыны ртрлі салаларында пайда табу масатында за мерзімді капитал салу. Крделі аржыны тиімді пайдалануды, оларды шешу баытта шоырландыруды, оамды ндірісте тепе-тедікті амтамасыз етуді жолдарын крсететін шаруашылы шешімдерді жиынтыы.
Интеграция- кейбір ндіріс блімдеріні немесе оны элементтеріні баса салалармен бірігуі.
Инфляция- ашаны трасыздануы, нсыздануы. Елді айналымдаы ааз ашасыны шамадан тыс кбейіп кетуі салдарынан оны нсыздануы, яни аша айналымыны мейлінше трасыз болуы.
Инфрарылым- экономиканы дамуы мен адамдарды тіршілік рекетіні жадайын жасартып амтамасыз ететін салаларды жиынтыы.
Ипотека- озалмайтын мліктерді кепілге алу арылы банкілерді за мерзімге беретін ашалай арызы.
Кадастр- уатылы бір жйеге келтіріп жасалатын керекті объектілерді баалау тізімі туралы мліметтер жиынтыы.
Калькуляция- німні, жмысты зіндік нын шыындарды тр-трі бойынша есептеу.
Материал сііргіштік, материалды кп ажет ету-белгілі бір німді ндіруге, жмысты орындауа кеткен материалды орлар шыынын білдіретін крсеткіш.
Нары сыйымдылыы- нарыта ммкіндігінше сатылатын тауар млшері. Сранысты тлем абілетіне арай аныталады.
Негізгі аржы, рал, ор-ндірісті неізгі ора деген суранымы ндіріс клеміне аныталады.
Негізгі орлар-ксіпорынны діріс ралы мен ебек рал жабдытары. ндіріс процесінде за уаыт бойы пайдалынылатын ндіріс рал – жабдытары негізгі ора жатады.
Негізгі шыындар-німді жасайтын технологиялы процесттермен тікелей байланысты шыындар (шикізат, материал, энергия, амортизация, т.б.)
зіндік н-нім ндіруге жмсалан барлы шыын. ндірілген німні зіндік нына барлы жмсалан шыындар: шикізат, материал, электр энергиясы, амортизациялы жарна, ебекаы т.б. кіреді. зіндік н сол ксіпорын шыыныны жиынты крсеткіші, ол рбір німге жмсалан жалпы сомасын нім клеміне блу арылы аныталады.
ндіріс уаты-ндіріс рал– жабдытарын аса тиімді пайдаланып, ебек пен ндірісті дрыс йымдастыранда белгілі бір саланы, ксіпорыны, цехті тиісті уаыт ішінде німні белгілі трін шыаруда жоары абылеттілігі, ммкіндігі.
ндіріс рал – жабдытары баасыны бір блігі не ажетті ебекпен жасалан німні ны кіреді. Олар тауарды жалпы нын анытайды. Ксіпорындарды тауар ндіруге жмсалан ашалай тріндегі шыындары сол німні зіндік ны трінде рекет етеді. ндіріс шыындарыны бл блігіне материалды орлара жне жмысшыларды ебекаысына жмсалатын шыындар жатады. Тауар ндірісі кезіндегі ндіріс шыындары н трінде крініп, іске асады. Оамды ндіріс шыындары ндірілген німні нына те болады.
ндіріс циклі, айналымы-ебек заттарын німді зірлеуден бастап дайын нім шыарана дейін ндіріс процессінде болу мерзімі, уаыты.
ндіріс шыындары оамны німдері ндіруге жмсалан шыындары жне ксіпорындарды тауар ндіруге жмсалан ашалай шыындары болып блінеді. оамды діріс шыындарына німді ндіруге жмсалан
ндіріс шыындары-нім ндіруге жмсалан наты жне зата айналан ебек шыындарыны жиынтыы.
ндірісті интенсивтендіру- оамды ндірісті дамыту баыты, мнда німні стеме суі, лтты табысты кбеюі е алдымен сапаны згеруіні, ебек німділігіні артуы, материалды немдеп пайдалану, ндіріс орларын жне уатын пайдалануды жасарту, крделі аржы тиімділігін арттыру, ндіріс пен ебекті ылыми жолмен йымдастыру жне халы шаруашылыын басаруды жетілдіру нтижесінде алыптасады.
нім клемі-жеке бір ксіпорынны, шаруашылытын не саланы белгілі бір уаыт ішінде шыыран немесе іспет шыаруа тиісті нім млшері.
нім, бйым-белгілі бір уаыт ішінде тиісті ксіпорынны, нерксіп саласыны шыаран німні жиынтыы.
Сырты сауда – бір елді, республиканы баса мемлекетке, республикаа тауар шыаруы (экспорт) немесе оны келуі (импорт) арылы жзеге асырылатын сауда. Сырты сауда экспорт пен импорттан ралады. Белгілі кезінде тауарлар экспортты ны мен оларды импортыны ны арасындаы араатынас сауда балансы деп аталады.
Табыс, кіріс, тсім-белгілі бір німді ндіру, жмысты атарунтижесінде тиісті ксіпорындара, сауда - нерксіп мекемелеріне жн жеке адамдара тсетін ашалай табыс немесе материалды игіліктер.
дайы ндіріс- ндіріс процесіні здіксіз айталанып, жаыртылып отырылуы.