Бадарламаны масаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары жне оны іске асыру нтижелеріні крсеткіштері
Жарлыы
Азастан Республикасында тілдерді дамыту мен олдануды 2011 - 2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы туралы
«азастан Республикасыны 2020 жыла дейінгі Стратегиялы даму жоспары туралы» азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 1 апандаы № 922 Жарлыын іске асыру масатында АУЛЫ ЕТЕМІН:
1. оса беріліп отыран азастан Республикасында тілдерді дамыту мен олдануды 2011 - 2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы (бдан рі - Бадарлама) бекітілсін.
2. азастан Республикасыны кіметі:
1) бір ай мерзімде Бадарламаны іске асыру жніндегі іс-шаралар жоспарын зірлесін жне бекітсін;
2) «азастан Республикасындаы мемлекеттік жоспарлау жйесіні одан рі жмыс істеуіні кейбір мселелері туралы» азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 4 наурыздаы № 931 Жарлыында айындалан мерзімде азастан Республикасы Президентіні кімшілігіне Бадарламаны орындалу барысы туралы апарат сынсын.
3. Осы Жарлыты орындалуын баылау азастан Республикасы Президентіні кімшілігіне жктелсін.
4. Осы Жарлы ол ойылан кнінен бастап олданыса енгізіледі.
| азастан Республикасыны Президенті | Н. Назарбаев |
Астана, Аорда, 2011 жылы маусымны 29-ы.
№ 110
азастан Республикасы
Президентіні
2011 жылы 29 маусымдаы
№ 110 Жарлыымен
бекітілген
Азастан Республикасында тілдерді дамыту мен олдануды 2011 - 2020 жылдара арналан
Мемлекеттік бадарламасы
Бадарлама паспорты
| Бадарламаны атауы | азастан Республикасында тілдерді дамыту мен олдануды 2011 - 2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы |
| зірлеу шін негіз | Бадарлама азастан Республикасы Конституциясыны 7, 93-баптарына; «азастан Республикасындаы тіл туралы» 1997 жылы 11 шілдедегі азастан Республикасыны Заына; азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 1 апандаы № 922 Жарлыымен бекітілген азастан Республикасыны 2020 жыла дейінгі Стратегиялы даму жоспарына; «Мемлекеттік бадарламаларды тізбесін бекіту туралы» азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 19 наурыздаы № 957 Жарлыына, азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты азастан халы Ассамблеясыны XV сессиясында берген тапсырмаларын орындау жніндегі Іс-шаралар жоспарыны 3-тармаына; Ел бірлігі доктринасына; азастан Республикасы кіметіні 2007 жылы 21 арашадаы № 1122 аулысымен бекітілген Мемлекеттік тілді олданылу аясын кеейтуді, оны бсекеге абілеттілігін арттыруды 2007 - 2010 жылдара арналан тжырымдамасына сйкес зірленді |
| Бадарламаны зірлеу шін жауапты мемлекеттік орган | азастан Республикасы Мдениет министрлігі |
| Бадарламаны жзеге асыру шін жауапты мемлекеттік органдар | Орталы жне жергілікті атарушы органдар |
| Бадарламаны масаты | азастанда тратын барлы этностарды тілдерін сатай отырып, лт бірлігін ныайтуды аса маызды факторы ретінде мемлекеттік тілді ке ауымды олданысын амтамасыз ететін йлесімді тіл саясаты |
| Міндеттері | Мемлекеттік тілді оытуды діснамасын жетілдіру жне стандарттау; мемлекеттік тілді оытуды инфрарылымын дамыту; мемлекеттік тілді оыту процесін ынталандыру; мемлекеттік тілді олдануды мртебесін арттыру; мемлекеттік тілге сранысты арттыру; аза тіліні лексикалы орын жетілдіру жне жйелеу; тіл мдениетін жетілдіру; коммуникативтік-тілдік кеістіктегі орыс тіліні ызмет етуі; азастандаы тілдік ралуандыты сатау; аылшын жне баса да шет тілдерін оып-йрену |
| Іске асыру мерзімі | 2011 - 2020 жылдар бірінші кезе: 2011 - 2013 жылдар екінші кезе: 2014 - 2016 жылдар шінші кезе: 2017 - 2020 жылдар |
| Нысаналы индикаторлар | Мыналарды: мемлекеттік тілді мегерген ересек трындарды лесін («азтест» тапсыруды нтижесі бойынша 2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 80%, 2020 жыла арай - 95%); мемлекеттік тілді В1 дегейінде мегерген мектеп тлектеріні лесін (2017 жыла арай - 70%, 2020 жыла арай - 100%); мемлекеттік баралы апарат ралдарындаы аза тіліндегі контентті лесін (2014 жыла арай - 53%, 2017 жыла арай - 60%, 2020 жыла арай - 70%); трындарды ономастикалы комиссияларды жмысындаы шешім абылдау процесін талылау кезінде оамды олжетімділік пен ашыты аидаттарыны саталуына анааттанушылы дрежесін (2014 жыла арай - 60%, 2017 жыла арай - 75%, 2020 жыла арай - 90%); аза тіліні реттелген терминологиялы орыны лесін (2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 60%, 2020 жыла арай - 100%); республикадаы орыс тілін мегерген ересек трындарды лесін (2020 жыла арай - 90%); лтты-мдени бірлестіктер жанындаы ана тілдерін оытатын курстармен амтылан этностарды лесін (2014 жыла арай - 60%, 2017 жыла арай - 80%, 2020 жыла арай - 90%); республикадаы аылшын тілін мегерген трындарды лесін (2014 жыла арай - 10%, 2017 жыла арай - 15%, 2020 жыла арай - 20%); ш тілді (мемлекеттік, орыс жне аылшын) мегерген трындарды лесін (2014 жыла арай - 10%, 2017 жыла арай - 12%, 2020 жыла арай - 15 %-а дейін) лайту. |
| аржыландыру кздері мен клемі | 2011 - 2020 жылдары Бадарламаны іске асыруа республикалы жне жергілікті бюджеттерді аражаты, сондай-а азастан Республикасыны занамасында тыйым салынбаан баса да аражат жмсалатын болады. Бадарламаны бірінші кезеін іске асыруа арналан мемлекеттік бюджетті жалпы шыыны 19 134 946 мы тегені райды. 2011 - 2020 жылдара арналан Бадарламаны аржыландыру клемі азастан Республикасыны занамасына сйкес тиісті аржы жылдарына арналан республикалы жне жергілікті бюджеттерді алыптастыру кезінде натыланатын болады. |
Кіріспе
Тілдерді дамыту мен олдануды 2011 - 2020 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасы (бдан рі - Бадарлама) азастан Республикасы Конституциясыны 7 жне 93-баптарына; «азастан Республикасындаы тіл туралы» 1997 жылы 11 шілдедегі азастан Республикасыны Заына; азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 1 апандаы № 922 Жарлыымен бекітілген азастан Республикасыны 2020 жыла дейінгі Стратегиялы даму жоспарына; «Мемлекеттік бадарламаларды тізбесін бекіту туралы» азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы 19 наурыздаы № 957 Жарлыына; азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты азастан халы Ассамблеясыны XV сессиясында берген тапсырмаларын орындау жніндегі Іс-шаралар жоспарыны 3-тармаына; Ел бірлігі доктринасына; азастан Республикасы кіметіні 2007 жылы 21 арашадаы № 1122 аулысымен бекітілген Мемлекеттік тілді олданылу аясын кеейтуді, оны бсекеге абілеттілігін арттыруды 2007 - 2010 жылдара арналан тжырымдамасына сйкес зірленді.
Іске асырылуы он жыла есептелген Бадарлама елімізде алыптасан тіл рылысын талдауа негізделген, тіл мселелерімен айналысатын сарапшылар ауымыны пікірлері мен сыныстары ескеріле отырып зірленген.
Бадарламаны зірлеу кезінде 30-дан астам шет елді мемлекеттік тіл саясатын жзеге асыруа атысты мселелеріні ыты реттеу тжірибесі зерделенді.
Бл жат оамды мірді барлы саласында тілдерді дамыту мен олдану жне мемлекеттік тілді ке ауымды олдану шін жадай жасауа байланысты зекті проблемаларды шешуді нормативтік-йымдастырушылы негізі болып табылады.
Мемлекет басшысы Н..Назарбаев: «Біз барша азастандытарды біріктіруді басты факторы болып табылатын аза тіліні одан рі дамуы шін барлы кш-жігерімізді салуымыз керек. Сонымен бірге елімізде тратын барлы халытарды кілдері ана тілдерінде еркін сйлей, ои алуына, оны дамытуа олайлы жадай тудыру ажет» деп атап крсеткен болатын.
Ел бірлігі доктринасында мемлекеттік тіл лтты жне рухани бірлікті басты факторы, негізгі басымдыы ретінде айындалан. Оны мегеру рбір азастан азаматыны парызы мен міндеті саналып, жеке зіні бсекеге абілеттілігі мен оамды мірге араласуыны белсенділігін айындайтын ынталандырушы тетік болуа тиіс.
Бадарламада белгіленген масаттар мен міндеттер Бадарламаны іске асыруды барлы кезеіне арнап укілетті мемлекеттік орган зірлейтін жне азастан Республикасы кіметіні аулысымен бекітілетін Іс-шаралар жоспары арылы жзеге асырылады.
Бадарламада кзделген барлы іс-шаралар лт бірлігін ныайтуды маызды факторы ретінде мемлекеттік тілді дамытуды басымдыына негізделген жне азаматтарды рухани-мдени жне тілдік ажеттіліктерін толы анааттандыруа баытталан. Бадарламаа атысты барлы іс-шаралар Конституцияны 7-бабына жне азастан Республикасы Конституциялы Кеесіні 2007 жылы 23 апандаы № 3 аулысына барынша сйкес тзілген.
Бадарламаны іске асыруды нтижелі болуы жоспарланан іс-шараларды іске асыруды тиімділігіне ол жеткізу шін ажетті нормативтік-ыты базаны жетілдіру жне негізгі бадарламалы іс-шараларды мемлекеттік органдарды стратегиялы жоспарларына кіріктіру жолымен амтамасыз етілетін болады.
Сонымен атар, бл шараларды практикалы нтижесіне ол жеткізу шін барлы мемлекеттік органдар мен шаруашылы субъектілері, оны ішінде лтты компаниялар мен аржылы йымдар кш жмылдыруа тиіс.
Азіргі ахуалды талдау
Туелсіз азастанда отайлы леуметтік-лингвистикалы кеістік ру тіл саясатын кезе-кеземен іске асыру арылы жола ойылып отыр.
1997 - 2000 жылдары «азастан Республикасындаы тіл туралы» 1997 жылы азастан Республикасы Заыны абылдануына жне Тілдерді олдану мен дамытуды 1998 - 2000 жылдара арналан мемлекеттік бадарламасыны бекітілуіне орай оам міріні негізгі салаларында тіл рылысыны ыты негізі алыптаса бастады.
2001 - 2010 жылдары Тілдерді олдану мен дамытуды он жыла арналан мемлекеттік бадарламасын іске асыру аясында тіл рылысы стратегиясыны мынадай ш баыты айындалды: мемлекеттік тілді леуметтік-коммуникативтік ызметін кеейту жне ныайту, орыс тіліні жалпы мдени ызметін сатау, азастан халыны баса да тілдерін дамыту. Сондай-а осы кезеде Мемлекет басшысыны бастамасы бойынша «Тілді ш тырлылыы» лтты мдени жобасын іске асыру жмысы басталды.
Бадарламаны іске асыру орытындылары азастан Республикасындаы тіл рылысыны келешекпен сабатас негізін алады:
- мемлекеттік тілді оытуды инфрарылымы елеулі трде кеейді: аза тілінде оытатын балабашалар - 1178 (2001 жылмен салыстыранда 876-а скен), мектептер - 3821 (2001 жылмен салыстыранда 173-ке артты), 101 мемлекеттік тілді оыту орталыы рылды;
- іс ааздарын жргізуді мемлекеттік тілге кшіру процесі белсенділікпен іске асырылып келеді (мемлекеттік органдардаы аза тіліндегі жаттарды лес салмаы шамамен 67 %-ды райды);
- мемлекеттік тілді оытуды дістемелік базасы зірлену стінде (кп дегейлі оу-дістемелік кешендер, жалпы таралымы 720 мы дана 10 трлі сздік, жалпы таралымы 260 мы дана екі жне штілді 8 салалы сздік жары крді);
- мемлекеттік тілді мегеру процесіне жаа апаратты технологияларды енгізу масатында интернет-портал рылып, траты трде жаартылып отырады (сервисті 20-дан астам трі, лемні 50 елін амтитын белсенді ттынушылар аудиториясы бар);
- мемлекеттік тілді коммуникативтік ызметі ныаюда (мемлекеттік баралы апарат ралдарыны (бдан рі - БА) контентінде аза тіліндегі хабарларды клемі, сонымен атар баспасздегі мемлекеттік тілді лесі 50 %-дан жоары);
- шетелде тратын отандастармен мдени байланыстарды дамыту жне ныайту жніндегі жмыстар жоспарлы трде жргізілуде;
- азастанда тратын этностарды тілдерін мемлекеттік олдауды тиімді жйесі рылды (жалпы білім беретін 7516 мектепті 1524-і орыс тілінде, 58-і збек тілінде, 14-і йыр тілінде, 2-еуі тжік тілінде оытады, 2097-сі - аралас мектептер; 2261 мектепке дейінгі білім беру мекемесіні 272-сі орыс тілінде, 3-еуі баса тілдерде оытады, екі тілде оытатын мектепке дейінгі білім беру йымдарыны саны - 808; этномдени бірлестіктерді 190 жексенбілік мектебінде 30 этносты топ ана тілін йренуде; азастандаы 50 театрды 9-ы аралас тілде, 15-і орыс тілінде, 1-еуі - корей, 1-еуі - неміс, 1-еуі - збек жне 1-еуі йыр тілдерінде).
Алдаы онжылдытаы (2011 - 2020 жылдардаы) тіл рылысыны исыны елімізде біратар проблемалы аспектілерді бар болуымен байланысты.
оамдаы мемлекеттік тілді мегеруді ркелкі дегейі. Бл проблемалы аспект мемлекеттік тілді оытуды бірыай діснамасы мен стандарттарыны, аза тілі оытушылары мен мамандарыны даярлы дегейіні тмендігімен, аза тілін оыту инфрарылымы ызметіні бірыай стандарттарыны болмауымен, мемлекеттік тілді мегеру процесін ынталандыру жне мониторинг жасау жйесіні болмауымен тікелей байланысты.
Елді леуметтік-коммуникативтік кеістігіне мемлекеттік тілді жеткіліксіз енгізілуі. Бл баыттаы проблемалы мселелер, е алдымен, халыаралы коммуникациялар, демалу мен ойын-сауы саласында мемлекеттік тілді белсенді олдану аясыны кееюіне, оны заны, ылымны жне жаа технологияларды тілі ретінде дамытуа байланысты болып отыр. Сонымен атар, мемлекеттік тілді олдануды мртебесін арттыру, оны отбасы ндылыы ретінде таныту сияты мселелерді маызды тізбесі проблемалы болып табылады, сондай-а тіл саласындаы кейбір келесіз дапырттар мен таптаурын пікірлер де осы проблемаларды атарынан орын алып отыр.
азастан оамындаы тіл мдениетіні тмендеуі. Аталан аспект бойынша, терминология, антропонимика жне ономастика салаларындаы проблемалар, сйлеу мдениеті мен жазу жйесін жетілдіру ажеттілігі, сондай-а толерантты тілдік орта ру мселесі лингвистикалы кеістікті одан рі дамуы жолында айтарлытай иындытар туындатып отыр.
азастандытарды лингвистикалы капиталын сатау жне ныайту ажеттілігі. Бл аспектіде азастандытарды бсекелестік басымдыы ретінде орыс тілін мегеру дегейін сатауа, азастан мдениетіні тілдік ралуандыын алыптастыратын этностарды тілдерін дамыту шін жадай жасауа жне халыаралы іскерлік арым-атынас ралы ретінде аылшын жне баса да шет тілдерін оып-йренуге байланысты проблемалар жиынтыы бар.
Осы проблемаларды шешуді жне нормативтік-ыты базаны жетілдіруді басым ажеттілігі бадарламаны мынадай масаттары мен міндеттерді кздейді.
Бадарламаны масаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары жне оны іске асыру нтижелеріні крсеткіштері
Бадарламаны басты масаты - азастанда тратын барлы этностарды тілдерін сатай отырып, лт бірлігін ныайтуды аса маызды факторы ретінде мемлекеттік тілді ке ауымды олданысын амтамасыз ететін йлесімді тіл саясаты.
Бадарламалы масаттар:
1) мемлекеттік тіл - лт бірлігіні басты факторы;
2) мемлекеттік тілді кпшілікті кеінен олдануына ол жеткізу;
3) дамыан тіл мдениеті - зиялы лтты леуеті;
4) азастандытарды лингвистикалы капиталын дамыту.
Нысаналы индикаторлар:
мемлекеттік тілді мегерген ересек трындарды лесі («азтест» бадарламасы бойынша аза тілін білу дегейін баалау жйесі бойынша емтихан тапсыруды нтижесі бойынша азастан Республикасы азаматтары 2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 80%, 2020 жыла арай - 95%);
мемлекеттік тілді В1 дегейінде мегерген мектеп тлектеріні лесі (2017 жыла арай - 70%, 2020 жыла арай - 100%);
мемлекеттік баралы апарат ралдарындаы аза тіліндегі контентті лесі (2014 жыла арай - 53%, 2017 жыла арай - 60%, 2020 жыла арай - 70%);
трындарды ономастикалы комиссияларды жмысындаы шешім абылдау процесін талылау кезінде оамды олжетімділік пен ашыты аидаттарыны саталуына анааттанушылы дрежесі (2014 жыла арай - 60%, 2017 жыла арай - 75%, 2020 жыла арай - 90%);
аза тіліні реттелген терминологиялы орыны лесі (2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 60%, 2020 жыла арай - 100%);
республикадаы орыс тілін мегерген ересек трындарды лесі (2020 жыла арай - 90%);
лтты-мдени бірлестіктер жанындаы ана тілдерін оытатын курстармен амтылан этностарды лесі (2014 жыла арай - 60%, 2017 жыла арай - 80%, 2020 жыла арай - 90%);
республикадаы аылшын тілін мегерген трындарды лесі (2014 жыла арай - 10%, 2017 жыла арай - 15%, 2020 жыла арай - 20%);
ш тілді (мемлекеттік, орыс жне аылшын) мегерген трындарды лесі (2014 жыла арай - 10%, 2017 жыла арай - 12%, 2020 жыла арай - 15%).
Міндеттер:
1) мемлекеттік тілді оытуды діснамасын жетілдіру жне стандарттау;
2) мемлекеттік тілді оытуды инфрарылымын дамыту;
3) мемлекеттік тілді оыту процесін ынталандыру;
4) мемлекеттік тілді олдану мртебесін арттыру;
5) мемлекеттік тілге сранысты арттыру;
6) аза тіліні лексикалы орын жетілдіру жне жйелеу;
7) тіл мдениетін жетілдіру;
8) коммуникативтік-тілдік кеістіктегі орыс тіліні ызмет етуі;
9) азастандаы тілдік ралуандыты сатау;
10) аылшын жне баса да шет тілдерін оып-йрену.
Нтижелер крсеткіштері:
мемлекеттік білім беру тапсырысы шеберінде оытылатын аза тілі пні оытушыларыны саны (жыл сайын 500 адамнан кем емес);
он-лайн режимі арылы ашытан ол жеткізу ммкіндігін пайдалана отырып йымдастырылан мемлекеттік тілді оыту орталытары оытушыларыны біліктілігін арттыруа баытталан іс-шараларды лесі (2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 50%, 2020 жыла арай - 90%);
аккредиттеуден ткен Мемлекеттік тілді оыту орталытарыны лесі (2014 жыла арай - 30%, 2017 жыла арай - 70%, 2020 жыла арай - 100%);
аза тілін тілді оытатын орталытарда оитындар саныны суі (2009 жылмен салыстыранда 2014 жылы кемінде 30%, 2017 жылы сім кемінде 70%, 2020 жыла арай - 100%);
мемлекеттік тілді білуді «азтест» бадарламасы бойынша азастан Республикасы азаматтарыны аза тілін білу дегейін баалау жйесі бойынша сертификат алан мемлекеттік ызметшілерді лесі (2017 жыла арай кемінде 50%, 2020 жыла арай 100%);
мемлекеттік тілді білуді «азтест» бадарламасы бойынша сертификат алан мемлекеттік ызмет крсететін йымдардаы ызметкерлерді лесі (2017 жыла арай кемінде 50%, 2020 жыла арай 100%);
мемлекеттік тілді кпшілікті кеінен олдануына баытталан мемлекеттік леуметтік тапсырысты лесі (жыл сайын кемінде 10%);
мемлекеттік БА эфиріндегі мемлекеттік тілдегі жаа телевизиялы жобалар саныны суі (жыл сайын 10%);
мемлекеттік тілде шыатын баспа БА олдауа баытталан мемлекеттік апаратты тапсырысты лесі (жыл сайын кемінде 50%);
крнекі апаратты пайдаланылуын баылауды ірлерді амту дрежесі (2014 жыла арай - 30%, 2017 жыла арай - 50%, 2020 жыла арай - 100%);
трындарды терминологиялы комиссияларды жмысындаы шешім абылдау процесін талылау кезінде оамды олжетімділік пен ашыты аидаттарыны саталуына анааттанушылы дрежесі (2014 жыла арай - 60%, 2017 жыла арай - 75%, 2020 жыла арай - 100%);
ана тілдерін йретуге арналан дістемелік кмекпен амтылан лтты-мдени бірлестіктері бар этностарды лесі (2014 жыла арай - 20%, 2017 жыла арай - 60%, 2020 жыла арай - 100%);
орталытарды жалпы санына шаанда аылшын жне баса да шет тілдерін йрету масатымен ызметін сынатын мемлекеттік тіл оыту орталытарыны лесі (2014 жыла арай - 50%, 2017 жыла арай - 75%, 2020 жыла арай - 100%).