PRESUPOZYCJE I IMPLIKATURY

PRAGMATYKA JZYKOWA

WYKAD

dr Marcin Szewczyk

 

 

Zaliczenie:

· pisemne, krótkie odpowiedzi. 10 pyta: na 4.0 - pierwsze 8 pyta.

 

Kontakt:

mszewczyk@wsiz.rzeszow.pl

 

28.10.2012

 

Pragmatyka jest dziaem jzykoznawstwa, którego przedmiotem s spoeczne i sytuacyjne warunki funkcjonowania jzyka. Jzykoznawstwo jest to nauka o jzyku

Spoeczne warunki odnosz si do samego czowieka i relacji spoecznych pomidzy ludmi, w ramach procesu komunikacji – czy rozumiemy co si do nas mówi, czy umiemy zrozumiale formuowa myli. Spoeczne warunki dotycz momentu, miejsca oraz innych zewntrznych uwarunkowa obejmujcych proces komunikacji.

 

Funkcjonowanie jzyka

Jzyk jest jednym z narzdzi komunikacji, który w duym stopniu wpywa na caoksztat wizji spoeczestwa. Znaczco ksztatuje nasze podejcie do rzeczywistoci. Funkcjonowanie jzyka to sposób wykorzystania tego jzyka.

 

Kto tam uwaa, i czowiek zacz si wczeniej komunikowa si za pomoc mowy ni myle.

 

Definicja pragmatyki z lat 70. XX wieku:

Pragmatyka zajmuje si tym, w jaki sposób ludzie posuguj si, rozumuj i interpretuj jzyk w zalenoci od kontekstu wypowiedzi. Bada mechanizmy niejawnego przekazywania i uzyskiwania informacji przez wypowied, oraz mechanizmy rozumienia wypowiedzi.

Kontekst wypowiedzi jest jedn z kluczowych sfer, któr zajmuje si pragmatyka. To kontekst decyduje o tym jak rozumiemy wypowied. Obejmuje szerokie spektrum. To wszystkie zewntrzne uwarunkowania, które w jakikolwiek sposób mog wpyn na akt komunikacji. Dziki kontekstom jestemy w stanie zrozumie duo wicej ni zostao w tej wypowiedzi zawarte.

 

Semiotyka (semiologia) ( ogólna teoria znaku) dzieli si na:

· semantyk,

· syntaktyk,

· pragmatyk.

 

Trzy kategorie semiotyki:

· Najwaniejsz kategoria jest znak. Znak celowo wytworzony przez czowieka, który odbierany jest przez jego zmysy, któremu nadaje form np. przez zapis czy wymow.

· Druga kategoria to kod. Odwouje si do pewnego systemu, pewnych regu, do norm.

· Trzecia kategoria to kultura, która moe by tu traktowana jako kontekst. Znak i kod funkcjonuj w ramach tej kultury.

 

Semantyka – zajmuje si relacj pomidzy znakiem, a przedmiotem do którego ten znak si odnosi. Bada te znaczenie sów (sowa to znaki), bada ich interpretacje. Bada take znaczenie caych zda i wyrae jzyka. Semantyk nazywa si tez ogóln teori znaków. Semantyka bada znaczenie jako takie.

 

Znaczenie znaku serce:

· znaczenie symboliczne – mio,

· znaczenie ikonograficzne – serce.

 

Syntaktyka równie bada pewne relacje, tym razem jednak midzy znakami jzykowymi wewntrz jzyka. Te relacje maj charakter formalny. Zajmuje si te okrelaniem regu, które pozwalaj na posugiwanie si tymi znakami. Pozwala nam np. na pisanie czy tworzenie zrozumiaych dla innych przekazów znakowych.

 

Pragmatyka zajmuje si relacj midzy znakiem a uczestnikiem konwersacji. Jaki ten znak ma znaczenie dla odbiorcy czy nadawcy, jak rozumiej, interpretuj dane zdanie. Znakiem jest tu np. sowo.

Pragmatyka to nauka o praktycznym znaczeniu wypowiedzi. Jakie jest praktyczne znaczenie danego zdania. Bada jego znaczenie w toku komunikacji. Pragmatyczne wnioskowanie dokonane przez rozmówce w trakcie interpretacji wypowiedzi.

Interpretacja zachodzca w kadym momencie to nadawania wasnych sensów kadej wypowiedzi. My sami interpretujemy kady znak na swój sposób.

Inferencja pragmatyczna to zwykle wnioskowanie w trakcie interpretacji wypowiedzi. Otrzymujemy znak sowny i dokonujemy jego interpretacji zgodne z naszym rozumieniem.

 

NADAWCA – KOD - ODBIORCA

 

ZNAK interpretacja

 

wnioski

 

mniemania

 

Ta konstrukcja nazwana jest wzbogacaniem wypowiedzi (po wnioskach).

Zawsze odbieramy i mniej i wicej: mniej z powodu kod, a wicej ze wzgldu na wnioskowanie i interpretacje.

Pragmatyka to inaczej teoria sposobu uywania jzyka charakterystyczna dla jego uytkownika. Z tego bd wynikay wszelkiego rodzaju gwary rodowiskowe np. gwara studencka czy rodowiska wiziennego, policyjnego itp.).

Jzyk nie jest prostym dziaaniem matematyczno-logicznym. Wartoci logiczna jakiego zdania jest dokadnie to, co jest zawarte w tym zdaniu, ale wtedy odrzucamy kontekst. Dlatego takie dziaanie nie wystpuje w rzeczywistoci. Pozbawionym logiki najczciej jest jzyk potoczny.

 

Pragmatyka bada komunikaty i znaczenia relacji dla czowieka, ale odpowiada te na pytania, co si dzieje z czowiekiem odpowiadajcym na komunikaty, od czego zaley komunikowanie si, które konteksty i warunki wpywaj bardziej a które mniej na komunikaty. Pragmatyka odwouje si te do kultury.

Pragmatyka wykorzystuje te w swoim zakresie takie aspekty uywania jzyka jak rozumienie, interpretacja, ale take motywacja psychologiczna mówicego i odbierajcego. S one skadnikiem rozumienia i interpretacji wypowiedzi i konstruowania jej. Wykorzystuje te spoeczne uwarunkowania komunikatu.

Z pragmatyki wyodrbniy si te psycholingwistyka i socjolingwistyka. Wszelkiego rodzaju kwestie zwizane z poprawnoci uywanego jzyka te dotycz pragmatyki. Chodzi tu o inne sfery wykorzystania jzyka.

 

Cztery podstawowe konteksty pragmatyki:

· kontekst semantyczny – wie si z wiadomociami, które pozyskalimy wczeniej, zarówno werbalnie jak i niewerbalnie. Wpywa na to w jaki sposób bdziemy rozumie, Interpretowa i wnioskowa o przekazie,

· kontekst interpersonalny – modeluje relacje pomidzy nadawc a odbiorc. Zawsze istnieje j jaki system uhierarchizowania midzy dwoma osobami wymieniajcymi informacje. Ten, kto przekazuje jaki przekaz jest na pozycji wyszej. Jednak pozycja zaley take od statusu rozmawiajcych osób (np. profesor – student, gdzie profesor jest na pozycji wyszej),

· kontekst instrumentalny– wszystko to, co nie jest przekazem werbalnym. Caa sfera komunikacji niewerbalnej wynikajce z drugiej osoby, ale take z samej sytuacji,

· kontekst kulturowy – odnosi si do wspólnych dowiadcze kulturowych uwarunkowanych przez lata.

 

Akt mowy – jest elementem analiz pragmatycznych. To podstawowa i najwaniejsza jednostka aktu komunikacyjnego. Jest bardzo cile zwizany z uyciem wypowiedzi jzykowej przez nadawc, w tej konkretnej sytuacji i z okrelon intencj. Charakteryzuj go sytuacyjno i intencjonalno wypowiedzi.

Akt komunikacyjny, którego skadnikiem jest akt mowy, jest nie tylko czystym przekazem informacji. Najczciej akt komunikacyjny i skadajce si na niego akty mowy maj doprowadzi do jakiej reakcji odbiorcy. Reakcja ta ma ukaza jaki jest nasz stosunek do danego problemu.

Akty mowy s skonstruowane z trzech skadników:

· lokucja, czyli samo wypowiadanie zda, artykulacja dwikowa, czenie czstek dwikowych i zda w wiksze caoci. Kady akt mowy ma warto lokucyjn, gdy jest to samo wypowiedzenie zdania.

· illokucja– kady akt mowy niesie ze sob pewna warto aktu. Kada taka wypowied jest albo rozkazem bd pytaniem, czy te obietnic, twierdzeniem, zaprzeczeniem, itp. Warto illokucyjna zmienia si od kontekstu. Jest to nadawanie wartoci.

· perlokucja – chodzi tu o wywoanie pewnego wpywu, efektu. Zalenie od kontekstu moe by to np. rozbawienie, rozdranienie, zadowolenie itp.

 

18.11.2012

 

Jeli wemiemy pod uwag logik zwizan z jzykiem, to podstawa na jakiej opiera si to fakt, e znaczenie zdania jest równoznaczne z jego natur logiczna. Ten paradygmat logiki to warto logiczna zdania odpowiadajca jego znaczeniu. Jeli wic chcemy j pozna, wystarczy e zbadamy jego skadniki, struktur.

 

Logika a pragmatyka wypowiedzi znacznie si róni. Np. Janek ma 10 lat. Dokonujemy tu procesu pragmatycznego strony logicznej. W sensie logicznym moe mie i 70 lat, bo te 10 zawiera si w zbiorze, ale w pragmatycznym wiemy, e jest po prostu w wieku 10 lat.

 

Czy to jest Lizbona ? - warto logiczna to zwyke pytanie. Ale my sami moemy doda mu warto (np. mniemajc, e ta osoba bya w Lizbonie).

 

W umyle odbiorcy pod wpywem kontekstu i pod wpywem sdu musi powsta jaki wiat moliwy. Dopiero z tego powstaje to znaczenie które mu nadajemy sami z wypowiedzi która do nas dotara. Sd jest na bazie kontekstu. Uywajc kontekstu ustalamy co zostao powiedziane, jaki sd zosta wyraony. Ze wzgldu na kontekst, sami w nas ten sd tworzymy – ten sd jednak nie musi by na pewno. Dopiero wtedy umieszczamy go w jakim wiecie moliwy i wtedy otrzymujemy znaczenie zdania.

 

Gówny ciar jak waciwie naley interpretowa jakie zdania, zaley od tego jak mam skonstruowany kontekst. To on decyduje jak bdziemy dane zdanie interpretowa. Wany jest te wpyw kontekstu na wypowied – moe on np. w ogóle nie odnosi si do odpowiedzi bd by mie bardzo due znaczenie lub te bardzo mae, np. jeli kto wie, ze kto nigdy nie podróuje to jeli ten kto powie „Czy to jest Lizbona?”, to dana osoba nie pomyli, e tam by tylko np. widzia zdjcie – to jest kontekst.

 

Pomidzy rozmówcami przekazujcymi sobie informacje przyjmuje si umowe ogóln, na mocy której chodzi o to, aby si ze sob porozumie, aby kady wynosi jak warto dodan – czyli informacje. Aby wycign jakie informacje powinna funkcjonowa tu zasada kooperacji – wspópracy.

 

Zasada kooperacji

Twoja wypowiedz winna wnosi dokadnie taki wkad jakiego si oczekuje na danym etapie, z punktu widzenia celu wymiany zda w wymianie w której uczestniczysz. Jest to kwestia nadrzdna.

Na zasady kooperacji wpywaj zasady konwersacyjne Grice’a:

· maksyma jakoci - odnosi si do prawdziwoci tego co wypowiadamy. Mówi, nie wygaszaj pogldów o których wiesz, e s faszywe bd nie jeste o ich prawdziwoci przekonany. Trzymaj si faktów bd tego co uznajesz za prawdziwe.

· maksyma iloci - mówi o iloci informacji, aby nie przekazywa ani zbyt duo ani zbyt mao informacji. W wypadku zbyt duej iloci informacji osigniemy poziom szumu informacyjnego a gdy bdzie ich za mao - nie uzyskamy potrzebnych informacji.

· maksyma istotnoci – mówi o tym, eby trzyma si tematu, eby od niego nie odbiega, nie wprowadza dygresji.

· maksyma sposobu – mówi o tym, aby mówi w sposób zrozumiay. Unika niejasnoci, wieloznacznoci, mówi zwile, w sposób uporzdkowany.

 

Jednak naley pamita, e te zasady nie s stosowane na co dzie – rozmowy byyby wtedy drtwe.

 

Podstawowa zasada wspópracy dziaa na dwóch poziomach:

· Tryb planowania – zwizany jest z tym, e jeli chcemy zmaksymalizowa skuteczno swojej wypowiedzi, musimy zaplanowa nasz wypowied w taki sposób, aby na kadym etapie konwersacji nasza wypowied by zgodna z zasad kooperacji.

· Tryb eksploatacji – jeeli chcesz skutecznie osign swój cel konwersacji, interpretuj usyszane wypowiedzi tak jakby byy konstruowane zgodnie z zasad kooperacji.

 

Postpuj tak jak najduej. To efektywizuje efektywno informacyjn rozmowy. Te dwa tryby odpowiadaj nadawcy i odbiorcy.

 

Nie jest tak, e prowadzimy rozmowy tylko po to, by przestrzega zasad kooperacji – to nie jest cel. Celem jest przekaz informacji, a maksymy konwersacyjne maj to jedynie wspomaga. Celem nadrzdnym jest tu pragmatyczny przekaz. Wic nawet stosujc zasady kooperacji, bdziemy wykorzystywali pragmatyczne moliwo jakie nam daje jzyk polski. Zasada kooperacji nigdy nie nakae podjcia lub porzucenia jakiego tematu. Wprowadza tylko warunki na osignicie maksymalnej skutecznoci w deniu do celu konwersacji.

 

Czsto, ze wzgldu na brak wspólnej wiedzy rozmówców, musimy zama zasady kooperacyjne, gdy tylko dziki temu mona osign cel. Trzeba wtedy drugiej osobie powiedzie wicej rzeczy pobocznych, by moga zrozumie cel rozmowy. Zasady maj jedynie wspomaga konwersacje a nie by obowizkowymi maksymami.

 

Mówi si, e maksyma jakoci powinna najmocniej funkcjonowa, by cele konwersacji mogy by osignite. Drug maksym stosunkowo istotn jest maksyma iloci. Te dwie maksymy czsto czy si w maksym jako-ilo.

Wypowiadaj si tak, aby twoja wypowied bya jak najbardziej informatywna. Przekazuj tak ilo informacji jaka jest konieczna. Poczenie tych dwóch maksym sprawia, i niemale zastpuje to zasad kooperacji.

 

 

PRESUPOZYCJE I IMPLIKATURY

 

PRESUPOZYCJE

Presupozycje s logiczn konsekwencj twierdze. To konsekwencje z jednej strony logiczne a z drugiej semantyczne, bo wczaj w to take poziom znaczenia wyrazów. Presupozycja polega na dotarciu do szerszej pojemnoci semantycznej czyli znaczeniowej, ze wzgldu na zakres logiczny wypowiedzi. Presupozycja to struktura lingwistyczna niosca dodatkow informacje. Ta dodatkowa informacja na poziomie niewiadomego odbioru, staje si pewnym dodatkowym zaoeniem. Nie jest wic wnioskiem, a zaoeniem dodatkowym.

 

Np.

Gdzie zakopae jej zwoki? Jego presupozycja – zabie.

Czy twoja matka wie, e jeste gejem? Presupozycja – on na pewno jest gejem.

 

Znaczenie sugerowane a znaczenie logiczne nie jest czyste w wypadku presupozycji. Presupozycja uzupenia zdanie na poziome znaczeniowym, poszerza znaczenie zdania.

Presupozycje korzystaj z domniema dotyczcych warunków sensownoci wypowiedzi. Presupozycja wykorzystuje domniemanie, eby zaistnie.

Presupozycja to to, co uzasadnia takie lub inne uzasadnienie zdania. Robimy to automatycznie.

Istnieje kilka rodzajów presupozycji:

· presupozycje czasowe - w trakcie, w chwili, podczas, gdy, skoczy, przesta, ju, po, przed – operatory wspomagajce tworzenie presupozycji,

· presupozycje wiadomociowe – wiedzie, zdawa sobie sprawo, zauwaa, dociera, dostrzega, czu,

· presupozycje porzdkowe –kolejny, drugi, bez przerwy, nieustannie, permanentnie, trzeci, czwarty, ostatni, inny, nastpny, pocztkowy, znowu,

· presupozycje wyboru – lub, albo, czy, chyba e, te,

· presupozycje przymiotnikowe i przysówkowe – szybko, ciekawie, przyjemnie, radonie, gboko, doskonale, potnie.

 

 

IMPLIKATURY

Implikatura wie si z konsekwencj pragmatyczn wypowiedzi. Jest wartoci domyln. Poza sfer logiczna, pozwala wyciga wnioski pragmatyczne. Implikatury s znaczeniami implikowanymi. Wskazuj na sens niedosowny i niekonwencjonalny danej wypowiedzi. Implikatury istniej zupenie poza sfer presupozycji i semantycznego rozumienia. Bezwzgldnie wi si ze zamaniem maksym konwersacyjnych, bezwzgldnie wspieraj te zasad kooperacji, która mówi o osigniciu celu rozmowy. Implikatura moe by te aluzyjnym znaczeniem.

Np. Jade kawior? O kawior jest super - sposób na skamanie, eby nie skama. J

 

Znaczenie implikatur jest wnioskowane. Tworzymy moliwy wiat, eby implikaturze nada sens.

 

Dwa typy implikatur wg Grice’a:

· implikatury ogólne - do ich zrozumienia nie jest konieczny kontekst, wystarczy sama wiadomo, e mamy do czynienia z implikatur,

· implikatury szczegóowe – do ich zrozumienia jest konieczna znajomo kontekstu.

 

 

23.12.2012

 

Implikatura to wniosek formalnie niewywiedlny , lecz pomimo tego wniosek ten jest uznawany przez kompetentnych uytkowników.

 

Implikatury dzielimy na: konwencjonalne ikonwersacyjne:

· implikatury konwencjonalne nie s wprowadzane na mocy ogólnych zasad pragmatycznych, a o tym, e nadawca i odbiorca wczaj implikatury do rozumienia decyduje konwencja oraz kontekst. Np. „Bya uczciwa cho biedna” – rozumiemy przez ni, e ludzie biedni bywaj, bd s zawsze, nieuczciwi. Ale jeli powiemy „Bya uczciwa i biedna” to ju ta implikatura nie wynika. To „cho” zamiast „i” wywouje ca seri tej myli, e ludzie biedni nie s uczciwi.

· implikatury konwersacyjne - tu nadrzdn zasada jest zasada kooperacji w danej rozmowie. Tu posuguje si przede wszystkim maksymami konwersacyjnym, przede wszystkim t kooperacji.

 

S te implikatury niestandardowe. Wi si z wypowiedziami, które maksymalnie naruszaj maksymy konwersacyjne. Np. „Piotrek odda mi jutro kas” a kto odpowiada „Ja jutro wybieram si na ksiyc” – nie ma to nic wspólnego z poruszanym tematem. Jest to bezwzgldne zamanie maksym.

 

Istnieje te podzia uzupeniajcy wyróniajcy implikatury skalarne. To takie, które zawieraj sformuowanie, które w jaki sposób na jakiej skali moemy umieci.

Przykady implikatur skalarnych: czasami, czsto, zawsze. Doinformuj nas, zwikszaj ilo informacji, gdy je wykorzystujemy.

 

„Niektórzy studenci zdali egzamin” – rozumie si przez to, e s osoby, które nie zday.

 

„No wietnie, idealnie to rozlae” – amanie maksymy jakoci. Kamiemy o czym – kamiemy, e podoba nam si jak kto tam co rozla. Normalnie to ironiczne stwierdzenie bdzie rozpoznawalne przez wikszo, jednak czasami niektórzy nie maj tej umiejtnoci – szczególnie dzieci.

 

„Brakuje mi zielonej kredki”, odpowied: „Twoja siostra jest ju sina z zimna” – amanie maksymy istotnoci. Drugie zdanie nijak ma si do pierwszego.

 

„A czemu nie wybierzesz tego samochodu?”, odpowied: „ Mercedes to Mercedes – bdc w salonie Toyoty, mówimy o innej marce – o Mercedesie

 

„Aktualnie Kowalski nie ma adnej dziewczyny”, odpowied: „Hmm… Ostatnio czsto jedzi do Nowego Targu” – te dwie odpowiedzi nie maj nic do siebie, ale wszyscy implikuj z pierwszej wypowiedzi. Implikatura ze sowa „aktualnie” – kiedy mia dziewczyn.

 

MAKSYMY ZWIZANE Z UPRZEJMOCI

Bez pewnej uprzejmoci musielibymy zawsze mówi prawd i mówi wprost, co mogoby by nieprzyjemne. Mówic zgodnie z maksymami Grice’a, czsto bdziemy wywoywa uczucia negatywne. Jednak w codziennej rozmowie moemy wprowadzi pewne elementy kamstwa.

Najczciej dzielimy informacje na dwie kategoria mile i niemile dla odbiorcy. adna z maksym Grice’a nie powie nam jak skonstruowa pytanie i odpowied. Tylko i wycznie poziom pragmatyczny pozwala nam skonstruowa zadanie zgodnie z zasadami uprzejmoci. Staramy si by grzeczni, eby uzyska odpowied. Poprzez form grzecznociow przekazujemy duo wiksz ilo informacji. Cao stosowania zasad grzecznoci sprowadza si do zysków i kosztów. Osigany zysk przez pytajcego: dowiemy si gdzie co jest, natomiast koszt: dokadamy do zdania trzy wyrazy. Po stronie mówicego zysk: pomoe czowiekowi, natomiast koszt: kto si spieszy, czy nosi co cikiego.

Chodzi o to, aby po stronie do której mamy pytanie, czyli osoba, do której si grzecznie zwracamy, aby poniosa jak najniszy koszt. Maksymy grzecznociowe dziaaj w nastpujcy sposób: „Niech Twoja wypowied przyjmie tak posta, aby da suchaczowi maksimum korzyci, nawet jeli wywoa maksimum kosztów dla Ciebie”. Dotyczy to konwersacji i sytuacji. Najlepsze s sytuacje, gdy obie strony czerpi korzyci.

 

Podzia maksym grzecznociowych:

· Maksyma taktu – najczciej pojawia si w rozkazujcych wypowiedziach. Mówi: „Minimum kosztów dla suchajcego, maksimum korzyci dla suchajcego”, np. „Zjedz jeszcze jedno ciastko” – to jest dyrektywa. Liczymy, e druga osoba powie „Nie, dzikuj” – to jest korzy potencjalna. Zastosujemy to, jeli chcemy by grzeczni. Maksyma taktu wymusza od nas zaproponowanie drugiej osobie to ostatnie ciastko.

· Maksyma wspaniaomylnoci – wystpuje tu bardzo podobna sytuacja jak w pierwszej z maksym. Tyme, tu nie wystpuje rozkaz „zjedz”, tylko oferta no. „Napiaby si herbaty?” - bo ja tez chce si napi.

· Maksyma aprobaty – zarzuty, pochway s zwizane w wypowiedziami ekspresywnymi. Oferujemy suchajcemu minimum krytyki i maksimum pochway, np. „Och, jakie dobre jedzenie zrobia”.

· Maksyma skromnoci - mówi o minimum pochway dla siebie i maksimum krytyki dla siebie, np. „To byo gupie z mojej strony”.

· Maksyma zgody – to maksyma w wypowiedziach stwierdzajcych, opierajcych si na skali zgoda - niezgoda. Minimalizujemy niezgod pomidzy sob i suchajcym - jak najmniej niezgody i maksymalizujemy zgod midzy sob, np. „Twój artyku by bardzo interesujcy” (mimo, i by fatalny).

· Maksyma sympatii – wypowied co stwierdza, ale na poziome yczliwoci bd niechci w stosunku do kogo, np. „Przykro mi, e si le czujesz”.

 

Zasady grzecznoci s zwizane z kamaniem. Jednak nie naley ich stosowa z przesad. Naley mie wyczucie maksym grzecznociowych.