Кептер мен жапалатар

йыны мнарына шомып батып,

ара жер тн жамылып, алан атып...

Жалыз-а ара тнде жем аулайды

Кейбірі малытарды, кндіз жатып.

 

Біреуі сондайларды жапалатар,

Жем адып, тнделетіп апалатар.

Бір жерде тяына жем ілінсе,

уанып анаттарын шапалатар.

 

Бір екі-ш боз жапала жол адыан,

Жем шін тілеу тілеп араыдан.

Кептерді бір тоайда стап алды,

Баспа ып бтаты бір тораыдан.

 

уанып жапалатар алаайлап,

Кептерді жлма болды талапайлап.

Шбырып сілекейі шеуіні,

Кептерді аймалады "балаайлап".

 

Секіріп, жынша кліп сыылдасты,

Сандарын шапалатап лаылдасты.

Таласып жас кептерге тн ішінде,

ан толып кздеріне баылдасты.

 

райсы лтіп, санын шапатайды,

Икемдеп жас кептерді жахаттайды.

Кептер с лердегі сзін айтып,

Жалынып райсына жапатайды.

 

Сйлейді кептер зарлап кемшілігін,

Мгедек боз тораймен тешілігін.

Лашын мен а сарды ерлік ылып,

Істеген андай бан кешілігін.

 

Кептер с зар, мыны брін айтты,

Жалынып сауа срап зарын айтты.

Сар мен лашын ерге серт ыланын,

алдырмай бастан-ая брін айтты.

 

Сардан мрсат алып тнделетіп,

Лашына келе жатан халін айтты.

"Сертімді орындайын тимедер" деп,

ш "доса" кептер жылап жалына айтты.

 

Шыдаймай аш бріше алатаан,

Тілдері сілекей боп салатаан,

Мз болып саылдаан ш жапала,

Тстерін згертті енді жалатаан.

 

Лашын мен а сарды істеріне,

Тр кірді сйсінгендей тстеріне.

Егілген кептерді кз жасын кріп,

Аяныш кірді елжіреп іштеріне.

 

зара жапалатар ылды кеес,

Сйлесіп, тез келісті ылмады егес.

"Мны егер жбірлесек" деді шеуі,

Ешбір жан бізде намыс, ар бар демес.

 

Зор ылмыс жбірлесек кешілмейтін,

мірі орлы таба шілмейтін.

Лаанат амытыдай болар еді,

Мойыннан ле-лгенше шешілмейтін.

 

Нпсіге берілмелік сабыр ылмай,

Бл ерді босаталы жбір ылмай.

Лашынны мекеніне жеткізелік,

араы тоай ішін дабыр ылмай.

 

Кептерді бл жолында былай таман,

орыныш талай жер бар бдан жаман.

Серттерін орындасын жомарт ерлер,

Шыарып сап айталы есен-аман..."

 

Солайша ш жапала аылдасты,

лгідей ділдікті малдасты.

згертіп латарын апу етдеп,

Кептерге жылы жзбен жаындасты.

 

"ауіпті тнде жру ара орманда,

Жиналан сан жорышы бар орманда,

Тіл алса осы арадан соыра жр,

Тн ауып жол тосандар тараланда.

 

Егерде енді жалыз орам десе,

Боламыз біз жолбасшы саан ксем.

Орманда тн ішінде жол білмесе,

Мерт болмай ту иын, аман-есен.

 

Жиналан ойдан-ырдан алы жауа,

Сені біз тырысайы алдырмауа.

Белгілі бір жерлермен алып жріп

Жол тосан жау кзіне шалдырмауа.

 

Орманнан аман-есен ткізелік,

Жнінен адаспастай дп тзелік.

Немесе ерінбелік, сертіе жет,

Лашынны мекеніне жеткізелік..."

 

Жруге ш жапала жоба рды,

Істеуге сйтіп ерлік бетті брды.

Дадылы араы тн ырандары,

Кептерді тнделетіп алып жрді.

 

анды кз тн ерлері - ш жапала,

Дады алан тн атуды анды бала.

Тырс еткен сыбырлары білінбейді,

те са: аранады жан-жаа ала.

 

Аладап р дыбыса тотап, тыдап,

Мылауша ишаратпен шапша ымдап.

Орманны ара длей арасымен,

Кептерді алып жрді ептеп, жымдап.

 

Біреуі ыли жымдап кептерді алып,

Екеуі кежеуілдеп, жолды шалып.

Кептермен аман-есен ош айтысты,

Лашынны мекеніне кеп салып.

 

"Кте алмай ренжітсек біз, апу ет" деп,

Кептермен ош айтысты, "сертке жет" деп

Крсетіп лашын сты я аашын,

Жнелді ш жапала айта беттеп.

Кептер мен лашын

Сйткенше талауранып та крінді.

Рауандап атан аппа сам крінді.

Серпіліп тнні клекесі,

Бозарып ала тбе ма крінді.

 

Лашынны кептер келді мекеніне,

уанды лашын орнында екеніне.

Кептерді орыпай блай келуіні,

Лашын ер тсінбеді, не екеніне.

 

Лашынмен аман-есен кездескен со,

Жолыып оашада кздескен со,

Лашынны сонда ана тсті есіне,

Кептер с бастан-ая сзді ескен со.

 

Сз кбін шертті кептер бастан-ая,

Жатырап, лашын стан жасанбай-а.

Сар мен ш жапала уаиасын,

Баян ып, бір млтігін тастамай-а.

 

Сйледі кептер барлы сыр зарлыын,

Сарды жомарттыын, мырзалыын.

Кез болып, ара орманда досты ылан,

ш ерге жан-тнімен ырзалыын.

 

Лашына уде-серт бергендігін,

Тн атып сол серт шін келгендігін.

"Сертімді бзанымша - деді, кептер, -

Одан да арты мені лгендігім..."

 

"Сол сертті енді, міне, орындаыз,

Жаныма батса-даы орынбаыз.

Сол шін іздеп сізді келдім, - деді,

йтеуір, сертіізді толымдаыз..."

 

Кептерді келгеніне азаптанып,

Сардан, жапалатан азаттанып,

Бріні жомарттыын салыстырып,

Отырды лашын айран, ажаптанып.

 

Бріні ерлігіне сйсінеді,

Лашын да риза болып исінеді.

"Брі де менен арты жомарт-ау", - деп,

зіне кмнденіп, тйсінеді.

 

Кептерге айтты: "Саан тие алмаймын,

Сені енді жем ылуа ия алмаймын.

Басалар жомарт болан бір тоята,

алайша ызыуа ялмаймын?..

 

Сен келді, удее со да татыр,

Тиюге саан алай барма батыл?..

Мен риза, айт" деп енді берді рсат,

Тимеді кептерге енді лашын батыр...

 

 

Кептер мен бркіт

Кептер с риза болды кілі тасып,

Лашынмен ош айтысты тсін басып.

Лашын ер парызынан таран со,

Жнелді зулап шып белден асып.

 

шады кептер талмай сермеп кшін,

Тезірек а сарды крмек шін.

Жомартты билігіне енді млде,

Апарып зін-зі бермек шін...

 

Та атан рпек бас ша, ала-еле: -

Крінді орман, клдер, ой, ыр, беле.

Оянып йысынан бозша торай,

рпиіп аранады етіп еле.

 

Бір бркіт таудан шан тоят аулап,

Ормана кеп тиетін дайым жаулап.

Орманды млгіп тран у-шу ылды,

Тиіп ап бір бйірден оша заулап.

 

Бл бркіт у жем шін ойды кезген,

Кркем шы, кербез биік таудан безген.

Тоайды бейбіт жатан жндіктерін,

деті таламастан брін езген.

 

Тамасау гі бркіт шан аып,

Жндікті бейам жатан кезін андып.

Жас шаа балапандар кездессе де,

стайтын, оларды да "лкен а" ып.

 

Быбырт ып сан уа с балаларын,

Зарлатан орман ішін у-шу даып.

ыратын, кбінесе, лсіз анды,

Тыныш жатан ара орманды сонша ла ып.

 

имайтын тау бркітін мндай іске,

Сырты елді кете тын тіпті та ып.

Орманды бркіт сйтіп блдіретін,

ан ылып жрген жерін былап саып.

 

Трлі с орманда йытап жатан жиын,

Шошынып ояна сап орады йін.

У-шу боп жандарынан тілісті.

Бркітті аш арында кріп кйін.

 

Ілезде азан-азан быпырт ылып,

Орманны даой бркіт берді "сыйын".

Ордалы яларын талан ылып,

Сан сты жрегінде салды тйін.

 

Бркітке ерген таы топты зын,

Жем шін жаннан безген алы ызын.

Кніккен ан ішкіштер кімді одырсын...

ан тырна крмеген со ешбір тізгін.

 

Іледі бркіт сйтіп талай сты,

леумет, есітті бе, мндай істі.

Ба алмай сол орманда лгі кептер,

Бркітті шегеліне таы тсті...

 

Жібімей кептер сты жылауына,

Зарланып кзді жасын блауына.

Тау бркіті жнелді алып мекеніне,

Кептерді назар салмай срауына.

 

леумет, бл кпті енді доаралы,

Бл істі Сарыарада боланы аны.

Білмеймін, ендігісін, не ыланын,

Кептерді кетті бркіт жоары алып.

 

Мойнында тау бркітті мы-сан жаза,

Тартылма мы жазаа бір-а саза.

Алдыран балаларын кйіктіден,

Таппай ма, ісі асынан бір кн аза.

 

июлап айта алмадым сзді кбін,

Сырлы ып сз айтуа жо еді ебім.

Трелік срайын деп: ай с діл,

дейі баяндадым кептер кебін.

 

Жыр ылма біреу бастан ткергенін,

Жыр ылма біреу азды-кпті кргенін.

ай сты ерлігі арты шешііздер,

дейі баяндадым кептер кебін.

 

Бл жырым тсінбегенге жмба-сынды,

Жыр ылдым тсінгенге болан шынды.

"Бл жмба" дегендерге шексіз, тасыр,

Сзімді жмба болса ылмай, мінді...

 

Бл сзді трелікке жыр ып тартып,

Сын тілеп, бріізге трмын артып.

Тау бркіт, сар, лашын, ш жапала.

Айтыыз, айсысыны ерлігі арты..."

 

 

Ыз бен скер

ыз трды айтып болып кептер жырын,

Крсінді аршыандай кіл кірін.

Тнерген тиыа зда трып,

Аытты кйікті ыз біраз сырын.

 

Домалап кзден таман жасын сртті.

Ашандай млдір жаспен кзді нрын.

алы ол алша арап, алды атып,

Жоалтып гі адырлы, сес пен ырын.

 

Жауынгер батырсынан алы ола,

Болмады жырды арты онша ырын.

Тым-тырыс алшиан ол бір аздан со,

озалып сз атысты бірін-бірін.

 

Ттын ыз - скер ессіз болан мар,

Сымбаты - кк рімдей шыбы шынар.

Беліне дрекі ол тисе нойыс, -

Дер еді гл сабатай оай сынар.

 

Тксиіп Абылай да трды тйы,

Манадан сесі кеміп тскен иы.

Тнеріп, тмен арап ндемейді,

Басандай тншытырып тн тиы.

 

ол таы жамырасты гжілдесіп,

Ілезде гулеген н таы да сіп.

ркім де "бл жыр-жмба" десе-даы,

Шыпады ыз жмбаын ешкім шешіп.

 

 

Ккшетау кйі

Абылай біраз трып кпті байап,

Гжілдеп озалды енді басын шайап.

Слуа таста тран арап ойып:

"Шешуші, айда..." деді, олын жайап.

 

Абылай: "Шешуші кім?.." деді айайлап,

алы ол тына алды тілін байлап.

Тірек тым-тырыс боп алды атып,

Дадарып, ой тбіне тере бойлап.

 

Жер мен кк бір-біріне жарасандай,

Олар да бсекемен таласандай.

Айнала оршаан тау, алы орман -

Жер мен кк ыза тніп арасандай.

 

Нулы орман, биік шыдар анталаса,

оршаан бейне мылау, та-тамаша.

Тым-тырыс тнерісіп ндемейді -

ткерген алдарынан сан тамаша...

 

"О жетпес", - ккке рлеген мсін са,

Айтылды етегінде лгі жмба.

Созылан ккке арай слу шыны,

ні жо трса-даы сзді тыдап.

 

Тек ана орман ептеп сыбырлайды,

Жасырып, тапызбастай сыр рлайды.

ры жел кзге ілінбей зыр жгіріп,

Кл беті, гл, жапыра жыбырлайды.

 

Клдегі жбай ау сыылдайды,

Еркелеп ос ббегі ыылдайды.

Клдегі мыт рлі с кйге балып,

Мас болып жаз иісіне мыылдайды.

 

Аспанда тау бркіттер алытайды,

Саылдап биікте ойнап, шарытайды.

Жарылдап, шынан жерге, жерден ккке

йылжып, топшылары талыпайды...

 

 

Ада

рине, "мынан біреу шешен" деген,

"Жол таппа, амаланда ксем" деген.

Тым-тырыс тран олдан шыты біреу,

Жыр ылан ыз жмбаын шешем деген.

 

Ежелден бйге десе ркім озба,

Дмелі - ызытыа олын созба.

ызыты зата мтылса кп дмелі,

рине ебін тапан біреу озба.

 

Кресте: жееді - алып, дауда - шешен,

Аыл мен болжау істе ыраы озба,

Жмбаты кп амалан кілтін тауып,

Треге олын созды бір ер бозда.

 

ара ср, зын бойлы, емес талпа,

Денесі кк рыштай, рдеш-шала,

ыр мрын, арагер кз, ара мртты,

апатай обы жаурын, топшы жалпа.

 

Солылда кк рыштай біткен тіп-тік,

Жараан аш брідей белі жіптік.

Ыайлы, слу сида, са дене,

Жараан бйге кердей ышам, сыпты.

 

Білінген шиыр дене, бейне шойын,

Жп-жмыр сом боп біткен жігер мойын.

Денесі блшыетті, шерткен кшті,

Бйге атша ширатады тла бойын.

 

лы арын Ккшетауды ылан мекен,

Аз кезі кшпелі елді, жрген жекен.

Арынны бір баласы уандыты -

Ср жігіт жмба шешкен, баласы екен.

 

Жасынан кедейліктен кемдік керген,

Жігерлі талабы зор зі мерген.

Жылысын баып жрген байын тастап,

Трені бір себеппен асына ерген.

 

Сыпайы, тиянаты зін баан,

Артысып гіленіп емес лакан.

Кші де, ерлігі де жолбарыстай,

ділдік, кішілікпен кпке жаан.

 

Таы нші, керней дауыс, ерен аын,

Келтірген кркем сырлы сзді наын.

Срия тіріктен аула ашып,

Шындыа, ерлікпенен жрген жаын.

 

Егесте, кз шында адаты атан,

Кресте - алы олды адататан.

Сондытан Ада деген есім алан.

Талайа сынасанда - "таба тартан".

 

Жмбаты шешемін деп, ол созды Ада,

стінде ышам киім, белде сада,

алы ол жалт арасып, сеше толып,

Адака телмірісті кзі адап.

 

Сйледі Ада трып Абылайа:

"Я, тасыр, тілім бар, - абыл айла!"

Жмбаты шешпей трып тілегім бар,

абыл ып тілегімді сзді байла!

 

Болар ед, кешпес кн - шешер болсам,

Жапаса ызды басын кесер болса,

Жмбаты сондаана шешіп крем, -

ыз сзін шайпау болса кешер болса..."