Ндірістік факторларды жіктелуі

Оршаан ортаны факторларыны блінуі

Бкіл мір бойы адам денсаулыына оршаан ортаны олайлы жне олайсыз факторлары сер етіп келеді, олар табии жне антропогенді болып блінеді.Бл жктеліс адамны мір сруіне биологиялы сер етуіне байланысты химиялы жне биологиялы элементтер белсенді бар энергия мен амтамасыз етілген жйелер ауіпті болып табылады.

ауіптіліктерді келесі трлері бар:

Табии жне техногенді сипаттаы ттенше жадайларды таралу ауымы бойынша келесідей трлері бар.

· Объективті зардаптарды таралуы ондырыларына, цехтара, нысандара дейін шектелген;

· Жергілікті таралуы трылыты пунктте, аумаа, аудана, аудана дейін шектелген;

· Айматарды таралуы бірнеше аудандара дейін шектелген;

Жалпы таралуы азастан Республикасыны аумаында кршілес мемлекеттерге дейін шектелген;

Апаттар маштабы бойынша: кіші, орта жне ірі болып болінеді. Маштабын анытау шін екі кретерий алынады.

1.жалпы зардап шеккендер саны немесе ауруханаа жатызуды ажет ететіндер саны:

2.Апата шыраан аума

Апаттар трлері

Апаттар трлері бойынша 2 топа болінеді.

- Табии

- Жасанды

Табии

1.материошалы (дауылдар, борандар, циклондар, йындар, ысты ауа райы, раты, аяздар, найзаайдан болатын рттер)

2.Тектоникалы

3.Потологиялы (су басу, ар кшкіні, тас лау)

4.Космосты (космосты німдерді лауы)

 

 

Жасанды

1.Кліктік (космосто, уелік, автомобильдік, су кліктік, темір жол кліктік)

2.ндірістік(радиациялы, механикалы, химиялы, термиялы)

3.Арнамалы (бактериялы, медициналы)

4.леуметтік (соыс, ашты, оамды, лтты, лтты ктерілулер, терроризм, алкольизь, нашаорлы, таксикомания)

 

Ндірістік факторлар жне адам денсаулыына сері

ауіпті ндірістік факторлар бл жмысшылара ауіпті факторлар сер еткенде жараата немесе денсаулыыны крт томендеуіне алып келеді.

Зиянды ндірістік факторлар жмысшыларды ауруына немесе ебекке абілеттілігіні тмендеуіне алып келеді.

ауіпті жне зиянды ндірістік факторлар. сер етуіне байланысты физикалы химиялы биологиялы жне психологиялы болып блінеді.

Физикалы жне зиянды ндірістік факторлар келесідей жіктеледі:

1) озалмалы машина жне механикалы ндірістік ондырыларды озалмалы блшектері;

2) озалмалы бйымдары, анарылан тау жыныстары;

3) Жоары дегейдегі шадану жне жмыс орныны ауасыны жоары газдануы;

4) ондырыларды блшектеріні жоары немесе тмен температурасы;

5) Жмыс орындарындаы жоары немесе тмен барометрлік ысым жне оны жылдам згерісі;

6) Ауаны жоары немесе ылалдануы

7) Ауаны ионизациалануы;

8) Иондаушы сулелену;

9) Адам денесі арылы пайда болатын электрлік тізбектегі ысымны жоары мні;

10) Стаистикалы электрлік жне электромагниттік сулеленуді жоары дегейі;

11) Жмыс орнында шу дегейіні жоары болуы;

12) Діріл дегейіні жоары болуы;

13) Инфродыбыс тербелісіні дегейіні жоары болуы;

14) Ультрадыбыс дегейіні жоары болуы;

15) Ауаны озалыс жылдамдыыны жоары немесе тмен болуы;

16) Электромагниттік сулеленуді жоары болуы;

17) Электрлік рісті жоары ысымды болуы;

18) Табии жарыты болмауы;

19) Жмыс зонасыны жалынды жарыпен толы амтамасыз етілмеуі

20) Жмыс орныны ыайсыз орналасуы;

 

ндірістік факторларды жіктелуі

Химиялы ауіпті жне зиянды ндірістік факторлар келесідей болып жіктеледі:

- Улы;

- Тітіркендіргіш;

- Констоинді;

- Мутагенді;

- Репрадуктивті;

- Жйеге сер етуші;

Адам азасына ену жолдары бойынша тыныс алу асазан, ішек жолдары, тері жне кілегей абаттары арылы.

Биологиялы ауіпті жне зиянды ндірістік факторлар келесідей биологиялы нысандар: микроазалар (бактериялар, вирустар, саыраулатар, арапайымдылар жне таы басалар) жатады.

Психофизикалы ауіпті жне зиянды ндірістік факторлар сер ету факторларына байлансыты:

- Физикалы жктеме;

- Жйке-психикалы жктеме;

Жйке-психикалы жктеме – ой жктемесі, анализаторды жктемесі, ебек санатыны жктемесі.

Физикалы жктеме – статистикалы жне динамикалы болып блінеді.

Жаымсыз факторларды жіктемесі:

- Таксикамания – бл ауіптіліктерді жіктемесі жне жйесітуралы ылым. Келесідей классификациялы топтары бар. Ол пайда болуы бойынша: табии, техногенді, антропогенді, аралас.

- Теріс зардаптарды крінуі бойынша: импульсті болып блінеді.

Орналасуы бойынша: шаршау, аурушады, жарааттар, нім, апаттар, рттер, жарлыс, су болу.

рылысы бойынша: арапайым жне крделі. Адам,а сер етуіне байланысты: белсенді жне белсенді емес болып блінеді.

Радиоактивті заттарды аупіне жататын аппаттар:

1. Атом станцияларыны ядролы ондырылары;

2. Атом кемелері;

Химиялы зерттеулерде топтау аупіне:

1. Химиялы ндірістер;

2. Химиялы улану заттары;

Биологиялы зиянды заттарды топтау аупіне:

1. ндіріс орнында;

2. Зертеу орталытарыны бактериялды рылуы;

азіргі кезде оршаан ортаа жне адама тікелей зиянды ндіріс орындары кптеп салынуда. Біра ондаы технологиялы дегейді баылау жне жмыс жргізу, сонымен атар, орындау тртібінде талапа сай емес жадайлара негізделеді. ндіріс орынында болып жатан апаттар мен котострфа тадап круге оларды орын алатын жадайларда технологиясы мен техникалары ндірістік ресурстарын тауыан ндіріс орындары кптеп кездеседі.

Техногеендік сипаттаы ттенше жадай

1. Химиялы ауіпті объектілердегі апаттар;

2. Радиациялы ауіпті объектілердегі апаттар;

3. рт жне жарылыс аупі бар объектілердегі апаттар;

4. Кліктік апаттар;

5. Гидродинамикалы аіпті объектілердігі апаттар;

6. Комуналды жне электр жйесіндегі апаттар;

 

 

Химиялы ауіпті нысандардаы апаттар

Химиялы ндіріс халы шаруашылыында кеінен пайдаланылады. Біра кейбір кезде кішігірім апаттар орын алуда. Ол апаттар скрінен химиялы зиянды заттар атмосфераа таралып оршаан ортаны ластауда. Химиялы ауіпті заттар адам азасына тыныс алу жйесі жне тері арылы енуде.

 

Химиялы ндірісті ауіпсіздігіне:

1. Шикізатты жне німні физика-химиялы асиеті;

2. Технологиялы процессті сипатына;

3. Химиялы зиянды саталу немесе тасымалдану шартына;

4. Баылау рам дегейі мен жадайына;

Апата арсы ралдардан химиялы ауіпті заттар адам азасына сері 4 класса жіктеледі:

1. те ауіпті;

2. Жоары ауіпті;

3. Орташа ауіпті;

4. ауіптілігі аз;

Радиациялы ауіпті объектілердегі апаттар

азіргі кезде кптеген шаруашылы жне ылыми салалары радиоактивті заттар мен жедел сле кздерін пайдалануда. Ядролы энергичда жоары арынмен рлеуде. Осыан орай б салалада апат болуы ммкін. Апат болан жадайда мынадай жйе жай радиоактивті ластануа жне адамдар сулеленуге душар болады. Бл апат – бл радиоактивті заттар мен жедел сулені радиоактивті ауіпті нысандара ондырыларды істен шыуы болып табылады. ондыры технологиялы тізбектін асында жне имаратты белгіленген нормадан асып кетуі.

Жергілікті апат – бл радиоактивті заттармен жедел сулені радиоактивті ауіпті нысандарда ондыыларды істен шыуы. Санитарлы орау аумаында белгіленген нормадан астам байалуы.

Негізгі радиоактивті ауіпті объектілерге:

1. Апат станциялары;

2. Ядролы ндіріс орындары;

3. Радиоактивті деу орындары;

 

Жедел суле кздері:

1.Табии

2. Техногенді

А) Медециналы апаттар

Б) Ядролы отын клеміндегі орындар

С) Ядролы аруларды сынатан ткізу

рт жне жарылыс аупі бар нысандардаы апаттар

рт бл жану салдарынан материалды байлытардын жойылу жне адамны мірі мен денсаулыына ауіп тндіретін жадай.

 

4) Адам азасына сер ететін зиянды жне ауіпті ндірістік факторлар:

ауіпті ндірістік факторлерге:

ттаныш – алыпты ысым жне ауамен осылу жадайында ттаныш болатын жне айнау температурасы алыпты ысым жадайында 20 немесе одан тмен Цельсий градусын райтын зат;

 

жарылыш - сырты серді белгілі бір трлері кезінде жылу бліп, газ рап, здігінен жылдам тарайтын химиялы згерістерге шырай алатын зат;

 

жаныш – здігінен ттанып, сондай-а от алдыру кзінен от алып, оны алып тастааннан кейін здігінен жанатын зат;

 

тотытандырыш – жануа кмектесетін, ттануды тудыратын жне (немесе) тотытандыру-алпына келтіруді экзотермиялы реакциясы нтижесінде баса заттарды ттануына себеп болатын зат;

 

уытты – тірі организмдерге сер ету кезінде оларды ліміне кеп сотыруа бейім жне мынадай сипаттамасы бар зат:

 

асазана енгізілген кезде лтіретін орташа дозасы бір килограмм салмаа оса аланда 15-тен 200 миллиграма дейін келетін;

 

теріге енгізген кезде лтіретін орташа дозасы бір килограмм салмаа оса аланда 50-ден 400 миллиграма дейін келетін;

 

ауадаы лтіретін орташа шоырлануы бір литрге оса аланда 0,5-тен 2 миллиграма дейін келетін;

 

жоары уытты – тірі организмдерге сер ету кезінде оларды ліміне кеп сотыруа бейім жне мынадай сипаттамасы бар зат:

 

рамында адамны денсаулыы жне оршаан орта шін ауіпті заттар бар ндіріс алдытары;

 

радиоактивті жне ионды сулелену кздері жатады.

Химиялы заттарды жмысшылара сері трлі ксіптік салада жмыс жасау кезінде табии шикізатты деу жне алу, ндірістік німдерді дайындау мен тасымалдауда, транспортта жмыс жасау барысында, ауылшаруашылыында жне баса да ебек ету аясында байалады. сіресе трлі оспалармен жмыс жасау химиялы ндірісте байалады,шикізат німдері,аралы осылыстар жмысшыларды денсаулыына зиянды серін тигізбей оймайды. Біра ндірісті кейбір салаларында,тау-кен,машина жасау,мнай,жеіл нерксіпте т.б ндірістік алаптарда да жмыс жасау барысында,белгілі бір химиялы деуден химиялы заттар блінеді.Олар адам азасына енуімен бірге тері абатын заымдап, ксіптік улану туызуы ммкін. азірде 7 млн.астам химиялы заттан трі млім. Оны 600 мыдайы ана ке клемде олданыста. Халыаралы нарыта жыл сайын 500-ден 1000-а дейін жаа химиялы оспалар мен осылыстарды трлері шыарылуда.Ебек ету барысында адам азасына сер етіп,оны жмыс жасау абілетін тмендететін немесе денсаулыына нсан келтіретін-химиялы заттарды атарына ндірістік немесе ксіптік улану жатады. Олар ндірістік улану немесе токсиндік заттар,яни,токсиканттар деп аталады. «ндірістік улану» ымына да ке маынада жмсалатын термин «зиянды зат» ымы. Зиянды заттар рамында улар да, фиброгенді негіздегі аэрозолдар да кездеседі.

ндірістік улар атарына кп жадайда,шикізатты,аралы жне ндірісті алды німдері жатады, сондай-а оспалар, осалы заттар да ндірістік улар атарына жатызылады. Мысалы, химиялы зауыттарда шикізат ретінде бензол, ккірт кміртегі, анилин, хлор жне баса да улы заттарды олданады.

Уларды сер етуі жалпы резорбтивті немесе тікелей болуы ммкін. Жалпы сер етуі ана уды сіірілуі нтижесінде пайда болады. Мндаы жадайда салыстырмалы тадау жиі болады. Сол дене мшесіні ерекше заымдануы болады. Мысалы, марганецпен уланан нерв жйесі ,бензолмен уланан - ан айналым мшелерін айтуа болады.

Тікелей сер етуде уды тиген жерінде лпаны заымдануы,ісу,тері жне шырышты абатты ірідеуі – сіресе, ышыл жне сілтілік ерітінділермен жне бумен жмыс жасау барысында туындайды. Тікелей эсер ету трі нерв талшытарыны рефлекторлы реакциялануы жне лпа ыдырау барысындаы німдерді сорып алуа атысты жалпы былыстармен сипатталады. ауіпті ндірістік факторларды ндіріс персоналына, трындара, оршаан ортаа зиянды сер ету туекелін барынша азайту масатында ауіпті объектілерде ндірістік баылауды нерксіптік ауіпсіздік саласындаы укілетті орган жзеге асырады