Химиялы ару ,заымдаушы сері,адам азасына заттарды тсу жолдары.

Химиялы ару – бл уландырыш заттар мен масатына жеткізу жолдары.

Уландарыш заттар – адамдара кері сер тигізетін, ауаны, айматы, су оймаларын, жне айматаы заттарды ластайтын улы химиялы байланыстар. Кейбір токсиндер сімдікті жоюа арналан. Жеткізу жолдара артилериялы химиялы ару-жаратар мен миналар, химиялы аруланан ракетаны скери блігі, химиялы фугастар, шашкалар, граната.

скери мамандарды ойы бойынша, химиялы ару адамдарды жою, оларды соысу жне жмыс істеу рекеттерін тмендетуге арналан.

Фитотоксиндерасты тымдас жне баса да ауыл шаруашылы сімдіктерін жойып, жауды азыты базасын бзу, скери-экономикалы потенциалын жоа шыару.

Химиялы аруды ерекше тобына бинарлы химиялы ару-жараты жатызуа болады. Ол екі блек зат ыдыстарда усыз, таза кйде болады, біра оларды жарылыс кезіндегі араласуы нтижесінде аса ауіпті токсинді байланыс пайда болады.

Уландырыш заттар, фитотоксиндер р трлі агрегатты кйде болуы ммкін. Олар адамдара тыныс алу мшелері, ас орыту жйесі немес теріге тсу арылы сер етеді.

Физиологиялы рекеттерге байланысты уландыргыш заттар блінеді:

1. Жйке жйесіне сер ететін УЗ – зарин, зоман, Ви-Икс. Олар жйке жйесіні, блшы еттер жмысын бзады немесе лімге келеді.

2. Теріге сер етуші УЗ – иприт, люмизит. Теріні, кзді, тыныс алу мшелерін, ас орыту жйесіне зиян келтіреді. Теріге серіні белгілері – теріні ызаруы(УЗ-пен рекеттескеннен кейін 2-6 сааттан со), содан со кпіршіктерді жне жараларды пайда болуы. 0,1 ипритті бу концентрациясы кзге тисе соырлыа келеді.

3. Жалпы улылы рекеті бар УЗ – синилді ышыл жне хлорциан. Улану тыныс алу мшесі мен ас орыту жйесіне су мен таматан беріледі. Улананда дем алу иындалып, орыныш сезімі болады, озалсызды.

4. Психохимиялы рекетті УЗ – Би-Зет. Тыныс алу мшелері арылы улайды. озалыс координациясын бзады, ауру адамда галлюцинациялар крінеді. Психикалы бзулулылар пайда болады.

5. Тітіркендіргіш рекетті УЗ – СS(Си-Эс), CR(Си-Ар). Кз бен тыныс алу мшелеріні асынуына келеді.

 

Улы затты рекет ету тездігіне арай:

1. Тез рекет етуші УЗ (зарин,зоман,синилді ышыл, Си-Эс, Си-Ар);

2. Жай рекет етуші УЗ (Ви-икс, иприт, фосген, Би-зет).

Улы затты рекет ету узатыына арай:

1. Траты УЗ – улы рекеті бірнеше саат немесе кундер болады(Ви-Икс, иприт, зоман);

2. Трасыз УЗ – улы рекеті бірнеше ондаан минута созылады(синилді ышыл, фосген, зарин).

Улы заттар серіне тскн аума жне соны нтижесінде адамдар, жануарлар мен сімдектерді улану ауіпі бар ауматы химиялы жоюды ошаы болып саналады.

азіргі замандаы улы заттар те атты токсинді болып келеді. Сондытан халыты химиялы аруа арсы іс-рекеттері оларды химиялы жою кезіндегі ережелерді білуіне байланысты.

шаты соынан аралау келген, тез онатын жне таралатын жолатарды болуы, авиациялы бомба латырылан кезде а немесе сл боялан блтты болуы ауада улы зиянды затты болуыны белгілері болып саналады. Сонымен атар УЗ- тамшылары асфальтта, имараттарды абыраларында, сімдіктерді жапыратарында жне баса да заттарда байалады. Улы заттарды болуын сол улы затты серінен солып жатан сімдікті немесе лейін деп жатан стан білуге болады.

Улы затты бар болуы аныталанда («Химиялы жадай» сигналы бойынша) жедел трде ПРОТивогаз кию, керек жадайда теріні орайтын киім кию керек. Сосын жаын жердегі панаханада отыру ажет. Панаханаа кірер алдын сырты киімдерді шешу керек. Газаар панахананы ішіне кірген со ана шешу ажет. Панаханада «шыу» командасы бомаанша отыру тиіс. Команда берілген со, ПРОтивогаз, теріні орайтын киім киіп шыу керек.

Химиялы ару ошаынан дейі крсетілген баытпен шыу керек. Егер баыттаушы ештене болмаса, онда желге перпендикуляр озалу ажет. Бл улану ошаынан тез шыуа ммкіндік береді.

Улаыш заттармен уланан аймата тез жылжу керек, бірак жгіріп, ша-тоза ктермеуге тырысу керек. оршаан имараттара сйенуге жне тиюге тиым салынады, олар уланан болуы ммкін. УЗ- тамшылары мен сйыктарына баспай туге тырысу ажет. Уланан аймата ПРОтивогазды, ораныс киімдерін шешуге тиым салынады. Егер орта уланан немесе уланбааны белгісіз болса, ол орта уланан деп санау тиіс.

Парктер, башалар, арылы ткенде ерекше абай болу ажет. сімдіктер жапыраында улаыш заттар болуы ммкін.

 

алаларда УЗ тйы кшелерде, парктерде, подъездерде, й тбесінде саталуы ммкін. Уланан блт кшелер арылы тіп, су бырларын ластайды.

Егер УЗ терінізге тигенін крсеіз дереу оны тампонмен немесе матамен жою керек. Егер ондай тампон болмаса аазбен алып тастау ажет. Уланан жерді химиялы аруа арсы дріні олдану немес сабынмен жылы сумен жуып тастау керек.

 

22.Бактериологиялы ару,заымдаушы сері,алдын-алу жолдары.

Биологиялы аруды негізінбиологиялы дістер– дейі скері салада олдану алынан биологиялы агенттер райды. Олар адамда, жануарлар мен сімдіктерде кптеген ауыр аурулар тудыру ммкін.

Биологиялы агенттерге патогенді, ауру тудыратын микроорганизмдер – адамда, ауыл шаруашылыындаы жануарлар мен сімдіктерде инфекционды аса ауіпті ауруларды тудыратын микробтар мен бактериялар жатады.

Асты даылдарды жне техникалы сімдіктерді жоюа, соны нтижесінде арсыласты экономикалы потенциалын бзуа арналан биологиялы діс ол бунаденелілерді пайдалану – ауыл шаруашылыыны е ауіпті жауы. Патогенді микроорганизмдер – адам мен жануарларда ауру тудыратын, шамасына, рылысына, биологиялы асиетіне арай : бактериялар, вирустар, риккетсиялар, саыраулатар, спирохеттер жне арапайымдылар болып блінеді.

Бактериялар – табиаттаы біржасушалы микроорганизм. Пішіндері алуан трлі болып келеді. зындыы 0,5-тен 8-10 мкм-ге дейін жетеді. Вегетативті формадаы бактериялар жоары температураа, кн сулесіне, ылалдылыты згеруіне, дезинфекциялы рылылара те сезімтал келеді, біра зіні тратылыын -15 – -25С-та сатай алады. Кейбір бактериялар олайсыз жадайа тсуп аланда оранысты абырша спораны рады. Спора кптеген сырты серлерге траты. Патогенді бактерияларды ішінен споралылара сібірлі жараны оздырыш бактериясы, ботулизмді оздырыш бактериялары жатады. дебиеттерге сйенсек, ару ретінде олданылатын бактерияларды барлы трін жасанды ортада сіру иын емес, ал оларды лкен клемде сіру ралдар мен процесстерге байланысты. ндірісте дрілер мен друмендерді, азы-тлікті кейбір трлерін бактерияларды пайдалану арылы шыарады. Аса ауіпті бактериялара чума, холера,сібірлік жара, сап, мелиоидоз жне т.б. жатады.

Вирустар –0,08-0,35 мкм млшердегі микроорганизмдер. Олар тек тірі жасушаны ішінде мір сре алады. Ол ожайыныны жасушасындаы биосинтетикалы аппаратты олдану негізінде мір сріп, клетка ішіндегі паразит болып саналады. Вирустар тмен температуралар мен ратыа тзімді келеді. Кн сулесі,сіресе ультраклгін суле, 60С –тан жоары температура мен дезинфекциялы заттар(формалин,хлорамин) вирустара лім келетіндей сер етеді. Вирустар адамдаы 75-тен астам ауруларды оздырышы болып саналады. Оны ішінде табии оспа да жатады.

Риккетсиялар –бактериялар мен вирустар арасындаы тпелі орынды алатын микроорганизмдер тобы. Шамасы – 0,3-0,5 мкм. Спора тзбейді. рышылыа, суыа, ылалдылыты згеруіне тзімді, біра жоары температура мен дезинфекциялы ралдара арсы тра алмайды. Риккетсиялар оздыратын ауруларды риккетсиоздар деп атайды. Оан тиф жатады. Табии жадайда адама ансорыш бунаденелілер арылы жады. Бунаденелілерді ішінде зиянсыз паразиттер ретінде мір среді.

Саыраулатар – бір немесе бірнеше жасушалы микроорганизмдер. Оларды шамаса – 3-50 мкм. Саыраулатар споралар тзей алады жне олар суыа, ратылыа, кн сулесіне, дезинфекциялы ралдара тзімді. Саыраулатар оздыратын ауруларды аты микоздар деп аталады. Ауруларды ішінде аса ауыр ауру – кокцидиоидомикоз, гистоплазма жне т.б.

Бактериялы жою ошаы деп – бактериялы арумен ластанан жне инфикционды ауруларды оздыру кздері бар алалар, трын аудандар, халы шаруашылыыны объектілері мен айматары болып саналады. Мндай ошаты арсылас кптеген инфекциялы ауруларды оздыратын микроорганизмдерді пайдаланып руы ммкін.

Дер кезінде бактериялы арудан ораныс амалдарын жасау, арсыласты бактериялы шабуылын зерттеу нтижесінде болады. Баылаулар нтижесінде бактериялы аруды жарылу жерінде сулы тамшыларды немесе нта тектес заттарды жерде, сімдіктерде, трлі объектілерде болуын байауа болады. ару-жара тиген жерде тманды блты, шып ткен шыты соынан ара жолаты болуы, ол жолаты ауада таралуы, ауру оздырыштарын тасымалдайтын бунаденелілер мен тышан тектестерді жиналуы, адамдардар мен жануарларды ауымды трде ауруы, жтты болуы биологиялы ару бар екеніні белгілері болып саналады.

Осы белгілерді біреуін байаан адам дереу трде ПРОтивогаз таып, ммкіндігінше теріні орайтын киім кию жне жаын жердегі басару мшелеріне, медициналы блімге бару керек. Кейін мселені шешулуіне дейін панахада орналасу ажет. ораныс ралдарын дер кезінде жне дрыс пайдалану бактерияны тыныс алу мшесіне, теріге жне киімге тиюді алдын алады. Бактериялы арудан орану халыты бактериялы аурулара деген организмні тзімділігі жатады. Бл оранысты тріне мздай суда шомылып шыныу жне дене трбиесімен айналысу жатады. Бейбітшілік кезінде осы шаруалар орындалып тру тиіс. Таы да р трлі аурулара арсы вакцина салыну тиіс. Бактериялы ару тиген со АИ-2 медициналы оржынынан бактерияа арсы рал №1 олдану керек.

Инфекциялы ауруларды ары арай таратпау шін ауматы басармалар карантин мен обсервацияны олданады.

Карантинарсыластын бактериялы каруды олдананы аныталанда енгізіледі. Карантиндік режимде аума тгелімен изоляцияланып, бактерияны тарауына кедергі жасайды.

Карантинді айматы сырты шекарасында арулы ораушылар трады. Олар аумаа ешкімді кіргізбей, ешкімді шыармайды. Трылыты ауданда ішкі коменданты жйе ралады, инфекционды ауматы пен ауруханаларды орау жреді. Ластанан аумаа тек ораныс бастыыны рсатымен ана кіруге болады. Карантинді аумата жмыс уаыты азайып, адамдарды бір-бірімен байланысын азайтады. Тама жеу мен демалу дейі дайындалан орында орындалады. Карантинді аумата барлы оу орындары, базарлар мен баса да адамдар кп болатын жерлерді жмысы тотатылады.

Карантинді ауматаы халы кішкене топтара блінеді(блшектену карантині). Олара ажетсіз йден шыуа тиым салынады. Азы-тлік, су жне бірінші реттегі заттар арнайы адамдар тобымен келінеді. ажетті жмыстарды арнайы тазартылан аумата жасайды.

р адам карантинді аумата жасайтын рекетіне жоары жауапкершілікпен арау тиіс. Ол рекеттерді арнайы топ баылайды.

оздырыш зат аса ауіпті болмаан жадайда карантин обсервацияа ауыстырылады. Ол аумаа медициналы жне емдеу дістері жргізіледі. Карантинді ауматаыа араанда обсервацияда ошаулану дістері азыра.

Карантин мен обсервация орындарында дезинфекция, дезинсекция жне дератизация дістері орындалады.

Дезинфекцияадамдарды ауіпсіз мір сруі мен іс-рекет жасауы шін коршаан ортаны залалсыздандыру масатында жасалады. Дезинсекция – бунаденелілерді жоюа арнала арнайы рекеттер. Дератизация –ауруларды тасымалдаушылары кемірушілерді жоюа арналан рекет. Бунаденелілерді жоюды физикалы, химиялы жне комбинациялы дістері болады.Кемірушілерді жою механикалы заттар мен химиялы дрілерді олдану арасында жреді.Дезинсекциялы ралдара ДДТ, гексахлоран, хлорофос; кемірушілерді жоюа – крысид, мырыш фосфиді, ккіртышыл калий.

Дезинфекция, дезинсекция жне дератизация амалдарын олданан со барлы атысушыларды толы санитарлы тазалаудан ткізеді. Керек жадайда алан халыты да санитарлы тексеруден ткізеді.

Карантин болып жатан аймата ауруа шалдыан жне ауруа шалдыу ытималдылыы бар адамдарды анытау жреді. Ауруды белгілері – жоары температура, зіндік нашар сезіну, бас аурулары жне отырларды пайда болуы, т.б. Бл мліметтерді санитарлы жне медициналы ызметкерлер анытап, олара белгілі бір рекет жасау туралы басару органдарына баяндайды.

23.Апаратты жне психатропты ару,заымдаушы сері,алдын-алу жолдары. Апаратты ару.азіргі уаытта жаа апаратты психотехнологияны, ескі технологияны жаару жылдамдыына назар аудару ажет. Бл те ауіпті ару ретінде саналады. Себебі ол жеке адамны, халыты, елді, оны арулы кштеріні, басару мшелеріні интеллектіне атты сер етеді.

Апаратты ару зіні масатына арай екі трге апаратты-техникалы жне апаратты-психологиялы болып блінеді.

Апаратты-техникалы ару трі. Апаратты-техникалы кресте негізгі нысана ретінде басару, байланыс, телекоммуникациялы жне радиоэлектронды жйелер болып саналады. 1991 жылы Иракта болан скери операциядан со «апаратты ару» термині ке тарала бастады. Сол кезде Иракты жеілуіне себепкер болан барлау, басару, байланыс, баыттау ралдары жне радиоэлектронды бомбаны комплексті рекеттері. Егер бірінші дниежзілік соыста жеуді бірінші ретті себепкері аруды кптілігі болса, екінші дниежзілік соыста – ауадаы соыста жеу басым рлді атарды, ал азіргі кезде жеуді е бірінші себепкері – апаратты ортада жеу болып табылады.

Бл масата жету шін барлы апаратты крестер жргізіледі. Соыс уаытында стратегиялы, оперативті жне тактикалы дегейде жргізіледі. Апаратты аруды соыс рекеттеріні алдын ала олдану ажет. Бейбітшілік уаытында негізгі крес мемлекеттік апарат шін жргізіледі.

Апаратты ерекше пайдалылыы оны мемлекеттік баса апарата атыстыына байланысты. Апаратты ресурсты скери ммкіндікке сері тек аруа жасанды интеллект орнату емес, сонымен атар арулы кресті жаа ралдарын жасау, яни арнайы бадарламалы-математикалы серге траты бола алатын зіндік апаратты оранысты ру. Есептеу техникасыны мамандары бадарламалы-математикалы сер сзінде апаратты жою, рлау, згерту, керекті апаратты алу, жмыс ралдарын, телекоммуникация жне компьютерлік желілерді бзуы деп тсінеді. Негізгі дістер ретінде «логиякалы бомбалар», компьютерлік вирустар, жоюа жне орануа арналан арнайы программалар.

Апаратты-психолгиялы ару трі.Негізгі нысана ретінде арсыласты арулы кштер рамы, арсыласты халы, бхаралы ойды пайда болу мен шешімді абылдау жйесі жатады. Мндай крес арсы екі жатан да жреді. Апаратты-психологиялы ару бірінші ретте адамны сана сезіміне жне адамдармен байланысына, шындыты тсінуде, тртібін жндеуде жне шешім абылдауына, кейбір жадайда адамны физиологиялы згеруіне сер етеді.

Апаратты-психологиялы дістер мен ралдар ашы, жабы, о, теріс, деструктивті, айын жне жасырын масатта жргізіледі. Ашы психотехнология шынды «таза» жне тірік «кір» дістерімен жргізіледі. Апаратты-психологиялыты жасырын сері адам санасын жасырын психотехнологиялы жолмен тікелей басаруа негізделген. сер алушы адам серді байамайды. Мндай серлерге психотронды(техногенді) жне суггеситві(гипноздау), психотропты(фармакологиялы) серлер жатады. Осы дістер ХХІ асырдаы лімге келмейтін, біра аса ауіпті аруды трлері болып саналады.

Психофизикалы сер ету немесе жасырын трдегі сер адам психикасын жне санасын сер етушіні масатына арай згерте алады.

Жасырын трде адамны санасына сер ету энергоапаратты рекеттер арылы да жзеге асады. азіргі кезде кптеген осындай скери мселелерді шешуде адамны психикасына сер еткендігі туралы маалалар шыуда. Ал крделі зерттеулерді барлыы жасырын трде теді.

Психофизикалы ару– технотронды, суггестивті, психотропты, адам санасына жасырын сер ету негізінде оны санасын, тртібін, физиологиялы рылымын модификациялау дістері мен ралдарыны жиыны.

Адам шін е ауіптісі комбинацияланан психофизикалы ару болып саналады. Біра оны толы ммкіншіліктері лі зерттелмеген. Жай математикалы формула бойынша орын ауыстыруды зі кптеген комбинацияларды тудырады. Бл тек екілік шін, ал егер мндай комбинацияда ш, трт немес одан да кп дістерді есептесек мндай комбинациялар саны жздеген болуы ммкін екенін крсетеді. азіргі алымдар осы комбинацияны есептеуде жне егер бл комбинация есептелінетін болса, онда эффективтілігі жоары психофизикалы аруды жасалуына келеді.

Негізгі психофизикалы ауіптер:

· Мінез-лыты, тртіпті згеруі, интеллект пен шыармашылы абілеттілікті тмендеуі, тланы згеруі;

· Денсаулыты генді дегейдегі, дене мшесі мен оларды басаруды бзылуы;

· Топтаы психологиялы шиеленісті болуы, топтаы ойларды поляризациясы, топтары блінуі мен жеке топшаларды агрессивті болуы, социалды байланысты зілуі.

· оамны социалды зара ызыушылы рекеті жок болып, абаттара блінуі. зіні рекетіне жауапкершілікті аз болуы.

· Сана дегейінде баса адамны басарылатын топтарды пайда болуы.

Биополе мен психофизикалы серлерді зерттеу НАТО елдерінде, соны ішінде Бонна мен Фрайбург университеттерінде(Германия), Лондонды, Кембридждік, Бристольдік университеттерде(Англия), Францияда, Италияда, Данияда, сонымен атар Австрияда, Аргентинада, Бразилияда, Голландияда жргізіліп жатыр. ытай, Жапония, Израиль, ЮАР елдерінде адам санасына сер ететін діс-ралдар зерттеліп отыр. Психофизикалы аруды аупіні болуы оамны психофизикалы оранысыны талапты трде арастыру, жне оамны ла айналуын тотататын дістерді арастыру ажет.