ТАЫРЫП. Дріс № 1. Баланы мектепке даярлыы тсінігі мен ымы. – 2 саат

Жоспар:

1.Баланы мектепке даярлыы тсінігі.

2.Баланы мектепке даярлыы зерттеу ретінде.

3.Баланы мектепке даярлыыны трлері: психологиялы, физикалы (биологиялы).

1.Баланы мектепке дайындыы - крамына тлалы жне интеллектуалды дайынды, сондай-а кру-моторлы координациясы дамуыны жеткілікті дегейі кіретін кешенді ым. Тлалык дайынды - оу іс-рекетінімотивтеріні бар болуы (мектепке баруды ана емес, сонымен атар оуды, оуа байланысты белгілі міндеттерді орын- дауды алауды болуы), сырты лемге танымды кзараспен арау, коммуникативтік дадыларды, арым-атынаса тсу алауыны алыптасандыы; психиканы эмоциялы жне еріктік дамуыны жеткілікті дегейі. Интеллектуалдык дайынды - жйелі оуды бастау шін жеткілікті танымды процестерді (абылдауды, есті, ойлауды, иялды, сйлеуді) алыптасу дегейіне жету, баланы балабашаны стандартты бадарламасыны клеміндегі білімдерді, біліктер мен дадылары мегеруі.^[1]

Кез келген бала мектепке алаш келгенде «жасы оысам екен» деген ниетпен келеді. Біра мектепке келген дайынды дегейіні ртрлілігі кейбір балаларды оуа деген ммкіндігін тмендетеді. Баланы мектепке келуі жне алашы кездегі мектепте оуы оны мір салтын жне іс-рекетін згертеді. Бл кезе мектепке келген 6 жне 7 жасарлар шін бірдей иын болады. Физиологтарды, психологтарды, педагогтарды байауынша, 1-сынып оушыларыны кпшілігінде жаа жадайа бейімделу иын теді. Мектепке келген бала физиологиялы жне леуметтік жаынан жетілген, ойлау мен эмоционалды дамуы ажетті дегейге жеткен болуы тиіс. Бл жастаы бала ойлау операцияларын мегеріп, заттар мен оршаан орта былыстарын жалпылап, сараптай біліп, з рекетіне жоспар рып, зін баылай алады. Оны сйлеу арылы арым-атынас дадылары, олды са моторикасыны жне кру-озалыс координацияларыны дамуына да мн беріледі. Сондытан «баланы мектепке дайындыы» дегеніміз- бл кешенді, кп жаты жне бала міріні тгел сферасын амтитын рдіс.

Мектепте оуа психологиялы дайынды- оыту рдісі барысында рбылармен, маліммен арым-атынас жасап, оу бадарламасын мегеру шін психологиялы ажетті дегей.

Мектепке психологиялы дайынды проблемаларыны теориясы Л.С.Выгодскийді ебектеріне негізделген.

Л.И.Божович: «Мектепте нтижелі оуа ыпалын тигізетін- баланы психикалы даму параметрлері: оуды танымды жне леуметтік мотивтері- баланы мотивациялы даму дегейі; ырыты тртіпті жне интеллектуалды сфераны дамуы ». Мектеп балалы ша пен ересек мірлерін біріктіретін буын. Егер балаа мектепке дейінгі мекемелерге бару міндетті болмаса, мектепке бару -міндет, сонымен атар бала рбылармен, ересектермен арым-атынаста болады.

Мектепке психологиялы дайындыты зерттеген психологтар, педагогтар бала тртібіні ырытылыына ерекше мн берген. Д.Б.Эльконинні есептеуінше, ырыты тртіп жымды- ролдік ойында туындайды, себебі бала осыны арасында дамуды жоары дегейіне жетеді.

Д.Б.Эльконин мектепке дайынды проблемасын арастыран кезде, оу іс-рекетіні ажетті негізгі шартын белгілеген:

- Балаларды з рекеттерін саналы трде ережелерге баындыру;

- Берілген талаптар жйесіне бадарлана алу;

- Айтушыны дрыс тыдай алу жне ауызша формадаы тапсырмаларды

орындай алу;

- лгіні кру арылы абылдап, тапсырманы зі орындай алу.

азастан Республикасыны Білім беру жйесін реформалау барысында рбір баланы мектептегі оу жне леуметтік ортаа еркін бейімделе алатындай жадай жасау аса маызды міндет. Демек, азіргі талап бойынша мектепті бірінші сыныбына келетін балаларды физиологиялы жаынан мыты, адамгершілік, мдениеттілік, ебексйгіштік асиеттері мол, ерік-жігері кшті, жмыс абілеттеріне ие, білімге ызыушылы сипаттары мол болуы ажет. Сондытан да мектеп пен мектепке дейінгі мекемені, ата-аналарды басты міндеті - баланы мектептегі оуа, мектеп міріне даярлау.

Мектепке алаш бару - бала міріне лкен жаалы, згеріс енгізеді, оамдаы жаа орына кшуі мен сіп-жетілуіні бір бастамасы. Баланы мектепке дайындау дегенде кптеген ата-аналар балаа ріптерді жне санауды йретумен ана шектеледі. рине баланы оуа дайындыын аыл-ойыны даярлыымен ана шектеліп оймай, оны оуа психологиялы жаынан даярлауды арастыру ажет. Яни, бл баланы мотивациялы-ажеттілік жне психикалы рдістеріні дамуы оуда, арым-атынаста иындыа кезікпеуіне ммкіндік береді. Бл ауырт кезеде мектеп бірінші кннен бастап оушыа бірнеше талаптар ойып жне баланы ыптылы пен зейінділікке трбиелейді. Сондытан да балалар оу ісіне машытануа, имыл-рекетеріні ытиярлы басарылуы абілетін, аыл-ой ебегін, масаткерлігін, дадысын алыптастыруа аса кіл блінеді.

Бгінгі кнде «мектептегі оуа дайынды» ымы комплексті жне баланы барлы міріні сферасын амтиды.

Мектепке дейінгі баланы мірінде леуметтік, психологиялы жаынан жне физиологиялы жаынан да иын кезе. Бл кезеде мектеп мірімен танысады, леуметтік ортасы згеріп жне оушыны жаа леуметтік рлін мегере бастайды.

Белгілі орыс психологтары А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, А.А. Люблинская мектепке даярлау ымына баланы оу тапсырмаларын тсінуін,рекеттерді орындау тсілдерін мегеруін, ерік асиеттеріні дамуын, зін-зі баылау жне зін-зі баалау дадыларын, малімді тыдау, материалды еске сатау біліктілігін жатызады.

Е.Е. Кравцова мектептегі оуа психологиялы даярлыы бл баланы дамуында «арым-атынас» негізгі ролді атарады деген тжырыма келді. Ал Л.И. Божович мектепке келетін баланы таным ызыушылытары дамыан, леуметтік ортаа ене алу біліктілігі жне оуа деген ынтасы болу ажет деген пікірге келді.

Р.В. Овчарова тжырымдамасында, мектептегі оуа дайын бала зіні рекеттерін жоспарлап жне баылай алады,оршаан дниені задылытарын,заттарды жасырын асиетін бадарлайды,оларды з рекеттерінде олдана алады,баса адамды тыдай біледі жне логикалы ойлау тсілдерін орындай алу біліктілігін жатызады [3].

Алайда, мектепке даярлау мселесі азастан алымдары Б. Баймратова, . Сейсенбаев, Н. Айабылов, Б. Дабылова ебектерінде біршама зерттелгені белгілі. Дегенмен, мектептегі оуа даярлау мселесі ліде зекте мселелерді бірі болып ала бермек. Мектепке психологиялы даярлыты жзеге асыру ісін алымдар трліше жіктейді. И. Шванцар, Л.И. Божович зерттеулеріне сйене отырып, мектепке даярлыты жзеге асыру ісін ш баытта жргізу ажет деп тжырымдайды. Ал Е.Е. Кравцова мектепке даярлыты трт баытын арастырды:

1 баыт - балаларды мектептегі оуа ажетті наты іскерліктер мен дадыларды алыптастыру;

2 баыт – мектеп жасына дейінгі кезені аяында байалатын жаа рылымдар мен бала психикасындаы згерістерді зерттеу;

3 баыт - оу рекеттеріні алы шарттары;

4 баыт - баланы берілген ережелер мен ересектер талабына саналы трде баыну іскерлігі [1].

2.Бала мектепке баранда физикалы дамуы жаынан да денсаулыы жаынан да мыты болуы ажет. Баланы бкіл физикалы абілеттеріні дамуына– тзімділігіне, кшіне, жылдамдыына, ептілігіне, икемділігіге назар аудару ажет. Баланы тзімділігі оны жмыс істеу абілетімен тыыз байланысты, себебі онсыз жмысы жзеге аса алмайды. Е бастысы баланы олдарыны икемділігі дамыаны жн.

Біра сонымен атар баланы леуметтік жадайы да згеріске дайын боланы абзал. Алашы мектеп табалдырыын аттау – жаа згерістерге леуметтік-психологиялы бейімделу кезеі болып табылады. Сондытан бірінші атара баланы психологиялы дайындыы ойылады. Оны рамдас бліктері жігерлілік, жеке тлалы жне интеллектуалды дайындыы болып табылады.

Жеке тлалы дайынды – оушыны жаа леуметтік станымын абылдау, оуа деген ынтасы, мектеп бейнесін жасы абылдау.

Болаша оушыны оршаан адамдармен тіл табыса алуы да маызды. дептілік нормаларын оыту мектеп ережелерін мегеруге кмектеседі. Жолдасты сезімдерін, стаздармен, сыныптастарымен тіл табысу шін баланы жеке тлалы абілеттерін алыптастыру ажет.

Малімні тапсырмаларын тсініп орындау шін, жауапкершілікті болу шін, оу міндеттерін шешу масатында бкіл кшін баыттауда, белгілі бір жаста з тртібін басару шін жеке тланы жігерлілік абілеттерін дамыту ажет.

Интеллектуалды дайынды ымына білім оры іспетті жне оршаан орта туралы ойы, жне баланы ойлау дадысыны алыптасуы жатады. Біра е бастысы – жаа нрсені тану леует абілеттеріні дамуы, білімпаздыыны дамуы. Баланы мектепке дайынды дегйін оны ауызекі тіліні жасы дамуы, абылдауы, есте сатау абілеті, иялы, ойлауы: арапйым гімелеу алуы; заттарды салыстыра білу, бтін мен блшекті белгіле алу, заттарды белгілі бір сипат бойынша топтастыра алу жне т.б.