Автомобиль клігіні негізгі орларын ндірістік жне ндірістік емес.

Автомобиль клігіні негізгі орларын ндірістік (имараттар, рылыстар, жылжымалы рам жне рал-жабдытар т.б.) жне ндірістік емес (трын й имараттары, емдеу мекемелері, автомобиль клігі жмыскерлеріні трынды жне мдени-трмысты ажеттіліктерін амтамасыз етуші коммуналды ксіпорындар мен баса да орлар) деп блуге болады.

 

7. Амортизациялы тлемдер.

 

Амортизациялы тлемдердi сомасын дрыс анытауа лкен мн беріледі. німні ндірісі мен клік жмысыны орындалуындаы амортизациялы ор німні зіндік ны болып саналатындытан, олар белгiлi дрежегеде АТП німіні зіндік нын анытайды. Амортизациялы ор жаа негiзгi орларды тозуыны орнын толтыру шiн керек.

Негiзгi орларды тоздыру, оларды (жыла ) серiнi тиiстi мерзiмi немесе iстелiнген жмыстарды клемiне, амортизацияны нормасыны атауымен танысады. Амортизациялы тлемдердi нормасы жабдыты нынан натылы пайызды сияты бекiтiледi. Амортизацияны нормалары негiзгi орларды наты тозу сйкес келуi керек. Олардан рбiр ксiпорынны нiмнi зiндiк ныны дегейi жне орларды орнын толтыруын ммкiндiкке туелдi болады.

Амортизациялы тлемдердi олданылатын нормалары физикалы жне негiзгi орларды моралдi тозуды орнын толтыруы керек. Моралдi тозуды бар болуды талап етедi физикалы оларды пайдаа асу мерзiмі ана емес, оларды ары арай олдануын экономикалы орындылы та негiзгi орларды амортизацияны нормаларыны есептеуiнде есепке алынды.

Негiзгi орларды бастапы н баа оларды алпына келтiргiш нынан едуiр айырмашылыы бола алады. Бл негiзгi орларды алпына келтiру жне оларды iргелi жндеуi шiн олайлы амортизациялы тлемдердi лшемдерiн анытауа дрыс ммкiндiк бермейдi. йткенi бiрттас норма амортизациялы тлемдердi олданылатын нормалары негiзгi орларды ызмет мерзiмдерiн дрыс есепке алатын да жадайлар, тiптi сол амортизациялы тлемдердi сомасы негiзгi орларды наты тозуа сйкес келмейдi, ртрлi уаыт аралы баалалан орлара олданылады.

Амортизациялы аударылан сомаларды жаа нормалары негізгі орларды айта баалау негізіндегі моральды тозуды ескерумен зірленуі керек. Халы шаруашылыы негізгі орларыны толы алпына келтірілуіне амортизациялы аударылан сомаларды бірыай нормалары бекітіген. Бірыай нормалар шаруашылы есептеу негізінде рекет ететін барлы ксіпорындарда, ведомствалы баынуа жне жеке меншік формасына туелсіз, барлы ксіпорындар мен бірлестіктерде олданылуа міндетті. Амортизациялы аударылан сомалар Орталы Банк негізіндегі барлы ксіпорындармен жне йымдармен енгізіледі. Амортизациялы аударылан сомаларды олданылуы да белгіленген. Амортизациялы аударылан сомаларды автомобиль клігіне жаа нормалары негізгі ндірістік орларды олданылуын жасартып, оларды жндеу жмыстарына жаымды жадай жасайды.

озалмалы рам бойынша амортизациялы аударылан сомаларды анытау дістемесі негізгі ор трлері бойынша оларды анытау дістемесінен ерекшеленеді. Автомобиль клігіні озалмалы рам бойынша амортизациялы аударылан сомаларыны нормасы лгілер бойынша емес, автомобиль топтары бойынша бекітілген. Бл автокліктерді жаа лгісін шыару, оларды нын згерту кезінде амортизациялы аударылан сомаларды жаа нормаларын зірлеу ажеттігіні пайда болмауына байланысты.

айта алпына келтіруге жинатауларды жалпы сомасы алашы нны 90% клеміндегі алды нын ескерумен арастырылан, осы шарттан амортизациялы аударылан сомаларды нормалары аныталады.

Жылжымалы рамны алпына келтiруiне амортизациялы тлемдерiнi нормасы жгiрiстi 1000 км-iне балансты ныны пайыздары немесе балансты ныны пайыздарына бекiтiледi:

 

 

мндаы С_н – жаа автоклiк ны (тiрке ), тг.;

Cо - автоклiктi алды ны (тiрке ) оны iрiктеуiнен кейiн, тг. ;

D - жылжымалы рамны ызмет мерзiмi, жылдар;

L_AM - (тiрке ) автоклiктi амортизациялы жгiрiс, шаырым.

 

Амортизациялы тлемдер (жылжымалы рам оспаанда) ге негiзгi орлар бойынша бастапы ннаны пайыздарындаымен аныталады. Амортизацияны жылы нормасы

 

 

мндаы С_П - негiзгi орларды сомды бастапы ны, тг.;

С₀- негiзгi орларды сомды алды ны (есептен шыарудан кейiн);

D - негiзгi орларды ызмет мерзiмi, жылдар.

 

нiмнi зiндiк кнiндегi амортизациялы тлемдерiнi еншiсi техникалы дерiстi табыстарыны ксiпорынында олдануда тмендейдi. Сонымен бiрге шешушi жаа машиналарды ны жне нiмдiлiгiнi аралыында байланыс болып табылады. Жадайлар машиналарды ныны техникалы дерiсiн шарасы бойынша кпшiлiгiнде седi, бiра уат бірлігі мен шыарылатын нiмнi есептеуінде тмендейдi. Сонымен нiм бiрлiгіне келетiн амортизациялы тлемдерi азаяды.

 

Физикалы тозу.

ндiрiстiк процессiндегi негiзгi орлар физикалы тоздырулара душар болады жне сол себепті олар зіні техникалы-экономикалы сапасын тмендетедi. Физикалы тоздыру негiзгi орларды ныны кiшiреюiмен сипатталады. Амортизациялы нiм немесе iстелiнген клiк жмысы айта жасалынан ндiрiстiк процессiндегi оларды ныны бiртiндеп тауысу нтижесінде, негiзгi орларыны тозуыны орнын толтыру деп ылады. рбiр ксiпорынны негiзгi орларды тозу темдерi шiн амортизациялы ора натылы соманы блiп шыарады.

 

 

Моральдік тозу.

 

Негiзгi орлар тек ана физикалы емес,сонымен атар моралдi тозуа шыраан. Жаа, німдірек жне немдi жабдытарды нертабыстар мен ндiрiске енгiзу шаралары бойынша лдеашаны машиналар моралдiк тозулара баасызданып душар болады жне оларды тозуы жаа, млтiксiз машиналардан енгізілу мерзіміне дейін ауыстырылуы керек. Моралдiк тозу деп "Физикалы лімге" дейінгі оны техникалы жабдыыны лдеашан арзандалуын бiлдiредi. Машина физикалы жарамды бола алады, бiра моралдi ескiру, экономикалы пайданы бермегенiнде емес, керiсiнше, оамды ебектi ысырабына тзеуге алып келеді. айта блу жалпы iшкi нiмнi (ЖІ) ебекшi тсетiн табыстар есебiнен iске асады.орытындылай келгенде, нiмсiз негiзгi орлар бойынша амортизациялы тлемдер ЖІ-ні келесi лестiрiлу формаларында болады.

Негiзгi орларды моралдi тозуы екi трде болады. Моралдi тозуды бiрiншi трі бл ндiрiс сайман жасаушы салалардаы ебек нiмдiлiктi жоарылатуы, кейбiр жмыс iстейтiн машиналар жне тетiктердi ныны жартылай жоалтуы салдарынан айындалады. Дл осында рылыста оамды керек німге тмен шыынмен жасалан жаа машиналар жоарыра баамен ерте шыан жне брын пайдаланылан машиналар зіні жасалан німіне брыны лшеммен берілмейді, йткенi бл н заны талаптарына айшы келер едi жне нiмнi экономикалы айасыз ымбаттауына келтiрер едi.

Екiншi моралдi тозуды трі немдiрек жне нiмдi жабдыты пайда болуымен байланысты. Орташа оамды ндірістік ебекті амтамасыз етпейтін техникалы ескірген бір типті машиналар ескі машиналарды толы физикалы тозуа шырауа дейін ауыстырылуы керек. Бл сондытан керек, р трлi келесi оларды олдануы ебектi нiмдiлiктi артуын баяулататын нiмнi зiндiк кнiн жоарылатады, лкен олдану кезiндегi шыындара алып келедi, шаруашылы iшiнде жинаталуларды лшемдерiнде терiс бiлiнедi. Олар тиiмдi болуа басылдан, сайып келгенде, физикалы жарамды, бiра iс жзiнде лдеашаны ндiрiс саймандары сала жмыс iстейтiн iске аспай алуы керек;