Трт команданы рольдері

Блім 1. лемдік Чемпионаттаы Британды Парламенттік дебатты негізгі ережелері

БПФ дебатыны базасы – трт команда, сегіз пікірсайысшы

рбір дебат раундына трт команда атысады, ал р команда рамында екі дебатер бар.

кімет стелдері	Оппозиция стелдері
Бірінші кімет (Б)	Бірінші оппозиция (БО)
Екінші кімет (Е)	Екінші оппозиция (ЕО)

Сурет 1. БП дебат раундындаы трт команда

 

Дебатты р жаында екі команда ойнайды. Бір жата Бірінші кімет (Б немесе 1) жне Екінші кімет (Е немесе 2) командалары ойнаса, екінші жата Бірінші Оппозиция (БО немесе 1О) мен Екінші Оппозиция (ЕО немесе 2О) командалары ойнайды. Кейбір кездері дебатты екі жаын “стелдер” деп атайды, яни “кімет стелі” жне “оппозиция стелі” болады. Дебаттаы бірінші екі команда (Б жне БО) дебатты “бірінші жартысы”, ал шінші мен тртінші командалар (Е жне ЕО) дебатты “екінші жартысы” деп аталынады; кейде олара сйкесінше бірінші жне екінші стелдер деген атау да беріледі.

 

Барлы трт командадаы дебатерлер здеріні сздерін айтады (р ойыншы бір рет шаырылады), бл келесі ретпен жзеге асырылады:

1. Б командасыны бірінші ойыншысы (“Премьер-министр”)

2. БО командасыны бірінші ойыншысы (“Оппозиция лидері”)

3. Б командасыны екінші ойыншысы (“Премьер-министрді орынбасары”)

4. БО командасыны екінші ойыншысы (“Оппозиция лидеріні орынбасары”)

5. Е командасыны бірінші ойыншысы (“кімет мшесі”)

6. ЕО командасыны бірінші ойыншысы (“Оппозиция мшесі”)

7. Е командасыны екінші ойыншысы (“кімет хатшысы”)

8. ЕО командасыны екінші ойыншысы (“Оппозиция хатшысы”)

Раунд барысында раундты бас трешісі траалы етеді, оны жмысына раундты ту барысын адаалау, ойыншыларды здеріні сздеріне шаыру жне дебат ережелерін сатау жатады. детте лем чемпионаттарында бас треші дебат нтижелерін саралап анытайтын адамдарды бірі болады. Турнирді финалында алдын ала тадалып ойан церемониймейстер немесе баса адам бас трешілік ете алады, біра оны міндетіне трешілік ету жатпауы да ммкін. Сонымен атар р раундында уаытты адаалайтын таймкиперді (timekeeper) болуы керек, осы жмысты бас треші, треші немесе жеке адам атара алады.

 

Сздер затыы

Сздерді айту шін 7 минут беріледі. Бірінші, алтыншы жне жетінші минуттардан кейін таймкипер сигнал (стелден ру, оырау немесе шапала, детте жетінші минуттан кейін оырау мен стелден ру атарынан екі рет жасалады) береді. Идеалды жадайда ойыншылара 7 минутта здеріні сздерін аятау керек болса да, олар сйлемді аятау немесе орытынды жасау шін з сздерін жаластыра алады. 7 минут 15 секунд ткен со ойыншы айтанды треші ескермеу керек. Раундты бас трешісі немесе таймкипер уаыт 7 минут 15 секундтан асан со ойыншыа оны уаыт лимитінен атты асып бара жатаны ескерту масатында р 10 секунд сайын з алауы бойынша атарынан ш рет айталанатын сигнал бере алады. Егер ойыншы 8 минуттан кейін де з сзін жаластырса, онда треші ойыншыны орнына отыруын срап, барлы атысушыларды тртіпке шаыру керек.

 

Трт команданы рольдері

р команданы дебаттаы зіні атаруа тиісті рольдері болады, сондытан ойыншылар осыны барынша эффективті орындауа тырысу ажет.

I. Б таырыпты анытап алып, здеріні жаын олдайтын аргументтерді беріп, оппозицияны аргумерттеріне арсылы білдіру керек.

II. БО бірінші кіметті сынан кейсін (Б сынан аргументтер жиынтыы) жоа шыарып, оларды жаы дебатты жеу керектігін длелдейтін здеріні конструктивті аргументтерін сыну ажет.

III. Е ойына бірінші кіметтен згеше, біра оан арсы келмейтін осымша аргументтерді келіп, таырыпты олдайтын анализ жасап, оппозицияны аргументтері мен анализіне жасылап трып арсылы айтуы керек. кімет хатшысы кімет стелдері атынан толы раундты орытындылап, жаа аргументтерді енгізбеуге тиісті.

IV ЕО таырыпты жоа шыару шін бірінші оппозициядан згеше, біра оан арсы келмейтін осымша аргументтер сынып, анализ жасап, кімет командаларыны аргуметтері мен анализіне арсы тру керек. Оппозиция хатшысы оппозиция стелдері атынан толы раундты орытындылап, жаа аргументтерді енгізбеуге тиісті.

 

Блім 2 – де командаларды рольдері туралы кбірек млімет бар.

 

1.4 Апарат пункттері (Points of Information)

р сзді бірінші жне соы минуттары “оралан уаыт” болып саналады, сол кезде сйлеп тран дебатерге апарат пункттерін сынуа болмайды. алан бес минут (екіншіден алтыншыа дейін) ішінде апарат пункттері сыныла алады.

 

Дебат контекстінде апарат пункті – бл сйлеушіні стелінен айырмашылыы бар, стелде отыран кез-келген ойыншыны формаа келтірілген репликасы. Апарат пункті 15 секунда дейін жаласа алады. Ол сйлеп тран ойыншыа баытталан комментарий немесе сра формасында бола алады. Белгілі бір апарат пункттерін абылдау, яни репликаны айту ыын беру шешімі сйлеп тран ойыншыны з еркінде болып табылады. р ойыншы зіні сзі кезінде кем дегенде бір апарат пунктін абылдау керек, ал идеалды жадайда екі апарат пунктін (одан да кп абылдауа болады, біра детте кп кабылдамауа кеес береді) абылан жн. Сра сыну шін ойыншы орнынан трып, “апарат пункті” немесе “осы туралы” деп айту керек. Сйлеп тран ойыншы апарат пуктін абылдамаанша апарат пунктін ондаы кез-келген фраза айту жолымен сынуа болмайды (мысалы: “За туралы!” немесе “Жо, тыдаызшы!”). Егер апарат пункті абылданбаса, онда оны сынан ойыншы тез арада з орнына отыруы тиіс.

 

Апарат пунктерін 6 минутты рубежден кейін сынуа болмайды, ал оан дейін апарат пунктерімен трып тран барлы ойыншылар 6 минут ткеннен кейін отыру керек. Егер апарат пункті 6 минут келіп жеткенге дейін абылданса, оны сынан ойыншы деттегідей зіні апарат пунктін айта алады. Сонымен атар 6 минутты рубежге жаындаан кезде апарат пункті алдын ала абылдана алады, бл оны сынан ойыншы отырана дейін орын алады. Біра сз айтуды соы минуты басталып кетіп, барлы ойыншылар орындарында отырса, жаа апарат пункттерін сынуа да, абылдауа да болмайды.

Блу: сйлеп тран ойыншы апарат пунктін айтып жатан ойыншыны тотатса, бл апарат пунктін блу болып саналады. Осындай жадай апарат пункті 15 секундтан артты айтылып жатан кезде орын алуы ммкін, содан кейін идеалды трде дебатер жааы айтылан апарат пунктіге жауап беріп, з сзін жаластыра алады. Апарат пункті тсініксіз болса, оны 15 секундтан аз айтылып жатан кезде блмеу дрыс болады. Уаыт 15 секундтан аспаан кезде апарат пункті блінсе, треші сйлеп тран дебатерге баа берген кезде оны аншалыты наты жауап бергенін ескеру ажет. Осындай бааны бір факторы ойыншы бір пункті толы айтты ма немесе оан блінген уаытта екі пункті атарынан бір пунктке сыйдырысы келді ме дегенге арау болады. Егер сйлеп тран ойыншы апарат пунктін блсе, онда оны айтып жатан ойыншы ештенеге арамай з орнына отыру керек. лбетте, егер ойыншыны апарат пункті 15 секундты уаыттан асса, сзді жаластыру апарат пунктін блу болып саналмайды.

Мазатау (Badgering): Ойыншыа апарат пункті сынылып, ол оны абылдамаса, кейін 10 секунд бойы ешкім апарат пунктін сына алмайды. рдайым осы ережені бзу, яни апарат пунктеріні аылуы мазатау деп есептеледі. Бан тиым салынан, себебі бл дебат барысын бзып, сйлеп тран ойыншы шін ділетсіз.

Анытама пунктері: кейде апарат пункттері “анытама” (Point of Clarification) деген репликамен сынылады, детте бл премьер-министрді сзінде орын алады. Осыны маынасы – аргументті кейске арсы ету емес, премьер-министрді дебатты алай анытайтыны жайлы сра ою. Бны жасауа рсат етілген, біра алан жадайларда осындай апарат пункттері алыптылармен бірдей келеді. Реплика “анытама” деген сзбен сынылса да, ойыншылар оны абылдауа міндетті емес. Анытама пунктін абылдау деттегі апарат пунктін абылдаумен те келеді. Осындай пунктерді белгілі бір статусы жо, жалыз айырмашылыы – сынылу кезіндегі репликаны баса болуы.

 

Апарат пунктері диалогты басталаны емес. Пункт айтыланнан кейін оны сынан ойыншы отырады. Егер ол таыда сйлеп тран ойыншыны блгісі келсе, баса апарат пунктін сыну керек.

Трешілерді шешім абылдауы барысында ойыншыны андай командалардан пункттерді абылдааны ойыншыны баса командаларды материалымен аншалыты жмыс жасаанымен бірге арастырылуы тиіс. Сір, командаларды пункттерді сыну белсенділігі трешілерді шешіміне сер етеді. Мысалы, егер Б командасы ЕО ойыншысына кптеген пункттар сынып, біра ол рдайым абылдаудан бас тартып, кейін Е сынан жалыз пункті абылдаса, бл – оны Б командасын елемегеніні немесе диалогтан дейі бас тартуыны белгісі. Осындай рекет сенімділік пен жауап беруге деген алауыны жорамалы емес. Ойыншылар баса ойыншыларды апарат пункттерін сынуларын тотатуын талап ете алмайды, себебі баса тарапа апарат пукнттерін сыну – барлы ойыншыларды раунд барысындаы ажырамас ыы.

Егер ойыншы апарат пункттерін абылдамаса, біра оан бір-екі пунктен артыы сынылмаса, бл оны баса жаты аргументтерімен жаман жмыс жасааныны индикаторы емес, сондытан оны жазаламау керек. Сондай кезде ойыншы кез-келген ойыншыдан апарат пунктін срай алады, ешкім пункттер сынбаса да, бл сйлеп жатан ойыншыны баса командалармен сйлесуге дайындыын білдіреді.

 

 

Раунда дейін

Таырып: р раундты зіні арнайы таырыбы болады. Таырыптарды “трешілер аласы” аталатын трешілер тобы тадайды. Трешілер аласы р раундты таырыбы мен тэбті(ай блмеде андай топ ойнайтыны жніндегі апарат) раунд басталуынан 15 минут брын жариялайды. Егер атысушылар таырыптаы кей сздерді тура маынасында сенімді болмаса, сол сз анытамасын трешіден срауы рсат. Олар(атысушылар) трешіден зге адамнан кмек срауына тыйым салынады. Жне де, олар трешіден таырыптаы сзді тура маынасынан зге еш нрсе срай алмайды.

Дайындыа уаыт: Таырып белгілі болан со 15 минут ткеннен кейін, треші ойыншыларды блмеге шаыруы тиіс. Осы 15 минут уаыт кезінде ойыншылар здеріні сздерін дайындааны жн. атысушылар тек ана здеріні топтары ішінде аылдасуына рсат. Демек, топты екі мшесі тек бір-бірімен аылдаса алады. Топтар баса адамдардан – жаттытырушы, здеріні клубтастары – кмек абылдаан жадайда, бл трешілерге жеткізілуі тиіс, жне кмек абылдаан топа дисквалификацияа дейінгі шаралар олданылады. Сонымен атар, атысушы топтара электронды ралдар олданулына тыйым салынады(ялы телефондарды олданысы тек секундометр ретінде рсат етіледі; жне, интернетпен байланыссыз сздіктер олдануа рсат). Арнайы жадайларда трешілер аласы здері олдануа рсат береді.

15 минут ткеннен кейін, ойыншылар блмелеріне кіруге дайын болуы міндетті. Кеш келген топтар “свинг топтарымен” (белгілі себептермен ойнай алмайтын топтарды алмастыру шін рылан топтар) алмастырылуы аупі бар. Егер свинг тобы блмеге келіп, раунд уаытымен басталса, кешіккен топ сол раунда атысу ыынан айырылады, жне раунд шін 0 балл алады.

 

Айрон-мэннинг(Iron-manning): Кейбір кездерде топты бір мшесі ауырып не баса бір себептермен ойына атыса алмай, алайда екінші мше дайын болатын жадайлар кездеседі. Бндай кезде, трешілер аласыны санкциясымен, атысушы топ атынан зі атыса алады. Бл жадайда ойыншы топты екі сзін де сйлеуі міндетті(ойын ретіні бзылуын азайтады). Ол айрон-мэннинг деп аталады. Осындай топтар баса толы топтар ретінде жмыс жасауын жаластырады: олар ойын барысында 1-ден 4-ке дейінгі рангтарды ала алады, жне р сз шін спикерлік баллдарды иеленеді. зге топтар деттегідей баалана береді. Алайда, “тэбте”(р раундтан кейін жаарып тратын жне брейкті анытайтын турнир нтижесінде) бндай топ 0 балл иеленеді, раунда атыспаан ойыншы да 0 балл алады, ал екі сз сйлеген ойыншыа зіні е жоары спикерлік баллы ойылады.

 

Тртіп бзылуы

Дебат стті туі шін, жне де, р атысушыда сз сйлеу ыы те болу масатында, блмедегі бар ойыншылар (жне крермендер) раунд барысына кедергі келтірмеуі тиісті. Келесі рекеттер тртіп бзылу болып саналады:

· 8 минуттан аса сз сйлеу;

· Баса ойыншы намысына тию;

· зге ойыншы сзі кезінде кедергі етіп сйлеу, сыбырлау;

· Баса да аладатарлы рекеттер;

· 1.4 пунктіндегі жолдан зге жолдармен апарат сыну;

· андай да бір бейне апараттарды олдану (диаграмма, физикалы объектілер);

· Апаратты, сйлеп жатан ойыншымен не трешімен, тотатыланнан кейін жаластырылуы;

Жоарыда крсетілгендер тек ереже не дебат жргізілуді бзылуы ана емес, сонымен атар тртіпті де бзылуы болып саналады. Бндай жадайларды бас треші раундты барысында тртіпке шаыру арылы шешу керек.

Тртіпке шаыру: Егер бас треші “тртіп” немесе “тртіпке шаырамын” сздерін айтса, бл кідірместен бкіл жоарыдаы тртіп бзуларды тотатуа шаыру. Бндай жие айталанбауы керек. Егер атысушылар бан ла асса, баса имылдар ажет емес. Тртіпке шаыру жоарыдаы ателіктер шін ана олданыла алады.

Уаыт тотатылуы: Айрыша жадайларда раундты бас трешісі уаыт тотатуа ыы бар. Бл кезде сйлеп тран ойыншы сзін дереу тотатуы міндетті, ал таймкипер секундометрді паузаа оюа тиісті. Бл раундта айтарлытай кедергісін тигізе алатын, шешілуі кейінге шигеріле алмайтын жне ойын соына дейін кте алмайтын жадайлар кезінде жасалынады. Мысалы, трешіні/ойыншыны талып алуы кезінде немесе баса да медициналы кмек ажет ететін ттенше жадайлар; немесе дебат барысында за уаыта созылан тртіп бзылулар(оймастан сз зетін крермен, микрофонмен техникалы мселелер жне т.б.). Алайда, уаыт тотатылу дебата атысушыларды ауіпсіздігі шін жне баска да мселелерді шешуге ажетті зілістер болып табылады. Уаыт тотату те сирек жадайларда ажет, жне шейінде бл сырты факторлар рекеттеріні тікелей кесірі. Мселе шешілгеннен кейін, бас треші ойыншыны сз жаластырылуына ешнрсе кедергі болмайтынына сенімдену ажет. Содан со, тотатылан сттен бастап уаытты жаластыруа жне ойыншыны сз жаластыруына рсат беруі керек.

Турнир структурасы

лем чемпионаты екі бліктен трады(тмендегі диаграммды арау). Турнирды басым блігі алашы ш кнде кнде тіледі. Осы ш кнде, барлы келген топтар атысатын, алашы іріктеу раундары теді. детте бл раундтар тоыз. Раундтарды кпшілігі “ашы”. Яни, топтар здеріні нтижелерін біле алады жне трешіден, ойын біткеннен кейін, фидбэк ала алады. Бірнеше соы “жабы” трде ткізіледі. Бндай раунд орытындылары жне фидбектері “брейкке” дейін белгісіз.

Алашы жалпы раундтардан кейін, е мыты нтиже крсеткен топтар іріктеу раундтарына теді. алан топтар ойына атысуын тотатады. Мыты топтарды тадау жне жариялау кезеі “брейк” деп аталады. Тэбте, топтарды алан орындары алашы ойындарда жиналан “топты” баллдармен шешіледі (бірінші ранг шін 3 балл, екінші ранг шін 2 балл, шінші ранга 1 балл жне, сйкесінше, 4 ранг шін 0 балл). Бірдей топты балл жинаан топтар тадыры “спикерлік” баллдар (ойыншылара жеке сздері шін берілетін 50-ден 100-ге дейінгі баллдар) арылы шешілді. Осы турнирде 48 топ ашы брейктен (турнирге атысушы бкіл топ бндай брейк ммкіндігіне ие), 16 топ “ESL брейкінен” (тек ESL жне EFL статустары бар топтар ана бл категориядан брейкке туге ылы), жне 8 топ “EFL брейкке” (EFL статусы бар топтар ана бл категориядан брейкке туге ылы) теді.

 

 

Алашы раундтар	Брейк	Іріктеу раундтары	Чемпиондар
Барлы топтар	16 здік ESL топ	ESL трттен бір финалы, жарты финал жне финал	ESL категориясындаы лем чемпиондары
48 здік топ	Ішінара ашы октофиналдар, октофиналдар, трттен бір финалдар, жартылай финалдар, финал	Ашы категориядаы лем чемпиондары
8 здік EFL топ	EFL жартылай финалы жне финал	EFL категориясындаы лем чемпиондары