Имыл іс-рекетті орталы реттелуі

Тірек-имыл жйесі

Адамны имыл-озалысын амтамасыз ететін тірек-имыл жйесі болып табылады. Тірек-имыл жйесі жерді тартылу кшіне арсы (гравитацияа арсы) ызмет атарады, сондытан оны антигравитация аппараты дейді. Тірек-имыл аппараты екі блімнен трады:

1) пассивті (аа жне оны байланымдары);

2) белсенді (блшы еттер)

Блшы еттер тланы кеістіктегі алпын сатауын жне тепе-тедігін реттейді. Блшы еттер аамен бірге организмні пішінін (формасын) жне денені кеістіктегі тік орналасуын амтамасыз етеді.

ОЖЖ – жлыннан бастап жарты шарды ыртысына дейін имыл іс-рекетті амтамасыз етеді.

Жлын тек арапайым имылдарды амтамасыз етеді.

Ми баанасы денені кеістікте дрыс труын мойын мен лабиринттік рефлекстер арылы (Р. Магнус) жне блшы еттерді тонусыны алыпты реттелуін амтамасыз етеді.

Мишы имылды длме-дл орындалуын, керекті кшін амтамасыз етеді. Ми ыртысы, базалды тйіндері еріксіз озалыстарды координациясыны орындалуын амтамасыз етеді.

аа еттері озалтыш жйкелерімен нервтелінеді. рбір моторлы жйке мотонейронны сіндісі болып саналады. Ол жйкелер ет талшытарыны тобын нервтейді. Мотонейрон жне оны нервтейтін ет талшытар тобын озалу немесе моторлы бірлік дейді. Кз алмасыны еттерінде, моторлы бірлікте 10 аз ет талшытары болады, ал балтыр блшы етінде – 2000 (жылдам жне баяу моторлы бірліктер).

Блшы еттерде ш арнайы рецепторлар бар:

1. ет ршыыны бірінішілей рецепторлары

2. ет ршыыны екіншілей рецепторлары

3. сіірлердегі Гольджи рецепторлары

Бл рецепторлар механикалы тітіркендіргішке жауап беріп, имылды координациясына атысады. Блшы етті ішінде орналасан сопаша рылымды етті ршыы дейді. ршыты абыыны ішінде орналасан ет талшытарын интрафузальды ет талшытары дейді. Бл ршы ішіндегі ет талшытарында біріншілей І жне екіншілей ІІ сезімтал жйке штары орналасан. Ет ршыынан шыатын серпіністер сезгіштік І талшытары арылы етті з мотонейронын оздырады, ал антагонист еттерді мотонейрондарын тежейді. ІІ афференттік серпіністер бгілу мотонейрондарды оздырады, жне жазылу мотонейрондарын тежейді. Жлын мотонейрондары жне деп екіге блінеді (алдыы мйізде орналасады). мотонейрондар аа блшы еттерін (экстрафузальды), ал мотонейрондар интрафузальды талшытарын нервтейді. ршытарды эфференттік иннервациясы да бар, олар мотонейрондарды аксондары.

Сіірлер етпен жабысан жерлерінде Гольджи рецепторлары орналасан. Буын рецепторлары буынны алпын жне буын брышыны згеруіне тітіркенеді.

Теріжне оны осалылары организмні мшелерімен, жйкелерімен тыыз байланысты. Тері кп трлі ызмет атарады: ораныс, тыныс алу, абсорбциялы, сырта шыару, теріні пигментін тзуші. Тері организмні жйкелік-рефлекстік, зат алмасу, жылуды реттеу, тамырлар реакциясына атысады.

Теріні сезімталдыы жне имыл рекеттері импульстерді 2 жолмен туіне байланысты:

1) Лемникс жолы – импульстерді жанасу, ысым жне буын озауынан ткізеді. І нейрондары жлын ганглийнде орналасан, оларды аксондары арты баана арылы сопаша мидаы ядролара жеткізіледі, мнда ІІ нейрон орналасан. Осы нейронны аксондары таламусты арнайы ядроларына барады. Осыны аксондары ыртысты сомато-сенсорлы аймаына жеткізілінеді.

2) Жлын-таламус жолы – І нейрон жлын тйіндерінде, ал ІІ нейрон жлынны ср затында орналасан, аксондары брылыстан кейін таламуса, медиальды бгілмелі денеге, ми баанасына жне гипоталамуса барады. Таламуста ІІІ нейрон орналасан, оларды аксондары ыртысты сомато-сенсорлы аймаына барады.

Тері, ет рецепторларынан Флексиг пен Говерс жолдары арылы мишыа импульстер жеткізілінеді.

имыл іс-рекетті орталы реттелуі

имыл жйесі имылды трт трін амтамасыз етеді:

1. Дене алпын стау

2. Белгілі баытпен озалу

3. Денені бір орыннан баса орына ауысуы (локомоция)

4. Манипуляторлы озалыс.

 

Дене алпы озалыс пен тынышты жадайда блшы ет топтарыны за изометриялы жиырылуынан пайда болатын дене мен ая-олды кеістіктегі белгілі орналасуы.

Дене алпын стауын ОЖЖ р трлі блімдері атысады. Блара біріншіден ми бааны, мишы жне базальды ядролар жатады. Дене алпы стауыны механизмдеріне мойын, кіреберіс, лабиринт рефлекстері – тонусты рефлекстер жатады. Тонусты рефлекстер статикалы жне статокинетикалы болып блінеді ( араныз – PDF. Жалпы физиология. Студенттерге арналан дістемелік оу ралы / Кураст.: Т.А.Жумакова, М.Б.Махамбетова, Байжанова Н.С.- Алматы, 2013.- 39-42 беттер.).