ТАЫРЫП. Дріс №3. Баланы мектепке дайындыыны диагностикасы.- 3 саат
Жоспары:
1. Баланы мектепке дайындыын диагностикасы.
2.Баланы мектепке дайындыын анытайтын крсеткіштер.
3. Баланы мектепке дайындыыны дегейін анытау шін карта.
4.Баланы мектепке психологиялы-педагогикалы дайындыыны мониторингі.
1.Соы кездегі психодиагностикадаы згерістер бл білім саласын айтадан жаартуа негіз болды. Психодиагностиканы даму тенденциясы адамдарды психологиялы белгілері бойынша жіктеп, трбиелеумен айналысатын психологияны саласы гуманизациялану мен адамны психикалы жне тлалы дамуына кмек беру шарттарын едірді. Бндай тенденция зіне белгілі бір тсілдер арылы-коррекциялы-дамыту, масаттылы жмыстарды жасау шін жадай жасауа ммкіндік беретін дістерді ру арылы жзеге асырылады.
рине, психологиялы-педагогикалы зерттеулер негізі: оыту мен трбиелеуді задылытары, рылым мен механизмдерін айырып тану болып табылады. Сонымен бірге, психологиялы-педагогикалы зерттеулер эмпирикалы тексеруге келетін фактілерге негізделеді яни масаткерлігімен, жйелігімен, барлы элементтеріні, процедуралары мен дістеріні зара байланыстылыымен ерекшеленеді.
Бала мірінде 6 жаста лкен згеріс болатын белгілі бала мектеп оушысына айналып, кіші мектеп оушыларыны жас ерекшелігі сіп - жетілуіндегі елеулі згерістерімен сипатталады.
Мектепке бару стінде балаларды психологиялы даму дегейінде жекеленген айырмашылытар едуір седі. Бл айырмашылытар е алдымен, балалар бір-бірінен интеллектуальды, моральды, тлалы дамуынан крінеді. Олар психодиагностикалы ситуацияа немесе сол айталанатын шарттара р трлі кйде елемей арауы да ммкін. Кейбір мектепке тсетін балалара ересек адамдара арналан психодиагностикалы тестерді ткізуге болады. Ал кейбір балалара тек ана 4-6 жаса араналан дістемелерді ткізу ажет етеді. Ол сіресе, вербарльды зіндік баалау, рефлексия жне баланы оршаан ортаны иын баалауы сияты психодиагностикалы дістемелер болып табылады.
Сондытан да кіші жастаы балалара дістемелерді олдану шін, е алдымен сол дістеме баланы наты даму дегейіе сйкес келетініне сенімді болу керек.
6-7 жастаыларды ішінде 50% дан 80% а дейін мектепке дайындыы толы емес екеніні крсетеді. Дене трысы психологиялы даму дегейіне араанда, психологиясы мектепке дейінгі баланы дегейімен сйкес келеді. Егер осындай балаа ерікті, зейінді, есті жне иялды ажет ететін, жеткілікті иын, негізінен олайлы, біра ызысыз психологиялы тест берілсе, онда бала сол тапсырманы орындай салмауы ммкін. Оны тапсырманы орындамаан себебі интеллектуальдылы абілетті жотыынан емес, тланы психологиялы даму дегейіні жетіспеушілігінен болады. Ал егер керісінше, дл сол тестік тапсырмаларды ішкі жне сырты трысынан ызыты, ойын трінде берілсе, онда тесті орытындысы жоары крсетіледі. Осы жадайды сіресе, бірінші жне екінші сыныпта оитын оушыларды практикалы психодиагностикасында олдану ажет, шініші жне тртінші сыныпты оушыларына, тек ана егер лкен адамдара арналаан тестік тапсырмалар олара олайлы болса, онда ткізуге болады. Егер баланы тестке ызыушылыы, белсенділігі болса, онда орытынды жоары крсеткішті крсетеді.
Адамдарды ртрлі тестерді кмегімен тесттілеуді брі-бір де сйкестендіру ажет жне олар немі бірдей бола бермейді.зара тесті сйкестендіру орытындысында бір тесттен екінші тестке дерлік ате жібере алатыны, яни баса дістемені орытындысы бойынша бірінші дістемелік тестілеуді нтижесін болжамды трде жобалауа ммікіндік беретін ту коэффициентті шыартады. тпелі коэффициенті кбінесе сол психологиялы асиетті анытау шін арналан тланы тесттерді олдану те крделі мнге ие жне тек санды айырмашылытара байланысты. Тжірбиеде лкендерге жне балалара арналан тлалы тесті ранда жне олдананда тжірбие шін пайдалы апарат беретін жне алдын-ала жарамдылыын амтамасыз ететін жас ерекшелік психологиясы мен адаманы тлалы жас ерекшілік дамуы туралы білімдерге сйену керек. Берілген дістеме негізінде балаларды психологиялы трысынан мектепке дайындыын, оларды бастауыш мектепке оыту барысында психикалы дамуын (1 сыныптан 4 сыныпа дейін) баалауа болады. Осы психодиагностикалы баалауа мыналарды жатызуа болады:
- балаларды оршаан ортасына деген жалпы бадары; баланы мектепке деген атынасы; зейіні; есі; ойлауы; сйлеу; шыармашылы – бейнелік абілеті; ебекке икемділігі мен дадылары; жетістікке жету мотивациясы; жеке бас сапалары; зара жеке тлалы атынастар.
Осы таырыптар арылы баланы мектепке аншалыты дайын, аншалыты дайын емес екендігін круге болады. Бл дістемелер балаларды абілеттерін бірінші адамнан - а олармен масата баытталан психодиагностикалы жмыстар жргізіп, оларды даму абілеттерін анытауа ммкіндік береді.
Кешенді жйелі психодиагностика жргізу зіні психологиялы дамуыны алдыа жылжуына андай млшерде сйкес келетін, мектептегі оу-трбие жмысына кзарасыны тиімділігін баалауа ммкіндік береді. Бл кешенге 6-7 жастан 10-11 жаса дейін немесе сйкес келетін орытынды алуда зерттеу шін олдануа ммкін дістемелер кіреді. Кешенге 3 трлі дістемелер кіреді: детте балалар дайындыын диагностикалау, психологиялы даму дегейін баалау, анытау.
Балаларды психологиялы дамуын крсететін ш негізгі сфера: танымды процестер, тлалы жне тларалы атынастар. Оларды барлыы баалануы тиіс, яни олара арнайы дістемелер бар. Бл кешенді дістеме шектеуінде психологиялы-педагогикалы баалауа мына процестер кіреді: зейін, иял, ес, ойлау жне баланы сйлеуі, сонымен атар оны оу мотивациясы, жетістіктерге жету, зімен жасты жне зінен лкен адамдармен зара арым-атынасы. р дістеме бір крсеткіш алуа ммікіндік береді жне зін ткізу шін 5 - тен 10 минута дейін уаыт ажет етеді. Толы жне жан - жаты р баланы зерттеуге жалпы кететін уаыт 3 - тен 6 саата дейін млшерді райды.
орыта келгенде, оушыларды психодиагностикасы келесі тапсырмаларды орындау, тменде крсетілген масаттар негізінде ткізіледі:
- оушыларды алай дамитынын анытау;
- з уаытында баладаы кемшіліктері мен абілеттерін анытау;
- оушыларды оу процесінде лгермеуі мен нашар трбиені себептерін анытау;
- оушыа, малімге жне ата-анаа болаша мамандыын тадау шін ылыми алыптасан нсаулар сынады.
Психологиялы-педагогикалы диагностикалы зерттеуді жргізбес брын, мынаны ескеру керек:
- дістемені мтінімен танысу, оны толы тсіну керек.
- егер дістемеде тсініктеме болса, оны оып шыу керек.
- дістемені ткізу шін керекті заттарды дайындау.
- дістемені алдын-ала балаа жргізіп кру жне оны нтижесін талдау.
2.Баланы мектепке дайындыы келесі крсеткіштер бойынша аныталады: жоспарлау, баылау, мотивация, интеллект дамуыны дегейі
. 1 Жоспарлау - масата байланысты з іс-рекетін йымдастыра алуы:
Тмен дегей - баланы іс-рекеті масатына сай емес.
Орташа дегей - масатты мазмнына арай рекеті толы
сйкестірілмеген.
Жоары дегей- баланы іс-рекеті масатына толыымен сай келеді.
2. Баылау- белгіленген масатпен з рекетіні нтижесін салыстыра
алуы:
Тмен дегей - ойылан масатпен бала рекетіні нтижесі сай емес (бала
бны крмейді)
Орташа дегей - ойылан масатпен з рекетіні нтижесі толыымен
сай келмейді ( бала толы емес сйкестікті кмексіз
крмейді )
Жоары дегей- ойылан масатпен рекетті нтижесі сйкес.
. 3 Оу мотивациясы - заттарды, оршаан орта задылытарыны
жасырын асиеттерін табуа мтылыс жне оларды олдану:
Тмен дегей - сезім мшелерімен байланысты заттарды аситтеріне ана
бадарланады.
Орташа дегей - оршаан ортаны кейбір жалпы асиеттеріне
бадарланады.
Жоары дегей- заттарды, оршаан орта задылытарыны
жасырын асиеттерін табуа мтылыс жне білімдерін з
рекетінде олдануа штарлы.
4. Интеллект дамуыны дегейі
Тмен дегей -баса адамды тыдай алмауы, логикалы операцияларды
талдауа, салыстыруа, жалпылауа, абстракциялауа жне
ымдарды натылауа ммкіншілігіні болмауы.
Орташа дегей - басаларды тыдай алмайды, арапайым логикалы
операцияларды-ымдарды салыстыру, жалпылауды атесіз
орындайды, ал крделі логикалы операцияларды- абстракция,
натылау, анализ, синтезде ателер жібереді.
Жоары дегей- баса адамдарды тыдайды жне тсінеді, тгел
логикалы операцияларды орындаанда кейбір ателер жіберуі
ммкін, біра бл ателерін ересектерді кмегімен жоя алады.
те жоары дегей- баса адамдарды тыдайды жне тсінеді, кез келген
логикалы операцияларды орындай алады.
Осы крсеткіштерден келесі орытынды шыаруа болады:
Бала мектепке дайын емес
з рекеттерін жоспарлап, баылай алмайды, оу мотивациясы тмен (сезім мшелеріні мліметтеріне ана жгінеді), баса адамдарды тыдай алмайды жне логикалы операцияларды орындай алмайды.
Бала мектепке дайын
з рекеттерін жоспарлап, баылай алады (немесе осыан мтылады), заттарды жасырын асиеттеріне, оршаан ортаны задылытарына жгінеді жне оларды з рекетінде олдануа тырысады, баса адамдарды тыдап, логикалы операцияларды орындай алады.
3.Баланы мектепке дайындыыны дегейін анытау шін карта мінездемесін олданады, оны крсеткіштері:
1. психологиялы жне леуметтік дайынды
2. психологиялы-физиологиялы ызметті дамуы
3. таным процестеріні дамуы
4. денсаулы жадайы.
Баланы мектепке дайындыыны карта- мінездемесі:
1. Мектепке психологиялы жне леуметтік дайындыы (сйкес келген дегейді дгелетеді)
а) Мектепте оуа мтылыс
1. бала мектепке барысы келеді
2. мектепке баруа зірше мтылыс жо
3. мектепке барысы келмейді.
) Оу мотивациясы
1. оуды маыздылыын жне ажеттілігін тсінеді, оуда здік
масатын ойан
2.оуды здік масатын тсінбеген, оны оуды сырты
жатары ана ызытырады (рбыларымен арым-
атынас, онда мектеп ралдарыны болуы)
3. оуды масаты жо, мектепте ештее ызытырмайды.
б) арым-атынаса тсе алуы, жадайа байланысты зін
адекватты стауы
1. контактіге оай тседі, жадайды дрыс абылдайды, оны
мнін тсінеді, зін адекватты стайды
2. контакт пен арым-атынаса тсуінде иыншылытар
бар, жадайды тсінуі жне реакцияларды рашанда
адекватты емес
3.контактіге нашар тседі, арым-атынасында жне
жадайды тсінуінде иыншылытар бар.
в) Тртібін йымдастыру
1. тртібі йымдастырылан
2. тртібі толы йымдастырылмаан
3. тртібі йымдастырылмаан.
2.Мектепте негізгі психофизиологиялы функцияларды дамуы
а) Фонематикалы есту абілеті, артикуляциялы аппарат
1.сйлеуді фонематикалы рылысында, дыбысында бзылулар
жо, сйлеуі дрыс, аны
2. сйлеуді фонематикалы рылысында, дыбысталуында аздап
бзылулар бар (логопедті тексерісі ажет)
3.бала тілінде кемістік бар (логопедті кмегі ажет).
) олды са блшыеттері
1. олы жасы дамыан, бала арындаш, айшыны еркін мегереді
2.олы жасы дамымаан, арындаш, айшыны ысыммен стайды
3.олы нашар дамыан, арындаш, айшымен жмыс істей
алмайды.
б) Кеістіктегі бадары, озалу координациясы, дене ептілігі
1. кеістікте жасы баытталады, озалыстарын
координациялайды, епті, озалыш
2.кеістікте баытталуыны, озалыс координациясыны,
ептілікті дамуы толы емес
3.кеістікте нашар баытталады, озалу координациясы нашар
дамыан, епті емес, кп озалмайды.
в) Кз-ол жйесіндегі координация
1. арапайым графикалы бейнелерді (ою, фигура) дптерге тсіре
алады, ашытыты жасы абылдайды
2. графикалы бейнелерді, ашытыты абылдайды, біра дптерге
дрыс тсіре алмайды
3.графикалы бейнелерді дптерге тсіргенде, ашытыты
абылдаанда кптеген ателер жібереді.
3. Таным іс-рекетіні дамуы
а) Ой рісі
1. лем туралы танымы ке жне наты, бала зі тратын мемлекеті,
аласы туралы, жануарлар мен сімдіктер, жыл мезгілі туралы
айтып береді
2. оршаан орта туралы танымы наты, біра шектеулі
3. оршаан орта туралы білімі толы емес, жйеленбеген.
) Сйлеуді дамуы
1. сйлеуі мнді, мнерлі, грамматикалы дрыс растырылан
2. бала з ойын айтанда сздер іздеп иналады, сйлеуінде
грамматикалы ателіктер бар жне толы мнерлі емес
3. сздерді одан тартып алу керек, жауаптары арапайым, сйлеуінде
ателер кп кездеседі
б) Таным белсенділігіні дамуы
1.бала белсенді, тапсырмаларды ызыушылыпен орындайды
2. бала толыымен белсенді емес, тапсырмаларды орындаанда
ынталандырып, ызытырып отыру керек
3. белсенділігі тмен, ызыушылыы жо
в) Интеллектуалды икемділіктерді алыптасуы (талдау, салыстыру,
жалпылау, задылытарды алыптастыру)
1.талдауды мнін, мазмнын анытайды, оны жалпылап,
салыстырады жне байланыстарын табады
2. талдауды, жалпылауды, салыстыруды жне байланыстарды
ересектерді кмегімен табады
3.аталып ткен тапсырмаларды ересектерді кмегінсіз жне лгісіз
орындай алмайды
4.аталып ткен тапсырмаларды орындай алмайды
г) Іс-рекетті ырытылыы
1. іс-рекетті масатын белгілейді, оны жоспарын рады,
масатына жету шін ралдар тадайды, нтижесін тексереді,
жмыстаы иыншылытарды тзе біледі жне ісін соына дейін
жеткізеді
2. іс-рекетті масатын белгілейді, оны жоспарын рады,
масатына жету шін ралдар тадайды, нтижесін тексереді,
біра іс-рекетті орындап жатан кезде кп аладайды,
иыншылытарды психологиялы кмекті арасында ана тзеді
3. іс-рекеті ойластырылмаан, нтижесін тексермейді,
иыншылытар туындаса іс-рекетті зеді, йымдастырылан,
ынталандыратын кмек аз нтиже береді.
д) Іс-рекетті баылау
1. баланы ойан масаты мен жмысыны нтижесі
сйкестендірілген, ол масаты мен нтижесін салыстыра алады
2. баланы ойан масаты мен жмысыны нтижесі толы
сйкес емес, біра соны зі крмейді
3.ойан масаты мен жмысыны нтижесі бір емес жне соны зі
крмейді
4.Денсаулы жадайы
1. мектепке дейінгі кезедегі баланы даму ерекшелігі, дамуа кедергі
жасайтын жадайларды наты крсету;
2. мектепке дейігі кезедегі даму темпі (уаытында жруі, сйлеуі,
т.б.)
3. соматикалы денсаулы жадайы (организм жйесіндегі жне
функцияларды ауытушылытары, аурулары).
Денсаулы тобы ____________________________________________
орытынды ____________________________________________
Егер баланы 6 жастан мектепте оуа психологиялы дайындыы болан кезде ана оытуа болатынын психологиялы зерттеулер крсетеді. Кері жадайда, 6 жастан оыту оны психикалы дамуына зиян келтіреді. Сондытан баланы мектепке берер алдында психологты, малімдерді кеесін алан жн. Себебі ата-анаа сыныстар мен кеес берер брын психолог баланы мектепке психологиялы дайындыыны дегейін арнайы психодиагностикалы дістер арылы анытайды.
Аталып ткен психодиагностикалы дістемелерді ткізуді масаты:
1) оу-трбие рдісінде баланы даралыын ескеру масатымен оларды психикалы ерекшеліктерін тсіну;
2) мектептік лгермеушілік пен бейімделе алмауды алдын алу;
3) мектепке оуа дайын емес балалармен дамыту жмыстарын ткізу;
3) мектепте оуа дайын емес балаларды оуын бір жыла шегеру (жасы 5-те болса).
Мектеп психологыны маліммен бірігіп жмыс істеуі міндеті- р баланы дамуы шін жаымды жадай жасау, бірінші кннен бастап оны психологиялы ерекшеліктерімен санасу.