Тестті ысаша сипатталуы.

Я.Йерасекті баыттайтын тесті А.Кернні тестіні кшірмесі болып табылады. Ол ш тапсырмадан трады: ер адамны суретін салу, жазбаша ріптерді айта жазу,(ш сзден тратын ыса сйлемні кшіріп суретін сал “Ол нан жеді”, т.б.),кп нктелерді кшіріп суретін салу. Я.Йерасек тртінші тапсырманы енгізді, р бала 20 сраа жауап беру керек.

Ер адамны бейнесін кз алдыыза елестетіп, оны суретін салу керек. ріптерді жне геометриялы фигураа біріктірілген нктелер тобын айта жазан кезде бірдей жадай туызу керек. р балаа 2-3 тапсырмалары бар паратар таратылады.

3 тапсырмаа нсау.

“Мына жерде нктелер салынан, жанына тура осындай етіп сал”.

Орындалан тестті баалау.

1 тапсырмаа нсау. Ер адамны суреті.

1-пай мына жадайда ойылады. Салынан фигурада бас, ол-ая, денесі болу керек, мойын болу керек. Басында шашы (немесе алпа, шляпа) болу керек. латар, кздер, мрын, ауыз. олында 5 сауса болады. Аятары исы, ер адамны киімі салынан. Фигура синтетикалы діспен салынан болу керек ( олды ааздан алмай, бір контурмен айналып сызуа болады). Ая-олдары денеден “сіп” жатыр.

2 пай ойылады, егер 1 блімдегі (синтетикалы дістен басасы) талаптар орындалса. Егер синтетикалы діс саталып бір жетіспеушіліктер болса (шашы жо, мойны, олыны бір саусаы жне т.с.с.)

3 пай. Денесі бар те арапайым сурет. Ая-олдар жай ана сызы сияты салынан (оны біреуі салынбауы да ммкін)

5 пай. Дене оны салынбаан (басы жне аяы), немесе ол-аяыны наты суреті жо.

Адамны бейнесін салу е ескі диагностикалы дістерге жатады. 1926 жылы Ф.Гудинаф адам суретіні сапасын баалау стандартты сипаттар шкаласын руа рекет жасаан. Бл шкала интелектуалды даму кзарасымен сурет баалауына баытталан.

3.1963 ж. Д.Харрис, Ф.Гудинафты оушысы, берілген тапсырманы жаа стандартизациясын ткізді. Гудинаф-Харрис шкаласы 10 информативтік асиетіні 10 категориясынан трады:

1) дене бліктері, бетті бліктері;

2) дене бліктеріні бейнелеуіні клемділігі;

3) дене бліктеріні осу сапалыы;

4) пропорцияларды осу;

5) киімді бейнелеуді детальдыы, дрыстыы;

6) фигураны профильде салуды дрыстыы;

7) карандашпен жмыс істеу сапасы; тзу сызытарды натылыы мен сенімділігі;

8) формаларды салуда карандашпен жмыс істеуді еркіндік дрежесі;

9) сурет салуды техникасыны ерекшеліктері (тек лкен балаларда, мысалы, штрихтеу)

10) фигураны озалу мнеріні берілуі;

Балаларды бейнелеу рекеті азіргі тада те жасы зерттелген, оны стадиялары мен информативті асиеттер аныталан. М.Д.Барретто, П.Лайта, К.Маховер, И.И.Будницкаяны, Т.Н.Головинаны, В.С.Мухинаны, П.Т.Хоментаускаяны жне т.б. зерттеулері графикалы бейнелерді ерекшеліктері балаларды ойды даму дегейімен корреляциялайды. П.Т.Хоментауская былай деп санайды. Психолог графикалы презентацияларды тмендегі нрселерге кіл блу керек:

1. Дене бліктеріні саны. Басы, шашы, кзі, арашыы, кірпіктері, асы, мрыны, екі беті, аузы, мойны, иыы, алааны, саусатары, аяы, табаны бар.

2. Декоративтік (киімні бліктері жне шекейлері); алпа, жаа, галстук, банттар, алта, белбеу, тймелер, прическасыны элементтері, киімні иындыы, шекейлер.

Фигураларды абсолютты лшеулері деинформативтік болуы ммкін: з-зіне сенімді балалар фигураларды лкен етіп салады; кішкентай етіп ора, кдікті балалар салады.

Егер 5 жастан жоары балалар суретте бетті бір блігін (кз, ауыз) салмай ойса, бл арым-атынас сферасында лкен ауытуларды, тйыталуын, аутизмді крсетеді.

Суретті бліктерге блу дегейі нерлым жоары болса, сорлым баланы психикалы дамуыны дегейі жоары болады.

скен сайын балалар суретті жаа бліктермен толытырады. Сол шін, егер 7 жасар бала денені бір блігін салмай ойса, онда оан кіл блу керек.

Біра, берілген тестті жеке диагностикалы маызы жо, яни тек оан сйенуге болмайды: ол лкен зерттеуді бір блігі ана болады.

2 тапсырма. Жазбаша ріптерді айта жазу.

1 пай. айта жазу анааттанарлы кйде. ріптер лгіден екі есе лкен емес. Бастапы ріп лкендеу жазылан сз горизонтальды сызытан 30^о - тан кпке ауытымайды.

2 пай. лгі аны айта жазылан. ріптерді лшеуі жне горизонталь сызытарды саталуы есептелінбейді.

3 пай. Сз ш блікке блінген. 4 ріпін ре тсінесіз.

4 пай. лгідегі сзбен екі ріп сйкес келеді.

5 пай. Тсініксіз бір нрсе.

3 тапсырма. Нкте тобын айта жазу.

1 пай. лгіге те сас. Сурет кішілеу болуы ммкін.

2 пай. Нктелерді саны мен орналасуы лгіге жауап беруі керек. атарларды арасындаы кеістікті екіні жартысындаы ш нктені ауытуы ммкін.

3 пай. Бір бтіндей лгіге те сас. Биіктігі мен енінен лкен емес. Нктелерді саны 7 ден кп 20-дан аз болады, 180^о - а да брылыс болуы ммкін.

4 пай. Контур бойынша сурет лгіге самайды, біра нктелерден трады. Суретті лкендігі мен нктелерді саныны маызы жо. Баса формалар абылданбайды.

5 пай. Тсініксіз бір нрсе.

Субтесттер орындалып боланда, психолог бланкілерді жинап тест нтижелері бойынша алашы топтау ткізеді. Балаларды тмен, орта, жоары дегейлері бойынша іріктейді.

Алынан нтижелер баланы жалпы психикалы даму жаынан сипаттайды: моториканы дамуы, берілген лгілерді орындай білу, яни психикал ы рекетті еркіндігін сипаттайды.

2. Тану процестеріні даму дегейіні диагностикасы. Мектептік ержетуіні ориентациялы рекетті еркіндігін сипаттайды.

1. ай жануар лкен – ат па ит пе?

Ат=0 пай, дрыс емес жауап (-5) пай.

2. Таерте сіз ертегілік ішесіз, ал кндіз .... тстейміз. Біз сорпа ішеміз, ет жейміз = 0 пай. Кешкі ас ішеміз, йытаймыз, т.б. дрыс емес жауаптар = -3 пай.

3. Кндіз – жары, тнде ....

араы = 0 пай, дрыс емес жауап = - 4 пай.

4. Аспан – кгілдір, ал шп ....

Жасыл = 0 пай, дрыс емес жауап = - 4 пай.

5. Черешня, алмрт, алма, арарік .... олар не ?

Жемістер = 1 пай, дрыс емес жауап = - 1 пай.

6. Поездан брын шлагбаум неге тсіріледі ?

Автомобильмен соыспау шін. Басалар поезді астына тспесін деп (т.б.) = 0 пай, дрыс емес жауап = - 1 пай.

7. Москва, Ростов, Киев дегеніміз не ?

алалар =1 пай. Станциялар =0 пай, дрыс емес жауап =-1 пай.

8. Саат неше болды ? (саат крсету керек )

Жасы крсетеді =-4 пай, 1\4 блігі, бір саат крсетілсе дрыс = саатты білмейді = 0 пай.

9. Кішкентай сиыр – ол бзау, кішкентай ит – ол ....? кішкентай ой – ол ....?

Кшік, озы =4 пай

Екеуіні біреуін айтса =0 пай дрыс емес жауап =-1 пай.

10. Ит тауыа кбірек сайды ма мышыа сайды ма? ай жерлері ?

Мышыа, йткені оны да 4 аяы бар, тгі, йрыы, тырнаы =0 пай. Мышыа (коментарисіз) =-1 пай.

Тауыа =-3 пай.

11. Автомобильдерді барлыында неге тежегіш ойылан ?

Екі себеп: (днен тскенде тежегіш беру, брылыста; біреумен сотыыспау шін, айдап боланнан кейін тотау керек =1 пай, 1 себеп =0 пай.

12. Бала мен балта бір-біріне немен сайды ?

2 жалпы састы =3 пай (олар ааштан, темірден жасалан, олар ралдар, олармен шеге ауа болады) 1 састы =2 пай, дрыс емес жауап =0 пай.

13. Тыйын мен мышы немен сайды ?

Олар жануарлар сияты жауап немесе 2 жалпы асиетті айту ( 4 аяы бар, йрыы, тгі, талдара міне алады ) =3 пай.

1 састы =2 пай. Дрыс емес жауап =0 пай.

14. Шеге мен винтті айырмашылыы ?

Егер сені алдында олар жатса, оларды алай ажыратасы ?

Винтте – резьбасы бар =3 пай.

Винт бралады, шегені аады =2 пай.

Дрыс емес жауап =0 пай.

15. Футбол, теннис, биіктікке секіру – олар .... ?

Спорт, денешынытыру =3 пай.

Ойындар (жаттыулар), гимнастика, жарыс =2 пай.

Дрыс емес жауаптар =0 пай.

16. Транспортты ралдарыны айсысын білесін ?

Жерді стінде жретін транспорт ралы; ша немесе кеме =4 пай. 3 транспорт ралы, толы тізімі (оны ішінде ша пен кеме), біра транспорт рал не екенін тсіндіру керек =2 пай. Дрыс емес жауап =0 пай.

17. Жас адаммен кріні арасында андай айырмашылыы бар ?

ш асиеті (а шаш, шашыны жотыы, жімдер, жмыс істеу абілеті тмен, нашар креді, нашар естиді, жиі ауырады, тез леді) =4 пай.

1 немесе 2 айырмашылыы =2 пай. Дрыс емес жауап (оны таяы бар, ол темекі шегеді жне т.б.) =0 пай.

18. Адамдар неге спортпен шылданады ?

2 себептен (дендері сау болу шін, тіке жру шін, семіріп кетпеу шін, жетістікке жету шін жне т.б.) =4 пай, 1 себеп =2 пай.

Дрыс емес жауап (бір нрсені істей алатын болу шін) =0 пай.

19. Біреу жмыстан ашан кезде, неге біз ол жаман нрсе дейміз ?

Ол шін басалар жмыс істеу керек. Ол жалау. Айлыы аз, оан ол ешнрсе ала алмайды =2 пай. Дрыс емес жауап =0 пай.

20. Конвертке не шін марканы жабыстырады ?

Хатты жіберу шін =5 пай.

Баса штраф тлеу керек еді =2 пай.

Дрыс емес жауап =0 пай.

Сраулы ткізгеннен кейін пайлар санынан нтижелер есептелінеді. Берілген тапсырманы санды нтижелер 5 топа блінеді.

1. топ - +24, одан >

2. топ - +14-тен 23-ке дейін

3. топ - 0-ден 13-ке дейін

4. топ - -1-ден 10-а дейін

5. топ - > -11-ден

Класификация бойынша бірінші 3 топ + болып есептелінеді. +24, +13-ке дейін пай жинаан балалар мектепке оытуа дайын деп есептелінеді.

Тестілеу нтижелерді жалпы баасы мектепке оытуа дайын деп 3 субтесттер бойынша 3-тен 6-а дейін пай алса, есептелінеді. 7-9 пай алан балалар тобы орта дегейді білдіреді. 9-11 пай алан балалар объективті млімет алу шін осымша зерттеуді ажет етеді. 12-15 пай жинаан балалара ерекше кіл блу керек, йткені бл крсеткіштер нормадан тмен болып саналады.

Керн – Йерасек дістемесі мектепке оытуа дайындыты даму дегейінде алдын-ала баыт береді.

Мектепке баратын балаларды диагностикалауды психикалы даму крсеткіштері есебінен ткізу пайдалы.

3.Е.А.Бугрименко, А.Л.Венгер, Н.Н.Поливанова, Е.Ю.Сушкова осы диагностикалы процедурасы ретінде тмендегі механизімдерді сипаттайтын дістеме кешенін сынады:

1. оу рекетіні элементтеріні даму дегейі: лкендерді тапсырмаларын наты жне тиянаты орындау абілеттілігі, оны тапсырмасын зінше орындау, тапсырманы шарттар жйесіне ориентация жасау. (“Графикалы диктант”, “лгімен ережелер”, дістемелері)

2. бейнелеу – образды ойлауды даму дегейі (бейнелеу - схемалы) оу материалын мегеру (“лабиринт” дістемесі)

Барлы дістемелерді топты зерттеу барысында ткізу керек, йткені олар баланы лкендерді айтанына еру абілеттілігіне аытталан.

“Графикалы диктант” дістемесі (Д.Б.Эльконин ран) лкендерді айтанын наты орындау жне мият тыдау абілеттілігін анытауа баытталан, берілген сызытарды баытталуын дрыс айтасызуына, лкендерді тапсырмасы бойынша зінше рекеттену абілеттілігіне баытталан.

Зерттеу шін р балаа тор кзді дптерді параы таратылады. Оан 4 нкте салынады. Зерттеуді алдында психолог балалара тсіндіреді: “азір біз демі ою саламыз. Олар те демі жне тиянаты болу керек. Ол шін мені мият тыдаыз. Мен анша тора, ай жаына сызы жргізуін айтамын. Сендер тек сол сызытарды сызыдар, содан кейін тотап трыдар. Келесі сызыты олдарыды паратан алмай, сызыты збей, жаластырыдар. О ол есік жатаы – о ол (ориентир) оа” деген кезде, есік жаа жргізесідер (татада бір тора есік жаа арай сызы жргізеді) Ал азір екі тор жоарыарай. Енді сол олды терезе жаа созыыз. (ориентир-терезе) Енді сола арай ш тора сызы сызыдар. Тсінікті ме ?

Осыдан кейін психолог жаттытыру оюды салуа кшеді. “Бірінші оюды сала бастаймыз. Карандашты е жоары тора ойыыз. Паратан алмай, сызы салыдар. Бір тор тмен, бір тор-оа, біреуі-жоарыа, біреуі–оа, біреуі-тмен, біреуі-оа, біреуі-жоарыа, біреуі-оа, біреуі-тмен. Ал енді тура осылай етіп здері сызып жаластырыдар”.

Нсау берген кезде психолог за зілістерді сатау керек, (балалар алашы сызытарды бітіру шін). Оюды з алдына салуа 1,5-2 минут беріледі. Балалара оюды параты еніне бойы сызуды ажеті жо екенін ескертеді.

Процес барысында психолог мият баылап отырады, балаларды матап отырады. Біра оюды салуды ешандай нсаулар айталанбайды.

Ою здерінше салып боланнан кейін психолог жмысты тотатады: “Болды, енді бл оюды салмаймыз, басасын саламыз. Тыдадар, ш тор-жоары, бір-оа, екі-тмен, бір-оа, екі-жоары, бір-оа, ш-тмен, бір-оа, екі-жоары, бір-оа, екі-тмен, бір-оа. Ал енді здері жаластырыдар”.

1,5-2 минуттан кейін соы оюды диктовкасы басталады: “Карандашты е тмен нктеге ойыдар. Тыдадар, ш тор-оа, бір тор-жоары, бір тор-сола, екі тор-жоары, ш тор-оа, екі тор-тмен, бір тор-тмен, ш тор-оа, бір тор-жоары, бір тор-сола, екі тор-жоары. Ал енді здері жаластырыдар”.

Нтижені баалау.

Жаттытыру оюды нтижелері бааланбайды. р оюды диктант орындалуы мен оюды жеке салуы бааланады.

Баалар шкаласы:

1) оюды наты айта салу-4 пай (сызытарды тзу еместігі, сызытарды дірілдеуі есептелінбейді жне бааны тмендетпейді)

2) бір атесі бар айта салуы-3 пай

3) бірнеше атесі бар – 2 пай, егер ою жай сап тран болса – 1 пай.

4) блек элементтерді самайтындыы – 0 пай.

зінше ою салу шін осы шкала бойынша баа ойылады. Сонымен, бала екі баа алады. Олыр 0-ден 4-ке дейін болады. ортынды баа (диктант) р блек оюа ойылан ш сйкес бааларды е кішісі мен е лкенін осындысынан шыады. Ол баа О-ден 8-ге дейін болуы ммкін.

Осылай оюды з алдына салан шін орытынды баа ойылады. Содан кейін екеуін осып осынды пай () шыарады. Ол 0-ден 16-а дейін болуы ммкін.

Семинарлы сратар:

1.леуметтік адаптация.

2.Ауытушылыы бар балаларды р жасты кезеіндегі леуметтену процесіні тиімділігін арттыру ерекшеліктері.

3.Балаларды леуметтену дегейлерін айындау дістері.

СОЖ тапсырмалары.