Жп.Болатбек Оразбаев(Алматы) пен алижан Білдшевті(Шымкент)айтысы

Болатбек Оразбаев:

-Жер тыаймас жауыны кктен жаумай,

Ел йыты болмас аыны ктем болмай.

Аайын,Тіртаулы бала келді,

Тадайдан татымды жыр тккен балдай.

Ассалаумаалейкум,Алты Алашым,

Кн кешкен днияуи боа алданбай.

Аман ба а басты арт Алатауым,

Жодары жоталанан шккен нардай.

зі шін сйлейін р азаым,

зімсініп айтейін кпем бардай.

Крігін ыздыралы бл айтысты,

Кшке ілесіп ке(лі)п алды кптен алмай.

Сбелі сз арнайын халым саан,

Сзілтіп азаннан ср етті аландай.

Келелі ой болмаса,сйы сзді

Кемігін кемірмеймін кепкен нандай.

Кекілін жел тараан рдас бауырым,

Кекіліктей жоралап ке(лі)п аландай.

Армысы,алижаным,арсыласа

Шамыранар шабына шо саландай.

«Брыратсам»-деп трмын «бозкілемді»

Белдесе білсе егер тек балуандай.

Ерегессе есінен тадырайын,

Егініді желді кн рт шаландай.

Кншілік жер шабатын кші болса,

Кмбені бза жарып,т тарландай.

Таымын бос болса егер,тайдан крме

Кілім кшімейді ккпарды алмай.

Кескілесіп ала алса жарар еді,

Иттен аланды иіскемес текті арландай.

 

-Ай артынан ай туан,

Кн артынан кн туан.

т болсын,халым,мейрамы,

Тарамаса екен бл думан.

айран да мені Алматым,

асиетті трімсі,

онаев атам жыр ылан,

Маалилар м ылан,

асымдар кеше жыр ылан.

Айна шалар клдері

Алтын ыдыс секілді

Тбіне бал тндыран.

Суда ойнаса балыы

йрыы толын тудыран.

А дидарын Алашым,

Кн нрына кептіріп,

А жауынымен жудыран.

Алатаудай армандап,

ас батыр перзенттеріне

араай сада будыран.

Мнаралы мешіті

Клекесі ксіліп

Кндік жерге жыылан.

Кліктері шбырып,

Апшысын жерді уыран.

Арман уан жастарды

А мітіні салмаы

Атаны белін сындыран.

Трінде осы аламны

Тспесін бгін нжырам.

Тге алмасам ткпе жыр,

Тскем жо топа текке р.

Кмейім крік ыздырса,

Тілімде балыр кк темір.

Азаттыты тойында

Айтатын жадай кп небір.

Елдік шін егесіп,

Ерлерден анша тті мір.

Бостанды шін шайасып,

Баиа кетті бек небір.

Бес аруын асынан,

Белдесіп келген дшпанды

Бел асырып ашыран,

Сенімді болан сертке др.

Керей хандай кемегер

асына ертіп інісін

азатыа алаш жеткен л.

Ел амы шін ашан да

Егеулі найза герген

Азды кппен те келген,

А киізде тербелген

Абылай хандай ткен л.

араша жртты амы шін,

Арайлап атар таы шін,

л болып діретке бір,

Хан Кене ткен мірден,

«Алаш»-деп азап шеккен л.

Абатыда жатса да,

Азаттыты кксеген

Арыстарым кешегі

Абадан еді ккке лыр.

Желтосанда жаырып,

«Ел боламыз»-деп«мгілік»,

айраттай айсар лдары

айраттай анын тккен л.

Ерболы ерлік жасаан,

«Отан шін»-деп,«ртке кір».

ырысып ткен бабамны

ыршынан кеткен баланы

Топыраын тора ет,Тір.

Арасы ой бл соларды,

Арамды кеге саланым,

Шапаным бтін,шат кіл.

Жер астындаы жандарды

Кермек жасымен келген ой

Жер бетіндегі ттті мір.

 

-Біреулерге ба айы,

Біреулерге та айы.

Наыштап ле айтайын,

Басталса бгін на бйге.

арсылас болса алижан

Тіресер стте Болатбек

Тізгінін тілді тартпайды.

Бура болса да белінен

Брідей арып аттайды.

Мына отыран алижан

ай айтыса барса да

аылап сабап олдаы

ос ішекті татайды.

Шрайлы азастаннан

Шым аланы бліп а(лы)п,

Ша жтырмай матайды.

Еліде бар жадайды,

Жарасын жауып жасырып

Жман аузын ашпайды.

Аыры келіп алыпсы,

Тізбелейін мініді,

Тез асында негізі

Тегін ааш жатпайды.

Айтайын сені жайыды,

Ауруын жасыран

Ажалдан тбі асайды.

Алтын ерді астында

ыры тесік тоым бар,

Тоым астында жауыр бар,

Мны не ып бл айтпайды?

Хандар кеес ран жер,

асиет,ызыр тнан жер,

Сені туан Созаы

Алаша етті атты йгі.

Сол Созаты жерінде

«Ураныды азам(ын)»-деп,

«Рудаызды табам(ын)»-деп,

«Асаймын»-деп,«а майды».

Тіміскілеп,тінтілеп,

ытай мен француз аптайды.

алып алып аймаын

алдыын ашып тастайды.

лан-байта жеріе

У-ын шашып ластайды.

Байтал тгілі болып тр,

Байта жрта бас айы.

Сол ытайа жалданан,

арапайым азаым

ары ы(лы)п табыс таппайды.

атты кетсе тапаны

Сорпа суынан аспайды.

рандап сен мз бо(лы)п жргенде,

рпаыды уласа

лтыа тнер на айы.

Алдыменен,алижан,

Ата менен ананы

Денсаулыын даттайды.

Одан со зі білесі,

Опаны исы бесатар

Оалан о атпайды.

Ауырса егер анаыз,

А жаулыты аналар

Арыстай рпа таппайды.

Жаралы болан жатырда

Жолбарыс лдар жатпайды.

Осы еді мені айтпаым,

Сауысандай са болын,

Сатанса,дай сатайды.

Айналайын,алижан,

Тісім батса ренжіме,

Турасын айтан тбе би

Туанына жапайды.

алижан Білдшев:

-аратып айтан сзі ой

аратауда туана.

Солаай олды жмсады

Сол жерде белін буана.

Ажарын елді ашыран

Назарын тсті урана.

Табаламай айта сен,

Басыды бірге шайа сен,

Басыма бл кн туанда.

азаа орта айыны

Маан жапсырып уланба.

Айналайын,Болатбек,

алижан да тотамас

Белін бекем буанда.

«Уланып жатыр»-деп айтты

Созаымды «урана».

Брін айт та,бірін айт,

Не болмады бл мада?!

Сенде де шіркін,бауырым,

ара ытайлар аптап жр,

Осыны неге айтпайсы,

Тіл шында транда.

Тосан сзді тйіні,

Айналайын,Болатбек,

Сен ішпеген у бар ма?

Мен ішпеген у бар ма?

 

-Алатауа шырды

аратау баптау тлегін.

Ассалаумаалейкум,

Аайын,таы тріе

Атымны басын тіредім.

Керемет кеше олдады,

азылар беріп ондарын,

Сексенні алдым біреуін.

Бгін таы ке(лі)п алдым,

Алып-шып жрегім.

Аайын,зі олдаса

«алижан лым,ала» -деп,

«алижан лым,сама»-деп,

Тілеуімді мені тілегін.

Айналайын,аайын,

Осылай олдап отырса

ныды мен ешашан

Тметпесіді білемін.

азатай айсар халыты

Тотамауын тілеп келе жатан

алижан деген л едім.

 

-аратауым т онан

асиетті тр деймін.

Гималайыны зін де

Ол тау те крмеймін.

Тауларымды айтып матанып

Бауларымды айтып матанып,

лашты кеге сермеймін.

ара тгілі хан басан,

аратауыма жаласан,

Таулара арап талпынып,

Биікке арап рлеймін.

Айналайын,Болатбек,

Бркіт тауым транда

Бйыранымды бріп жеп,

Асыып,срі,лмеймін.

Мы жылыдай тауымды

«Мы жылы берем(ін)» десе де,

Айырбастауа кнбеймін.

Келіншектей тауыма

«Келіншек берем(ін)»-десе де,

Келіспеймін,кнбеймін.

рметтейм(ін) тйір тасын да,

Сол елмен биік рлеймін.

Брін айт та,бірін айт,

Тосан сзді тйіні,

Ешкімге бере алмаймын,

Мгілік оны ораймын,

Себебі,мына мірге

Екі рет айтып келмеймін.

 

-Болатбектей бауырым

алап отырса ансонар.

асыр аана иналмас

Жолбарысты жрегін

Жарып жеген таусоар.

аратауда айтар да

Алатауа арамай

Тілінен алай бал сауар?!

Бетіме басты сынымды,

зіні крмей мініді,

Алжыан биші н салар.

Алатауымны,Болатбек,

Табиаты айда кешегі

Тадай аып тамсанар.

Мекенге айналдырыпты

Бай баландары тансоар.

Осыны неге айтпайсы,

Асау елді лы еді

Аыса арай арсы аар.

Жарыты,Алатауым-ай,

ойныда жатан анша нар?!

араайларды латты

араай мйіз асалар,

Заманына арай за соар.

ырылып бітіп барады

Шыршалар менен аршалар.

Орындарында соларды

амын ойламас оамны

ашаны тайрандамашы

Мырзалар менен ханшалар!

Болатбек Оразбаев:

-Берейін зі ойан сраа мн,

Жауабыа татымды жыр атарам(ын).

Жарамды жаба тоып не ылайын,

Бізде де жадай бар натпаан.

алталы арынбайлар кесірінен

Жрта маза болды-ау,жма алам.

алижан,зі айтан Алатауды

Кесайында жаьыр ой кіл атабан.

Кесайды дл стінен «Ке сарай» са(лы)п,

Ке рсаты дкейлер тратаан.

зінен тменгіні шыдатпаан

«Шыайбайа» тиімді шна оам.

асын жлан ыздай ы(лы)п Алматыны

араайы алды ма латпаан?!

Соларды заманы ой мына заман,

Сыранатпай стаан сынапты аман.

Етектегі халыты жайын пай,

Тауа шыып халытан жыратаан.

Алшадап жргені де содан шыар,

«Алладан тменбіз»-деп,«бір-а адам»

 

-«Жырла»-деп жиырма минут берген Жрсін,

Байта жрт та назарын бермен брсын.

алижан,алыс алмай, сен де тыда,

Атадан арты туан кргенді лсын.

Биліктіге айтайын бір ауыз сз,

Миларына шпестей мрлендірсін.

Би болса,елді сзін сйлеп жрсін,

Бишігін келімсекке сермеп жрсін.

Алты Алаша а адал ызмет ылып,

Арайлап нрын шашып трден клсін.

Апта сайын ыдырып шетел аспай,

Халыты ойлап мадайы тер бо(лы)п жрсін.

Елбасымыз айтандай,асатамай

арапайым халыпен те бо(лы)п жрсін.

Наурызды тойласын,жаттан кірген

«Жаа жыл» деген дертке ем ондырсын.

Шыршаны отап кеспей,тал шыбыты

Кн нрына малшынтып,жерге ндірсін.

Аяз ата секілді жртты алдамай,

Аяз билер са(лы)п кеткен жолмен жрсін.

 

-алижан,досым,рдасым,

Сахнадаы сыарым,

Бопсаа енді шыдаын.

Талай текті жан туан,

Би билеген,хан туан,

асиетті еді траы.

Екі дние есігі,

Ер трікті бесігі,

Ткістан,Тркі,Траным.

Баадрлер жатан жер,

Алашты айтан ранын.

«Сол мазарларды бл кнде

Айналып жрген бар»- дейді,

«А тырна» деген бір аым».

«Ауруыды жазам(ын)»-деп,

«Бойынан дертін алам(ын)»-деп,

«руа онан жанбыз»-деп,

р трін оып даны.

Жата айталмаса-даы

Ха тааланы ранын.

Тастамай жрген олынан

Тспісі менен манын,

лкені жасап кнні.

Осындайлар бар дейді,

Білетін бе еді бл жаын?

Білсе,егер,алижан,

Біз жаа жібер соларды

Депутаттарды емдетіп

аратайын біразын.

Шынымен болса емдегіш

Халыты крмес жадайын

Кр соыр талай жандарды

Кзіні ашсын шыраын.

Елді мын емтімес

Соларын ашып берсінші

Саырауларды лаын,

Сол еді сеннен срарым.

Жеморлара тыйып са(лы)п,

ешінен тпестей

Салып кетсін бауын.

Диетаа ойдырып

ылдырытай ылсыншы

арыны жуанын.

Соларды бері жібергей

Осы еді сеннен срарым.

Айналайын,алижан,

аймана мына азаа

Шымкентті кніндей

Сол болсын шашан шуаы.

алижан Білдшев:

-«А тырна кктеп еліде»-

Деді бе мені сгейін?

Бір кем дние деген ой

Не дейін,оан не дейін?

Оан несін тнерем(ін),

«Жібер»-десе,жіберем(ін),

Жолдарын неге бгейін?!

Дкейлерді здерін,

Аштырып ла,кздерін

Айтаныа кнейін.

Игілікті іс екен,

Иланып оан сенейін.

Болатбек,саан жауап ы(лы)п,

Сауабыа сауап ы(лы)п,

Жасылы жасап крейін.

Жректерін суытан,

Ана тілін мытан,

Сені де кгерер емес пе?

з тілдеріне егейін.

Соларды маан жіберсе

«азаты» деген азанда

айнатып біраз берейін.

Суып алан трлерін

Жайнатып біраз берейін.

мыт алан тілдерін

Сайратып саан берейін!

 

-алайша надан болайын,

Адам болып ке(лі)п мірге.

Не жадайлар болмады

азаты мынау елінде?!

Тзу жолдан жаылу,

улиеге деген табыну,

Кеейді барлы ірде.

Осыан тотау болайы,

Айналайын,Болатбек,

Міндетім мені де,сені де.

«Алла»-деген лдармыз

Адалдан жтан демін де.

улие бабаларым-ай

Тектілік болан тегінде.

Аманат ылан рпаа

зені менен клін де,

Елі менен жерін де.

Сол рпаы бл кнде

Селкеу тсіріп сенімге,

Сызат салды кілге.

Мазарларын базар ы(лы)п,

Масаралайын деді бе?

Солара айтар ойым бар,

Арам пиылды жойыдар,

Табынуды ойыдар,

«Тыныш жатсын»-десе «крінде»!

 

-Болатбек,бауырым,

Сен де,мен де батылмыз.

«Кршімен тату бол»-деген

Жаттап стік наыл біз.

Сен ытай,ал мен збекпен

Шекаралас отырмыз,

Бас пен жатай жаынбыз.

Дей алмаймыз біра та,

«Бір-бірінен айырылмас

Ет пен тырнатай татумыз».

«Айасам(ын)»-десе «сзбенен»

ате жібермес аынбыз.

«Шайасам(ын)»-десе «олменен»

Есе жібермес батырмыз.

Кірлетпеуге лайыпыз

А ардай «Алаш» атын біз.

«Шабыт» дей тын шалайдан

Шалйрыыды шаырыз.

Жырауды рпаы еді ой,

Сабасын жырды сапырыз.

Айналайын,Болатбек,

Сзімді мені олдашы,

Елді болашаын болжашы

ай жаа бара жатырмыз.

Болатбек Оразбаев:

-Жетім озы асыраса,

Аузы-мрны май ылар.

Жетесізді асыраса,

Аузы мрны ан ылар.

Шекараны айтты,алижан,

Жігіт еді ой мнді ар.

Мен де оныды айтайын

айматы сзді тгілтіп,

Хата жазып алдырар.

азаымны басында

Арылмайтын бар мнар.

ос бйірден ысып тр,

Азуы арыс аю мен

Аждаамыз ан мар.

арыз ылып мойныма

абаттап салан ары бау.

«Кршімен тату бол»-деген

Шариатта да жары бар.

Алайда,біра,аайын,

Кршіні кілі бзылса

Ке дниеді тар ылар.

Белді арын бес тйіп,

Белбеуіне тандырар.

ла еркіндік берсеіз,

дыыа санырар.

Біржолата бодан ы(лы)п,

Баса ры салдырар.

Кршімен тату болса та,

Крпеміз болсын ымтаулы,

Сырыды білсе,сырты жау

Аятан шалып,ау рар.

Жаугершілік кез емес,

Жаратанып,жау уар.

Аайын,бізге кез жетті

Аыл,айланы ша ылар.

Алпауыттара сес ылып,

рекет жасап,ам ылар.

Сондытан,са бол,азаым,

Айырменен ойнаан

Ат арасын алдырар.

Кйдірмейді,дегенмен

Кйеден де ша жар.

 

-«Жырауларша айт»-десе,

Мкені сзін жалайын,

Аыр заман боларда,

Аыматы зор санар,

Аылдыны ор санар.

былмалы заман бо(лы)п,

быладан жел соар.

зінен туан шарана

мір сруді йретіп,

зінікін жн санар.

йге келген онаты

Кесір болып келіні

дірейіп арсы алар.

Асыл зат алып адыра,

Жылтыраа жрт тамсанар.

Жуынды жеген жарымес

«Жлдызбын»-деп жар салар.

ия алып сардан,

Тя алып тлпардан,

Жабын мен жйрік те шабар.

Тбет озар тазыдан,

Тентек озар азыдан,

Есерсоты жрт ер санар.

Ккпектен баса шп алмай,

Ккектен баса с алмай,

Клді суы ортаяр.

ой терсін жамылып,

ораа асыр ой салар.

арындыларды алдында

Дарындылар жоралар,

Сондай заман кез болар.

Сол кезде,жамиат,

«Жаылмайын»-десеіз,

Жалыз ана жол алар.

олды рса дайа,

тылар жолы сол болар!

 

-Ауыр жк барда арамда,

Тізгінді бгін тартам(ын) ба?

Арыны барда,алижан,

Арыматай алшада.

рдасымсы ны бір,

Тілеушімін р тада.

Байбалама салмаймын

Бйгеме олды салса да.

алайша «доспын» дей алам(ын),

Жарымын бліп бермесем

Жарты рт болса алтамда.

ы етпеймін сен шін,

о етімді кесіп алса да.

Кілімні крді райын,

Айналайын,алижан,

Ой тастап ле райын.

Кеше сенімен айтысан

Асранбек те крсетті

Ойынын астар сынайын.

«Мына тран Алтын домбыра

Сйінбай ана лайы»-деп,

Тудырды онан кн,айын.

Кімге барады домбыра?

Соны жнін ылайын.

Сйінбай менен Жамбылдар,

лмамбет пенен Шарындар,

Есенл ткен бл ір,

Айтысты ашан шырайын.

Отыза жасын жеткізбей

Оразалыдай оланды

Ортамнан алды дайым.

Ал,ендеше алдыда

Халымнан рсат срайын.

Алматыда алсын домбыра

азылар сын бл жайын.

Біра та,зім алмаймын,

Болмасын ешбір уайым.

Жайсандаы жааы

Тірден да ылайын.

«Негізінде,бл домбыра

Сендердікі еді»-деп,

Апта сайын аралап,

ол усырып,ран ы(лы)п,

ран баыштап трайын.

Алтын ерлерді басына

Алладан медет срайын.\

Содан кейін,алижан,

Меншіктемей зіме

Мекенін тауып тынайын.

«Жыр жампозы»атанан,

Жамбылды мражайына

Жарыратып тазым ылайын!

алижан Білдшев:

-Болатбек,асыпа,

Аырын ктіп,шыдайы.

Мен келіскенмен, басалар

Келісе ме екен срайы?

Келіспесем мен оан,

Болмайды ма мін айып?

Сен де келіс менімен,

Ендеше,былай ылайы.

Сені йіде де трмайды,

Мені йімде де трмайды,

алмассы оан майып.

Солтстік,Шыыс,Батыста

Шайырлар барын айы.

Найзадай тілін тйреген,

Айтысты кшін сйреген

Нарлара рмет ылайы.

Айналайын,бауырым,

«Тек алсын»-деме «ауылым»,

Бардан бастап негізі

Тектілер кп ой лайы.

Алтын домбыраны шатап,

Алты аттар жетті,ш аттап.

Содан кейін,екеуміз

Айналайын,Болатбек,

азаияны шарлап шыайы.

 

-Ал,осымен аман бол,

Болатбектей жолдасым.

атты кетсем,егерде,

Кіліде апа болмасын.

Мына отыран халы та

«зімні балам еді»-деп,

Блмей,жармай олдасын.

дайдан мені тілерім

аза деген халыты

Басына баыт орнасын.

аратаудан ке(лі)п жатан,

лдары тілек жолдасын.

Айналайын,аайын,

Таматан ешкім алмасын,

Аятан ешкім шалмасын.

Брін айт та,бірін айт,

аза деген халыты

ыраны биік самасын.

Жыл.

Алматы аласы

Республика сарайы