Жыл Шыысхан басаран монолдарды Жетісу іріне аттануы.
Жылы 150 мыа жуы монол алы олыны Отырара шабуылы.
Жыл монолдарды Отырарды алуы.
Монолдарды Отырар аласына шабуылы мен Отырарды оранысы туралы аыз гімелерді оушылара здеріне кезек-кезек оытып, айтып беруін сраймын. Оны мазмнын жоарыда келтірілген жаа сабаты жоспарына сйене отырып сраймын. Бл оушыларды з ойларын жйелілікпен баяндауа кемектеседі.
Кім жылдам?» ойыны
1. Отырар аласы ай асырда саяси орталыа айналды?
2. Отырар ай елдерге атынайтын сауда жолындаы маызды ала болды?
3. аланы орталы блігінде кімдер трды?
4. арапайым халы айда трды.
5. Монол мемлекетін кім рды?
6. Монол скерлеріні саны аншаа жетті?
7. Монолдар Отырарды ай жылы басып алды?
8. Бл ырын алай аталады?
Оушыларды отаншылдыа, елсйгіштікке баули отырып, батырлы, ерлік, отан жайында маал-мтел айтызу.
1. Батыр туса ел ырысы, Жабыр жауса жер ырысы.
2. Отан шін ота тссе де кймейсі.
3. Отан от басынан басталады.
4. Отансыз адам ормансыз блбл.
5. Ерді намыс лтіреді,
оянды амыс лтіреді.
6. Отан оттан да ысты.
7. Ер есімі ел есінде.
8. Ер ел шін туады, ел шін леді.
9. Ерлік білектен емес, жректен.
10. Жк ауырын нар ктерер,
Ел ауырын ер ктерер
ІV. Сабаты бекіту:
1) лы Жібек жолы дегеніміз не?
2) Жолды пайда болуы туралы не білесідер?
3) Жібек жолыны бойындаы сауданы дамуы шаруашылыа алай сер етті?
4) лы Жібек жолыны мемлекеттер арасындаы байланыса ыпалы болды ма?
5) лы Жібек жолыны картасын сызыдар.
6) лы Жібек жолы бойынша андай жануарлар тасымалданды?
7) андай мдени сімдіктер Жібек жолы арылы таралды?
8) лы Жібек жолы арылы таралан діндер.
9) лы Жібек жолы бойындаы ірі сауда орталытарын ата.
10) лы Жібек жолыны тарихи атаулары.
11) Не себептен ХV асырда лы Жібек жолыны леуметтік - экономикалы маызы жойылды?
V. Баалау: р оушыла тиісті баа ою.
VІ. йге тапсырма: параграф 11, оу, сратарды оушылара таратып йлеріне беру.
Сынып: 5 «а». Саба №:______12_____ Кні:_______________
Пн: азастан тарихынан гімелер.
Сабаты таырыбы: аза хандыыны рылуы.
Сабаты масаты:
Білімділік: аза хандыыны рылуы, оны алашы аумаы мен алашы аза хандары туралы мліметтермен оушыларды жан-жаты таныстыру. ХІV-ХV -да аза жерінде алыптасан этносаяси ауымдастытарды аза хандыыны рылуына негіз боландыы жне аза, жз, алты алаш ымдары жнінде білім беру;
Дамытушылы: аза, алаш атаулары жніндегі пікірлер мен болжамдармен таныстыра отырып, оушы-ларды танымды кабілеттерін дамыту;
Трбиелік: аза мемлекетін ран аза хандарыны іс-рекеттері негізінде оушыларды лтты патриотты трбиеге баулу.
Сабаты трі: аралас саба.
дісі: гімелеу, сра-жауап, маал-мтел оу, патриотты трбиелеу.
Сабаты барысы:
Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.
II. й тапсырмасын тексеру.
III.Жаа саба.
IV.Жаа сабаты бекіту.
V. Баалау.
VI.йге тапсырма.
І. йымдастыру кезеі
· Оу ралын тексеріп тгелдеу.
· Оушыларды тгендеу.
· Оушыларды зейінін сабаа аудару.
ІІ.й тапсырмасын срау:
1) Моол шапыншылыы туралы айту.
Жаа сабаты жоспары:
Керей мен Жнібек слтандырды аза хандыын ру жолындаы кресі.
аза хандыыны аумаы мен халы.
аза хандыыны ішкі-сырты жадайы.
III.Жаа саба.
Х асырды орта кезінде аза жеріні батысында Ноай Ордасы, Жетісу аймаында Моол хандыы, Сыр бойы, Орталы азастанда білайыр хандыы мір срген.Олар жер жне билік шін бір-бірімен соысып жатты.Оан осымша мір Темірді рпатарыда аза жеріне шабуылдар жасап жадай млде нашарлады.1428 жылы Бара ханны белгісіз жадайда аза табуы А Орданы саяси жадайын млде лсіретеді.аза жеріндегі саяси бытыраылы сіресе білайырды билігі тсында зіні шарытау шегіне жетеді.Тарихи деректерге араанда білайыр хан А Орда билігін з олыга алу шін 20 жыла жуы крес жргізген.Ал А Орданы мрагерлері рыс хан мен Бара ханны рпатары Жнібек пен Керей слтандар білайырды билігін мойындамады.Слтандарды алдарына ойан басты масаты здеріні жеке лтты мемлекетін ру еді.Міне,аза хандыыны рылу арсаындаы елдегі саяси жадай осындай бытыраы, аумалы-ткпелі болды.
| білайыр хандыы мен Моолстан хандыыны кш-уаты лсіреп, кйреу дрежесіне жетті. |
| Рулар мен тайпалар ксемдеріні арасындаы зара талас-тартыстар. |
| Керей мен Жнібек слтандар Батыс Жетісу жері озыбасыда аза хандыыны лтты туын тігіп, 1465-1466 жылдары аза хандыын рды |
| аза тайпалары мен руларын мемлекет етіп біріктіру міндеті ала тартылды. |
Бірттас лтты мемлекетті рылуыны басты бір белгісі оны халыны этникалы рамы бірыай болуы тиіс. аза жеріндегі ру-тайпаларды тілі,ділі,діні,дет рпы,салт-саналары жаынан сас келуі ажет.Хандытар арасындаы талас тартыса ру-тайпалар арсы болып,елде наразылы туа бастайды.Олар зара бірігіп,ел болуды кздеген жадайлар жиі-жиі крініс табады.Оны білайыр хандыындаы саяси бытыраылыа арсы болан ру-тайпаларды Жнібек пен Керей слтандара бірігіп, Жетісу аумаына ауып кеткен жадайдане аны байауа болады.азастандаы ру-тайпаларды негізгі этникалы рамы (ыпша, арын, найман, керей, алшын, оырат, йсін, дулат, жалайыр, албан, суан т.б.) басты ш аймаа шоырланды.Олар Шыыс Дешті ыпша пен Жетісу аймаы, Отстік азастанны Тркістан аумаында орналасты.Крсетілген ру-тайпаларды Х . мір срген Фазлаллах Ибн Рузбихан азатар,олар дние жзіндегі е кшті, саны кп халы деп атаан.Аталан айматаы негізгі ш этникалы топ аза халын рады.
білайыр хандыы мен Моолстан хандыыны кш-уаты лсіреп, кйреу дрежесіне жетті.Рулар мен тайпалар ксемдеріні арасындаы зара талас тартыстар тотамады.аза тайпалары мен руларын мемлекет етіп біріктіру міндеті ала тартылды.
Керей мен Жнібек слтандар Батыс Жетісу жері озыбасыда аза хандыыны лтты туын тігіп, 1465-1466 жылдары аза хандыын рды.Бл жадайлар аза мемлекетін (хандыын) руды негізі себептері мен алышарттары еді.
аза халыны саяси бытыраылыын жойып, мемлекет етіп ру А Орданы билеушісі рыс ханны рпатары Керей мен Жнібек слтандарды лесіне тиді.аза хандыыны дербес мемлекет болып алыптасуына трткі болан алышарттарды бірі елдегі бей-берекетсіздік еді.Х асырды орта шенінде білайыр хандыында тотаусыз ршіп отыран антгіс соыстар мен ішкі феодалды ырысуларды дей тсуі болды.Х асырды басында білайыр ханны ойраттардан жеілуі оны ел ішіндегі беделін тсірді. Керей мен Жнібек слтандар бл тарихи жадайды дер кезінде,з масаттарына шебер пайдаланды.Сйтіп білайыр ханны стемдігіне арсы крескен аза тайпаларды ксеміне айналды.аза тайпаларын бастап, аза хандыыны болаша негізін салуа Батыс Жетісуа кш батсады. Слтандарды Жетісуа арай ойысудаы басты масаты – Орталы жне Отстік азастанны азатарын лы жз тайпаларымен біріктіру еді.Керей мен Жнібек слтандар азатарды саяси трыдан бірігуіне,аза хандыыны рылуына негіз алады.
Моолстан ханы Есен-Ба Керей,Жнібек слтандарды ша жайа арсы алады.Слтандара Моолстанны батыс аймаы – Шу бойынан оныс бліп береді. Керей мен Жнібек слтандар Есен-Ба берген Батыс Жетісуды тты мекен ете отырып,озыбасыа аза хандыыны лтты туын тігіп,1465-1466 жылдары аза хандыын рды.
Дереккздер
Хандыты алашы рылан кездегі алып жатан жері М.Х.Дулатиді хабары бойынша озыбасы мен Шу аймаы еді.Бл аума Жетісуды батысы,озыбасы тауы,ататы шоыр жайлауы ырыз жерімен шектесетін.Х . аяында аза хандыыны жері солтстігінде Балаш кліні аратал зеніні йылысына жне зенні шыыстаы жаалауына дейін кеейген.білайыр ханыынан, Моолстан хандыынан, Ноай Ордасынан жне Сібір хндыынан аза хандыыны рамына аылып келіп осылушы аза тайпаларыны саны ешашан тотаан жо.Бл жадай аза хандыыны ныаюына жне хандыты жер клеміні кеейіп лаюына ыпал етті.