Негізгі орларды амортизациясы

Негізгі орлар пайдалану процесінде зіні балансты нын рылыс німі нына ткізеді. Негізгі орлар ныны рылыс німіне кшу процесі амортизация, ал негізгі орларды кшірілген блігі – амортизациялы аударылым делініп аталады.рылыс німі дайындалып сатыланда, кшірілген негізгі орлара сйкес, аша сомасыны бір блігі ескірген орларды жаартуа немесе жаасын алу шін , жинаталатын амортизациялы ора тседі.

Амортизация рылыс- монтаж жмыстарыны зіндік нында есептелетін , негізгі орларды тозуыны ашалай крінісі.

Объектіні негізгі орларыны амортизациялы тлемі , бухгалтерлік есепке (баланста) алынан со бірінші айдан бастап, бл объектіні пайдалы олдананда оны ны толы тленгенше немесе оны бухгалтерлік есептен шыарыланша есептеледі.

Пайдалы олдану мерзімі бл- негізгі орлар объектісін пайдалану негізінде мекемеге пайда келетін немесе крсетілген мекемені масаттарын орныдауа ызмет ететін мерзім.

Пайдалану мерзіміндегі амортизацияны толы сомасы мына формуламен аныталынады.

А= Фпл - Л ;

мндаы, Л- жойылу ны;

Фпл- негізгі орларды алашы ны.

Сйкесінше жылды амортизация сомасы ( ) аныталады:

 

;

Мндаы, Тсл- негізгі орларды амортизациялы тлемді есептеуге абылданан ызмет жасау мерзімі (пайдалы олдану мерзімі).

Амортизациялы тлем клемі бекітілген нормамен есептелінеді. олданыстаы амортизация нормалар негізгі орларды тек, толы алпына келтіруге (реновациялауа) белгіленеді жне аымдаы жне крделі жндеу шыындары есепке алынбайды.

Амортизациялы жылды нормасы ( ) негізінде негізгі орларды ны мен ызмет ету мерзіміне байланысты жне мына формуламен аныталады:

 

*100 ;

;

рылыс мекемелеріні балансындаы негізгі орлар (ралдар) амортизация тлеміне олар пайдалануда немесе резервте болсын, р айда жылды нормасыны 1/12 блігі есептелінеді. Амортизацияны негізгі ызметі – негізгі орларды ралдарды жаадан ндіру, алпына келтіру. Екінші ызметі – есептеу. Негізгі ралдар инвентарлы есептеу карточкаларныда амортизацияларды мліметтері. Крсетілетін графа енгізілген жне пайдалыну жылдарындаы негізгі орларды тозуы млшері аныталады. шінші ызметі – ынталандырушы, йткені негізгі орларды толы пайдалануды кздейді.

Амортизациялы тлемді есептеуде тура (біркелкі) жне тура емес : 1) алдыты ысарту, 2) пайданы олдану мерзіміндегі жылдар саны бойынша нын тсіру, 3) нім жмыс ызмет ету тлеміне пропорционалды нды шегеру (салы салу масатында амортизацияны есептеу басаша жасалады) дістері олданылуы ммкін.

 

7.5 Негізгі орларды пайдалану крсеткіштері жне кездесетін негізгі орларды ортынды крсеткіштері: орайтарылымы мен орсыйымдылыы.

Негізгі орларды орайтарылымы рылыс мекемелеріні негізгі ндірістік орлар ныны бір тенгесінен рылыс німін алуды сипаттайды жне мына формуламен аныталады:

 

;

Мнда, - ндірістік негізгі орларды орайтарылымы;

– жылды рылыс- монтаж жмысыны сметалы ны;

– негізгі ндірістік орларды жылды орташа ны.

нсиымдылыы – орайтарылымына кері крсеткіш млшері, орындалан бір тенгелік рылыс- монтаж жмысына келетін ндірістік негізгі орларды нын білдіреді.

Негізгі ндірістік орларды орташа ны жоспарланан жылды 1 атары мен келесі жылды 1 атарына белгіленген орлар ныны жартысын 12 (айа) блумен; сондай- а алан айларды р бірінші санында ндіріске ендірген (сатып алынан) жне жоспарланан жылда атардан шыып алан ндірістік негізгі орларды есепке алып аныталады:

 

;

 

– жоспарланан жылды 1 атардаы ндірістік негізгі орлар ны;

– жоспарланан жылдан кейінгі жылды 1 атарындаы ндірістік орлар ны;

- ндіріске енгізілген (сатып алынан ) жне ткен айда атардан шыып алан ндірістік орларды есепке аландаы р айды 1 санындаы ндірістік орлар ны.

айтарылым крсеткішін баса да формуламен есептеуге болады:

;

Мндаы, П – рылыс мекемесіні жылды пайдасы;

- негізгі ндірістік орларды орташа жылды ны.

Бл крсеткіш ндірістік негізгі орларды пайдалануды рентабельділігін (пайдалылыын) крсетеді жне наты рылыс мекемесіні оларды пайдалануыны сапасы жоары баалауа ммкіндік береді.

рылысты мекемені ндірістік негізгі орларыны активті блігін жабдытау дегейі ебекті механикалы аруландыру крсеткішімен бейнеленеді жне мына формуламен аныталады:

 

;

Мндаы, - негізгі ндірістік орларды активті блігіні орташа жылды ны;

Ч- рылыс- монтаж жне кмекші ндірісте жмыс істейтін жмысшыларды орта тізімдік саны.

ндірістік негізгі орларды тымды (эффективті) пайдалану крсеткіштері екі топа : экстенсивті жне интенсивті болып блінеді.

Негізгі ндірістік орларыны активті блігі экстенсивті пайдалану: рылысшылара байланысты емес жне рылыс ндірісіні технологиясы жне йымдастырылуы , сондай-а машина пакін техникалы пайдалануа байланысты.

Негізгі ндірістік орларды активті блігін экстенсивті пайдалануды бейнелейтін крсеткіштерді бірі машиналарды уаыт бойынша пайдалану коэффициенті ( ) ;

 

;

мндаы, Тф- бір жылдаы машиналарды (ралдарды ) наты уаыты, маш.са;

Тн- бір жылдаы жмысты нормаланан уаыты, маш.са.

Негізгі ндірістік орларды интенсивті пайдалану бірінші кезекте уаытты белгілі мерзімінде нім ндіру нормасыны орындалу крсеткішін бейнелейді.

;

Мнда, - нім ндіруді наты дегейі табии бірлік лшемінде;

- нім ндіру нормасы.

Смена уаытындаы машиналарды (ралдар, объектіні негізгі орларын) пайдалану коэффициенті:

;

Мндаы, - смена кезіндегі машиналарды пайдалы уаыты, са.

– сменаны жалпы белгіленген жмыс уаыты, са.

Белгілі уаыт мерзімінде наты машина (рал) шін шын орындалан жне жоспарланан (алдын- ала арастырылан) жмыс клеміні атынасын анытайтын жекелеген орытынды крсеткіш машиналарды интегралды жктеу коэффициенті болып табылады. Ол былай есептеледі:

 

;

рылыс мекемесіні жмыс резервін жасарту, негізгі ндірістік орларды пайдалану тымдылыын арттыруды мні мынада:

- негізгі орларды пайдалану уаытын зарту (экстенсивті жол);

- рылыс німін уаыт бірлігінде лайту (интенсивті жол).