Сынып. азастан тарихы 4 страница
кімшілік шекараларды згеруі арылы адай руы азатарына Орал облысы аумаында кшіп жруге тыйым салынды. Жазы жайылымдарды пайдалануа ережені абылдаан жадайда ана рсат етілді. Сонымен атар кімшілік ткен жылы салытар мен жер салыын тлеуді талап етті. Мны зі р шаруашылытан 8 кміс рубльді рады. Мндай аша кедей азатар тгілі ауатты азатарды кпшілігінде болмады.
Ктеріліс бкіл тбекті амтып, ктерілісшілер саны 10 мыа жетті. 1870 жылы 5 суірде ктерілісшілер Александровск форты мен Николаевск станицасына шабуыл жасады. Шабуылшылар теіз бадарларын ртеді, саудагерлерді йлерін, дние-млкін, гарнизон орлары саталан Нижнее бекінісін таландады. Алайда зебіректерден жауан о ктерілісшілерді шегінуге мжбр етті. Ктерілісті басып-жаншу Кавказ укіл-кіміне жктелді. Мамыр айыны соында Маыстауа Кавказдан Апшерон полкіні батальоны, екі атыштар ротасы, желілік батальонны екі ротасы, Даыстан полкіні 4 ротасы, 4 зебірекпен аруланан Терек казактарыны екі жздігі жеткізілді. Ктерілісшілер “са” дыында, шауыз шыанаында, Александровск фортында жазалаушылара атты арсылы крсеткенімен, кшті аруланан траты скер блімдерінен жеіліс тапты. Ктерілісшілер стірттен солт-ке арай ыысып, кше бастады. Біра Орынбордан шыан жазалаушы отрядпен (Н.А. Крыжановский мен гененерал-майор Биязнов бастаан) атыыста кп шыына шырап, айта шегінуге мжбр болды. Патша скерлері Маыстауда ш ай болып, ктерілісшілерді атал жазалап, удалай бастады. Ктеріліс басшылары М.Тіленбаев, Тжілы, лов патша жендеттеріні удалауынан ауіптеніп, 1870 жылы желтосанда з жатастарымен бірге Хиуа хандыына тіп кетті. Сйтіп, жазалаушылар халыты “Уаытша Ережеге” кшпен кндірді.
IV. Жаа сабаты бекіту.
1) 1870 жылы ктерілісті себептерін крсетіндер:
a) ..............
b) ..............
c) ..............
2) Ктерілісті аумаын крсету.
3) Ктерілісті басуа арналан андай кштер келген болатын ?
4) Нтижесі.
V. Баалау:
1) Адасова . - ________;
2) Рамазанов А. - ________.
VI. йге тапсырма: 1870 жылы ктерілісті басшыларын анытау.
Сынып: 8 «а». Саба №:____________ Кні:_______________
Пн: азастан тарихы.
Сабаты таырыбы: ХІХ асырды 80-90 жылдарындаы кімшілік-территориялы реформалар.
Сабаты масаты:
· Оушылара азастана 1867-1868 ж.ж. реформаларды мнін тсініп. 80-90 жылдарындаы патша кіметіні осан жаалытары туралы білім алыптастыру;
· Оушыларды иын таырыптарды топпен, бірігіп шешуге баулы, оларды тарихи сананы алыптастыру рдісіне ат салысу;
· Оушыларды патриотты, лжанжыдылы баытта трбиелеу.
Сабаты трі: аралас.
дісі: жаа сабаты баяндау, дріс, белседілік арттыру.
Сабаты жоспары:I. йымдастыру кезеі.
II. й тапсырмасын тексеру.
III. Жаа саба.
IV. Жаа сабаты бекіту.
V. Баалау.
VI. йге тапсырма.
Сабаты барысы:
І. йымдастыру кезеі.
· Оушылармен амандасу.
· Оушыларды тгендеу.
· Оушыларды зейінін сабаа аудару.
II. й тапсырмасын тексеру.
1) 1870 жылы ктеріліс ай аймата болып тті ?
2) Ктерілісшілерді озалыс болып шыуыды негізгі себебі ?
3) Ктерілісті жетекшілері деп кімді деуге болады ?
4) Не себепті жетекшілер кресті тотатуы мжбр болды ?
Жаа сабаты жоспары:
1) 1889-1891 ж.ж. реформалара сипаттама.
2) Сот реформасы.
3) оныс аудару реформасы.
III. Жаа саба.
1886 – 1891 жж. реформалар бойынша кімшілік жне сот рылысына енгізілген згерістер.
1867-1868 жылдардаы реформалар екі жыл мерзімге тжірибе трінде уаытша енгізілген болатын. Алайда, бл «тжірибе» жергілікті халыа теріс сер етуі ытимал деген ауіппен 20 жылдан астам уаыта созылды. Тек XIX асырды 80-ші жылдарыны аяы мен 90-шы жылдарыны бас кезінде ана отарлы кімет орындары лкенде кімшілік, сот реформаларын енгізуді аятауа кірісті.
1886 жылы 2 маусымда «Тркістан лкесін басару туралы ереже», 1891 жылы 25 наурызда «Амола, Семей, Жетісу, Орал жне Трай облыстарын басару туралы ереже» абылданды.
Тркістан лкесі жеріні рамына Ферана, Самарканд жне Сырдария облыстары кірді. Орталыы Ташкент аласы болды. Сырдария облысы 5 уезден, Ферана — 5, Самарканд — 4 уезден турды. 1891 жылы «Ереже» бойынша Орынбор жне Батыс Сібір генерал– губернаторлытарыны орнына орталыы Омбы болан Далалы (Степной) генерал– губернаторлыы рылды. Оны рамына Амола, Семей, Орал, Трай жне Жетісу облыстары кірді. Жетісу облысы 1897 жылы айтадан Тркістан генерал – губернаторлыыны арауына берілді.
лке шеберінде генерал – губернатора шексіз билік берілді. Басару аппараты – кесе, скери губернаторлар здеріне баынышты облысты басармаларымен оса генерал – губернатора баынды, ал облысты басармалара жалпы жиналыс жне кесе кірді. 1891 жылы «Ереже» бойынша Ірі облысты орталытарда (Верный, Орал, Петропавл, Семей) полиция басармасы рылды, ал уездік алаларда полициялы пристав рылды. Болысты басарушылар мен ауыл старшындарын бекіту скери- –губернатор зырында болды.
Сот рылысы. XIX асырды ая кезіндегі азастанда 1886 жне 1891 жылдардаы Тркістан жне Дала лкелерін басару туралы «Ережелер» бойынша жзеге асырылды. Тркістан жне Далалы лкелерінде жалпы империялы соттар жйесі — лемдік (мировой) судьялар, облысты соттар жне жоары (сенат) сот инстанциясы алыптасты. Соттарды ттенше съезі скери губернаторды рсатымен шаырылды жне лкелік ыы берілген орыс чиновнигіні атысумен ткізілді.
Тменгі сот буыны – халыты сот болды. Халыты сот – империялы сота осалы, з бетінше мселені шеше алмайтын туелді буын.
Сонымен 1886-1891 жылдардаы сот ісіндегі згерістер «Ережелерде» кімшілік, сот істеріні жйесі бекітілді. 1891 жылы «Ережеде» сот істері 17 баптан рылды. Сот жйелері Россиядаы лгімен рылды. Халы (билер) соты стем тап кілдеріні мддесін орайты, жергілікті мсылмандарды ісін арайтын е тменгі сот буыны болды.
Патша кіметіні отарына айналан ебекші аза халы оан ашалай алым-салы тледі. Оларды млшері р турлі болып згеріп отырды. Мысалы, 1844 жылы «Ереже» бойынша р ттіннен 1,5 сом жиналса, 1891 жылы «Ереже» бойынша 4 сома жетті.
Ттас аланда 1886-1891 жылдардаы реформалар отаршылды жне феодалды езгіні кшейте тсуге баытталан еді.