ІІ. й тапсырмасын срау: ткен таырып бойынша й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаа сабаты тсіндіру жне саба жоспары:
- ркениет туралы тсінік.
- Шыыс ркениеті.
- Батыс ркениеті.
- Кшпенділер ркениеті.
"ркениет" ымы. ркениет дегенде, алдымен "мдениет" ымы ойа оралады. Бларды маыналы жаынан біріні екіншісіне те жаын болуынан кпшілік жадайда алымдар оларды синоним сздер ретінде олданып та келді. Жалпылама маынада аланда, мдениет— айналадаы наыздыты жаартуа, адамны ммкіндігі мен абілетін айындауа шыдауа баытталан адамзатты шыармашылы ызметі болып табылады.
ркениетті дниежзілік тарихи рдіске талдау жасай отырып, мдениеттен бле арастыру жаа дуір зерттеушілерінен басталды. азіргі замандык леуметтанушылар, тарихшылар мен философтар оамны ркениеттілігін оны ш айындаушы лшемі — техниканы жетістігі, оамны леуметтік тзілімі жне оамны ішкі йымдасуы мен негізделуі трысынан баалайды. Осы трыдан алып топшылаанда, ркениет (лат. civilis — азаматты, мемлекеттік) деп белгілі бір елдер мен халытардыц тарихи дамуды белгілі бір кезеіндегі материалды, рухани жне леуметтік міріні зіне тн сапалы ерекшеліктерін айтамыз.
Шыыс ркениеті. ркениеттер арасынан тарихшылар лемні р ірінде, дамуды трлі кезедерінде мір срген елдерді немесе елдер топтарын бліп алып арастырады. Оларды ішінде айрыша маызы бар ркениеттер тобы ежелгі ндістанды, ытайды, Вавилонды (Бабыл), Египетті жне Шыыстаы мсылман мемлекеттерін райтын топтар жатады.
Мдени ызмет саласында Шыыс ркениеті бір кезде іргесі аланан мдени лгілерді, рыптарды, рекет тсілдеріні, ебек машытарыны алдын ала алыптасан срлеуімен жрді, шыармашылыты жеке сипатына жол берілмеді. Адамдара жеке еркіндік жадайы жасалмады, оларды сословиелік немесе касталы бекітуге тартатын траты ебек блінісіне атыстылы орын алды.
Дние жзіндегі алашы университет Шыыста ашылды. Жаа тариха дейінгі кезедегі ылым мен ндіріс технологиясыны тедесі жо жаалытарыны басым кпшілігі Шыыста пайда болды. Индустриалды ркениетті суырылып ала шыуына, кейіннен ылым мен техниканы арыштап дамуына ке жол аршып берген трт лы жаалы — ааз, компас, о-дрі, лемні гелиоцентрлік жйесі — алдымен Шыыста пайда болды.
Батыс ркениеті. Бізді заманымыза дейінгі VIII— VI асырлардаы Грекияда згеше аша айналысы жйесі, нары жне саяси йымдасуды негізгі формасы — полис алыптасты. Халытарды егемендігі мен бостандыы, демократиялы формалары туралы идеялар ктерілді.
Ежелгі Рим ркениеті Батыс ркениетіні ішінде ерекше орын алады. Римде азіргі заманы ыты негізі аланды жне ол бірнеше асыра созылан уаыт ішінде орныты. Римдегі ы жйесі мліктік жне шаруашылы атынастарды реттейтін, меншікпен байланысты ыкты нормалар жйесіні шартты міндеткерлік пен жауапкершілікті амтамасыз ету ережесін, млікті мираса алдыруды жетілген нормаларын амтыды. Римдік загерлер ыты жеке адамдарды пайдасын кздейтін жеке ы жне Рим мемлекетіні жадаятына атысты жамиатты ы деп екіге блді. Римде императорларды за шыарушы ызметі лкен маыза ие болды. "Конституция" деген жалпы атпен эдикттер, декреттер жарияланды, рескрипттер, мандаттар таратылды.
Жердегі адамзат оамыны прогресі шін тедесі жо лы кш пен жаа серпін бергендері — еркіндік пен тедік идеяларыны ктерілуі болды. Бл идеялар туралы тсініктер зін-зі басару — коммуна шін асырлара созылан крес рдісінде алыптасты. Парламенттік басаруды айнар кзі де осы идеялардан басталды.
Кшпенділер ркениеті. азіргі азатарды жне Орталы Азия мен Еуропаны шыысын мекен еткен зге тркі тілді халытарды біратарыны ата-бабалары — ыпшатарды кшпелі мал шаруашылыымен айналысаны белгілі. Бл ксіпті ыпшатар здерінен брын мір срген са, н тайпаларынан, кейін трлі аттармен трлі тарматара ыдырап, жеке лттарды негізін раан тркі тайпаларынан мра ретінде абылдаан.
Кшпенділер ркениетін оамда орын алан рухани ндылытар мен идеялар жйесі трысынан баалау наыз адами асиеттер молшылыына бастады. Кшпенді халытарды, соны ішінде азатарды мірлік ызметі, леуметтік атынастары, рухани мірі ізгілікке, мейірімділікке, парасаттылыа жне баса адамгершілік нышандара толы. Оларды кшпенділерді рбір рекетінен де, сзінен де круге болады.
Кшпенділерде ылмысты аз болуынан (жесір дауы, жер дауы немесе мліктік атыыстар, барымта, тбелес сиятылардан баса, ыты жаза олданылатын ылмыстарды болмауынан) мемлекеттік жазалаушы органдарды жмысы жетілмеді. Бара трмысыны анааттанарлы дегейден тмен тспеуінен жергілікті билік иелеріне арсы наразылык актілері — ктерілістер, толулар, революциялар болмады.
Кшпенділерде атыгездіктен грі мейірімділік, ділетсіздіктен брі ділеттілік, ездіктен брі ерлік, айыршылытан брі мырзалы, жпынылытан брі сндік, мнан брі жайдарылы басым болды. мір сн-салтаната, толып жатан мерейлі мерекелерге толы болды. Кшпенділер ашты, ктеріліс, сот, абаты, айыршылы дегенді білген жо.
Сабаты орытындылау: Кшпенділер ркениеті адами ндылытар трысьшан араанда бараны леуметтік-трмысты мдделерін біратар толыыра анааттандыратын, оамда жайлы адамгершілік-моральды ахуал жасап отыратын болды.