ІІ. й тапсырмасын срау: ткен таырып бойынша й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаа сабаты тсіндіру жне саба жоспары:
Конституция — мемлекетті Негізгі заы. Адам оамыны засыз мір сре алмайтыны белгілі. Дамыан демократиялы елдерде рекет ететін задар мыдап саналады. Сол задарды бріні бастау алар негізі — Конституция болып табылады.
ркениетті оам конституциялы задылыа баына отырып дамиды. Мемлекет трлері кп болса да, оларды бріне орта белгілері болады. Конституцияда мемлекеттік рылым трлері (унитарлык, федерация немесе конфедерация), мемлекетті басаруды (монархия елде республика) формалары аныталады, мемлекетті жоары органдарыны рылымы, азаматтарды негізгі ыктары, бостандытары мен міндеттері крсетіледі. Мемлекет пен оамны Негізгі заы ретінде Конституция бкіл за шыару ісіні айнар кзі болып табылады.
Конституция (лат. constitutio—рылу, кім) — оамды жне мемлекеттік рылыс негіздерін, мемлекеттік органдар жйесін, оларды тзілу реттілігі мен ызметін, азаматтарды ытары мен міндеттерін айындайтын мемлекетті Негізгі заы.
Конституцияны жасауа саясатшыларды, философтарды, леуметтанушыларды, ытанушыларды, мдениеттанушыларды, тарихшыларды, экономистерді, зге де маманды иелеріні жне арапайым халыты бірнеше рпаы атысады. Оны жасалу рдісі кейде ондаан жылдара созылуы ммкін. Сондытан мемлекеттік даналыты жинаталан нышаныны крінісі ретіндегі Конституцияны абылдау аса зор жауапкершілікті ажет етеді. Бкіл оамны тадырын айындайтын Негізгі за боландытан, Конституцияа згеріс енгізу реттілігі де те ата жне ондай рекет жиі айталана бермейді. Батысты классикалы демократиялы кейбір елдері жздеген жылдар бойы конституцияларын згертпей, орныты мір сріп келеді.
1993 жылы Конституцияны абылдануы жне оны мні. 1991 жылы 16 желтоксанда азастан Республикасы Жоары Кеесі "азастан Республикасыны мемлекеттік туелсіздігі туралы" Конституциялы за абылдап, азастанны халыаралы ыты субъект ретінде жария етілуі елді туелсіздік мртебесіне сай заын — Конституциясын абылдау ажеттігін туызды. 1993 жылы 28 катарда туелсіз азастан Республикасыны Негізгі заы — Конституциясы абылданды.
1995 жылы Конституция. 1995 жылды 30 тамызында бкілхалыты референдум азастан Республикасыны жаа Конституциясын абылдады. Онда мемлекеттік жне оамдык рылысты йымдастырылуы жне болашаа бадар стай отырып ызмет ету станымдары белгіленген. Адамны азаматты конституциялы мртебесі, бкіл халыты мртебесі, мемлекеттік билік пен мемлекетті леуметтік базасыны айнар кзі ретіндегі адам мен азаматты ытары, бостандытары жне міндеттері баян етілген.
Кп лтты азастан оамыны жадайында "халы" деген ыма аза лтымен атар барлы лтты диаспоралар мен этностар кілдері де кіреді. аза лты мемлекетті, яни бкіл халыты леуметтік базасыны йытысы боланымен, оан айрыша ыты, саяси, леуметтік, экономикалы немесе мдени артышылытар берілмейді.
аза тіліні мемлекеттік мертебесін артышылы деп санауа болмайды. йткені, ол аза тіліні табии ыы. Егер азастанны байыры трындары азатар бола тра, ол халыты тіліні мемлекеттік мртебесі болмаса, онда ол тілді олданушыларды ыы табана тапталан болып шыар еді.
азастан Республикасыны Конституциясын жасаушы халы деп танылуы оны мазмндык мнін ашып береді. Сондытан да азастан Республикасыны 1995 жылы Конституциясы: "Біз... азастан халы... осы Конституцияны абылдаймыз" деген сздермен басталады. азастан халы оны референдумда абылдады.
азастан Республикасыны Конституциясына згерістер мен толыктырулар республикалык референдум аркылы енгізілуі ммкін. Былайша айтанда, халык Конституцияны кабылдап кана коймайды, ол Консти-туцияа згерістер мен толытырулар енгізу туралы мселені де шешеді. Референдум ткізу жнінде шешімді Президент абылдайды. Егер Президент Конституцияа згертулер мен тзетулер енгізу мселесін Парламентті арауына беру туралы шешім абылдаса, онда референдум ткізілмейді. 1998 жылы жне 2007 жылы Конституцияа згертулер мен тзетулер енгізу осылай жзеге асты.
Конституцияны рылымы жне мазмны. азастан Республикасыны Конституциясы 9 блімнен, 98 баптан. Блімдер:
1. I блім "Жалпы ережелер"
2. IІ блім "Адам жне азамат"
3. III блімде Президентті,
4. IV блімде Парламентті,
5. V блімде кімет
6. VI блімде Конституциялы Кеес
7. VII блімде соттар мен сот трелігі
8. VIII блімде жергілікті мемлекеттік басару жне зін-зі басару
9. IX блімде орытынды жне тпелі ережелер
Конституцияны маызды ерекшелігі — ол бір жаынан, мемлекетті, ал екінші жаынан, оамны Негізгі заы болып табылады. Мны зі мемлекеттік билікті айнар кзі ретіндегі жне оамны леуметтік базасы ретіндегі халыкты мртебесімен байланысты.
Конституцияны жоары зады кші. азакстан Республикасы Конституциясыны жоары задык кші бар. Мны мні — мемлекеттік органдар кабылдайтын задар мен нормативтік актілер Конституцияа кайшы келмейтін болуа тиіс дегенді білдіреді. Мемлекеттік органны андайы болса да — жергілікті органдар да, орталык органдар да, кез келген лауазымды тла, барлы азаматтар, оларды бірлестіктері Конституция аидаларын сатауы керек.
Сабаты орытындылау: Таырып бойынша пысытау
Оушыларды баалау:
йге тапсырма беру: § 34