ІІ. й тапсырмасын срау: ткен таырып бойынша й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаа сабаты тсіндіру жне саба жоспары:
Парламент жене оны рамы. азастан Республикасыны Парламенті—азастан Республикасьшдаы за шыару ызметін жзеге асыратын е жоары кілді орган. Ол екі палатадан: Сенат пен Мжілістен трады.
Парламент (франц. parler, parlement,аылш. parliament —сйлеу) — жоары кілетті орган. Парламентті екі палаталы жене бір палаталы рылымдары болуы ммкін. детте, рылымы федерациялы нысандаы мемлекеттер екі палаталы парламент рады. Тменгі палата-лар жне бір палаталы парламентер тте дауыс беру мен сайланады.
Сенат жене оны рамы. Сенат — азастан Республикасы Парламентіні жоары палатасы.
Сенат (лат. senatus,тбірі senex—ария) — Ежелгі Римде мемлекетті жоары органдарыны бірі. Сенат патрицийлер тымынан шыан асаалдар кеесінен бастау алады. азір кптеген елдер парламенттеріні жоары палаталары осылай аталады. Сенат кейбір елдерде тте (АШ, Италия) немесе кп сатылы (Франция) дауыс берумен сайланады. Кейбір елдерде Сенатты рамын жартылай немесе ттасымен мемлекет басшысы таайындайды.
азастан Республикасы Парламентіні Сенаты екі жолмен жасаталады.
- р облыстан, республикалы маызы бар аладан жне республиканы астанасынан екі адамнан, тиісінше облысты, республикалы маызы бар аланы жне республика астанасыны барлы кілді органдары депутаттарыны бірлескен отырысында сайланатын депутаттардан;
- Сенат кілеттігі мерзіміне Республика Президенті таайындаган жеті депутаттан трады.
азастан Республикасыны кемінде 5 жыл азаматы болан, 30 жаса толан, жоары білімі жне кемінде 5 жыл стажы бар, тиісті облысты, республикалы маызы бар аланы немесе республика астанасыны аумаында кемінде 3 жыл траты тран азамат Сената депутат бола алады.
Мжілісті азіргі рамы бір мандатты ауматы сайлау округтерінен сайланатын 67 депутаттан жне партиялы тізім бойынша сайланатын 10 депутаттан трады. Мжіліске жасы жиырма 25-ке толан республика азаматы депутат бола алады.
Парламентті алашы сессиясында палаталарды бірлескен отырысында депутаттар азастан халына ант береді.
Депутатты срау салу депутатты мемлекеттік органны лауазымды тласына осы органны немее сол лауазымды адамны зыретіне кіретін мселелер жнінде Парламент сессиясында тсініктеме беруін немесе зіні кзарасын баяндауын ресми трде сраан талабы болып табылады.
Парламент депутаты премьер-министр мен кімет мшелеріне, лттык банкті траасына, Орталы сайлау комиссиясыны траасы мен мшелеріне, Бас прокурора, лтты ауіпсіздік комитетіні траасына, Республикалы бюджетті атарылуын тексеру жніндегі Есеп комитетіні траасы мен мшелеріне депутатты срау салуа ылы.
Лауазымды адам срауа жауапты Парламентті немесе палатаны пленарлы отырысында береді. Депутатты срау салуына айтарылан жауап пен оны талылауды орытындысы бойынша Парламент немесе оны палатасы аулы абылдайды.
Депутаттарды топтара бірігіп жмыс жргізуі. Депутаттар Парламентте мынадай бірлестіктер ра алады:
Фракция—депутаттарды йымдасан тобы. Бл саяси партияны немесе зге оамды бірлестікті атынан рылып, зада белгіленген тртіп бойынша тіркелген топ болуы ммкін. Ол Парламентте саяси партияны немесе зге оамды бірлестікті мддесін білдіру масатында рылады;
Депутатты топ—депутаттардьщ з кілеттігін жзеге асыру, сайлау округтерінде бірлесіп жмыс істеу шін рылатын бірлестігі.
Депутат з жмысында ешкімге де туелді болмауы керек. Депутаттык міндеттерді орындауа кедергі жасау масатымен депутатка немесе оны жаын туыстарына кай трде де ыпал жасау рекеті зады трде айып-талады. Депутаттар алдындаы з міндеттерін орында-майтын, оан крінеу жалан апарат беретін, депутат кызметіні кепілдігін бзатын мемлекеттік органдар мен оамдык бірлестіктерді, жергілікті зін-зі баскару органдарыны, йымдарыны лауазымды адамдары жауапка тартылады.
Парламентті жмыс тртібі. Парламент зіні жмысын сессия тртібімен жргізеді. Сессия палата-ларды біріккен жне оаша Палаталарынан, Палата бюроларынан, Палаталарды траты комитеттері мен бірлескен комиссияларынан трады. Жаадан сайланан Парламентті бірінші сессиясын сайлау корытындылары жариялананнан жне р палата депутаттарыны штен екісі сайлананнан кейін отыз кннен асырмай Республика Президенті шаырады. Парламент сессиясы Сенат пен Мжілісті бірлескен отырыстарында ашылып, сондай отырыста жабылады.
Мжіліс пен Сенат бірлескен отырыста баса да маызды мселелерді шешеді.
За жобаларыны даярлануы жне абылдануы.
Мжіліс за жобасын мият арайды. Жобаны рбір бабы, рбір ережесі жеке талыланады. Сонан со дауыса салынады. Егер Мжіліс депутаттарыны жартысынан астамы за жобасын уаттап дауыс берсе, ол абылданды деп саналады. Содан кейін за жобасы Сенатты арауына жіберіледі. Онда да за жобасы тбегейлі талыланудан тіп, одан рі жобаны абылдану немесе абылданбау мселесі дауыса ою арылы шешіледі. Егер Сенат депутаттарыны жартысынан кбі за жобасын жатап дауыс берсе, ол абылданды деп есептеледі. Осыдан кейін заа Президент ол ояды, сонда жоба зады кшіне енеді.
Конституция да былай деп жазылан: зандар азаматтарды ыы, бостандыктары мен міндеттері, меншік, салык салу, мемлекеттік органдарды йымдастырылуы мен кызмет істеуі, мемлекеттік жне скери кызмет, білім беру, денсаулы сактау, оршаан ортаны сатау, ораныс пен мемлекет ауіпсіздігін амтамасыз ету т.б. мселелері бойынша абылданады.
Парламент жмысы демократиялы негізде жргізіледі. За жобаларын зірлеуге ксіпой загерлер, экономистер, социологтар, инженерлер, дрігерлер т.б. атыстырылады. Мселені алдын ала талылау шін Мжіліс пен Сенат парламенттік тыдаулар ткізеді, оан алымдар, мемлекеттік органдар ызметкерлері, жртшылы, радио, теледидар, газет кілдері шаырылады.
Сабаты орытындылау: таырып бойынша пысытау
Оушыларды баалау:
йге тапсырма беру: § 40
| Пн:Адам, оам, ы | Сынып:9 б | Саба: 45 | Кні: |
Таырыбы:азастан Республикасыны кіметі
Оыту мен трбиелеуді міндеттері:
Білімділік: Оушылара туралы азастан Республикасыны кіметі жйелі білім беру
Дамытушылы:Саба барысында оушыларды тарихи танымды ойлау, талдау, салыстырып, орытынды жасау жне абілеттерін дамыту.
Трбиелік:Оушыларды здігімен жмыс істеуге жне жауапкерлікке трбиелеу
Сабаты трі:1)жаа материалды мегеру;2) біліктерін,іскерлік пен дадыларын жетілдіру жне пысытау;3) Алан білімдерін тиімді пайдалану;4)мегерілген материалдарды жйелеу,орытындылау;5)аралас;6)іздену,ой-орытындылау
Сабаты дісі: 1)сра - жауап;2)баяндау;3)гімелесу;4)ізденіс;5)топпен жмыс; 6)проблемалы;7 )ойын сабаы;
рал – жабдытар:оулы
Сабаты барысы:І. йымдастыру кезеі:1)Амандасу;2)Оушыларды сабаа атысу дегейін анытау;3)Ынта-зейіндерін сабаа аудару;
ІІ. й тапсырмасын срау:ткен таырып бойынша й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаа сабаты тсіндіру жне саба жоспары:
азастан Республикасыны кіметі. кімет — атарушы билікті жоары органы. Ол орталы жне жергілікті атарушы органдар жйесін басарады, соларды ызметіне басшылы етеді. кіметті Президент рады, рылымы мен рамын бекітеді. кімет мшелері азастанны халы мен Президентше ант береді. Атарушы органдарыны бірыай жйесіне Республика министрліктері мен комитеттері, жергілікті — облысты, ауданды, алалы жне алалы-аудандык кімшіліктер кіреді.
Атарушы билікті жоары органы ретінде кіметке ке кілеттіктер берілген. Олар Р Конституциясында жне Президентті 1995 жылгы "азастан Республикасыны кіметі туралы" конституциялы за кші бар жарлынында бекітілген. Экономика саласында кімет мемлекетті экономикалы саясатыны негізгі баыттарын, оны жзеге асыруды стратегиялы жне тактикалы бадарларын айындайды; экономикалы бадарламаларды зірлейді, республикалы бюджетті жне оны атарылуын амтамасыз етеді; республиканы аржы жйесін ныайту жніндегі шараларды белгілеп, жзеге асырады.
леуметтік салада кімет ебекке аы тлеу, азаматтарды леуметтік жаынан орау, мемлекетті леуметтік амсыздандыру саясатын жзеге асырады; айматарды леуметтік даму мселелеріні шешілуін амтамасыз етеді; жастар, дене трбиесі мен спорт, туризм, леуметтік ріптестік проблемаларыны шешілуіне ыпал етеді.
ылым, техника, білім жне мдениет саласында кімет ылыми-техникалы даму жоспарларын жасап, жзеге асырады; ылым мен техниканы, мдениетті, білімді дамыту, жаа технологияны енгізу жніндегі мемлекеттік саясатты анытап, жзеге асырады.
кімшілік-саяси басару саласында кімет консультативтік-кеесшілік органдарды рады жне таратады; министрліктерді, мемлекеттік комитеттерді, орталы атарушы органдарды ызметіне басшылы етеді; оларды Президент пен кімет задарын, актілерін орындауына баылау жасайды; министрлерді орынбасарларын лауазыма таайындайды жне одан босатады; жергілікті атарушы органдарды мемлекеттік басару мселелері жніндегі ызметіне басшылы жасайды, оларды задарды атаруын баылайды.
кімет Президентті жне кіметті зіні шыаран задары мен актілеріні орындалуын баылайды, министрліктер, мемлекеттік комитеттер жне кіметке кірмейтін орталы органдар туралы ережелерді, оларды рылымын, орталы аппараттары мен жергілікті органдарын стауа республикалы бюджеттен блінетін аржыны клемін бекітеді.
Бан жатпайтын тек аржы салымы комитеті ана. Ол кіметке кірмейді. Оны мртебесін кімет емес, за абылдау жолымен Парламент анытайды. Мндай ерекшелік экономиканы ркендетудегі аржы салымыны айрыша маызымен жне аржыны бір органны олында шоырландыру ажеттігімен байланысты.
Министрліктерден, мемлекеттік комитеттерден жне кіметке кірмейтін орталы атарушы органдардан баса да республикалы органдар рылады. Олар ведомстволар деп аталады. кімет ведомстволарды ызмет саласын, кілеттігін жне жауапкершілігін айындайтын нормативтік актілер абылдайды: ведомстволарды стауа республикалы бюджеттен блінетін аржыны млшерін анытайды; ведомстволарды басшыларын лауазыма таайындайды жне одан босатады.
Сырты саясат саласында кімет келіссздер жргізу жне кіметаралы келісімдерге ол ою туралы шешімдер абылдайды; республиканы шетелдік мемлекеттермен, халыкаралы жне ірлік йымдармен зара атынастарыны дамытылуын амтамасыз етеді; сырты экономикалы саясатты жзеге асыру жніндегі шараларды талдап жасайды; сырты сауданы дамыту жнінде шаралар олданады; халыаралы аржы йымдарымен арадаы ынтыматастыкты жзеге асырады.
азастан Республикасыны кіметі Парламент пен Президент жзеге асыратын за шыарушылы рдіске атынасады, з зыретіні шеберінде шешімдер абылдайды, министрліктер мен ведомстволарды жне атарушы билікті жергілікті органдарыны ызметін баылайды.
кіметті за шыаруа атысуы. кіметте за шыарушылы ынта ыы болады. Ол зіні зіретіне кіретін барлы мселелер бойынша за жобаларын жасап, оларды Мжілісті арауына енгізуге ылы.
кіметті басару жне жауаптылы. кіметті премьер-министр басарады. Оны кілеттіктері Конституцияда жне Президентті кімет туралы Жарлыында бекітілген. Премьер-министрді мынадай кілет-тіктері бар:
— кіметті жмысын басарады жне зіні орынбасарлары мен кімет мшелері арасында ызметтік міндеттерді бліп береді;
— Президентпен, Парламентпен, Конституциялы Кееспен, Жоары сотпен, Бас прокуратурамен, баса да мемлекеттік органдармен арадаы атынастарда кімет атынан кілдік етеді немесе кімет кілдігін тапсырады;
— халыаралы атынастарда кімет атынан кілдік етеді немесе кілдік тапсырады жне кіметаралык шарттар мен келісімдерге ол ояды;
— министрліктерді, мемлекеттік комитеттерді, кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарды ру, айта ру, тарату туралы Республика Президентше сыныстар енгізеді;
— кімет ызметіні негізгі баыттары туралы жне аса маызды шешімдер туралы Президентке баяндайды;
— кімет мшелеріні, орталы жне жергілікті атарушы органдарды есептерін тыдайды. Премьер-министр зіне за бойынша жктелген баса да кілеттіктерді орындайды.
кіметті Президентпен атынасы. кімет зіні бкіл ызметінде Республика Президентіні алдында жауапты болады. кімет з бадарламасыны, Президент тапсырмаларыны орындалуы туралы, з ызметіні баса да баыттары туралы Президентке немі хабарлап трады.
кіметті Парламентпен атынасы. кіметті за шыару ыы Парламент Мжілісінде жзеге асырылады. кімет за жобасын Мжіліске тиісті аулы арылы енгізеді. кімет зіні жмысын Парламентте абылданан конституциялык жне жай задара сйеніп рады.
кіметті жергілікті атарушы органдармен атынасы. кіметті жергілікті атарушы органдармен: ауданды, алалы жне облысты кімдермен белгілі бір атынастары алыптасады. кімет атарушы билікті жоары буыны боландытан, оны жергілікті атарушы органдармен арадаы атынастары "билік — баыну" станымы бойынша рылады.
Жергілікті билік органдары. Жергілікті мемлекеттік басаруды Мслихат деп аталатын жергілікті кілді жне атару органдары жзеге асырады. Мслихаттар астана, ерекше мртебелі ала, облыс, аудан жне ала ауматарында рылады. Мслихат депутаттарын азаматтар жалпыа бірдей те, тте жне жасырын дауыс беру арылы трт жыл мерзімге сайлайды.
Мслихат депутаты болып азастан Республикасыны 20 жаса толан азаматы сайлана алады.
Мслихат ауматы дамытуды жоспарларын, экономикалы жне леуметтік бадарламаларды бекітеді; кімдерді, жергілікті атару органдарыны баса да басшыларыны есептерін арайды; жергілікті заемдар мен облигацияларды шыару жне тарату туралы шешімдер абылдайды. Жергілікті атарушы органны сынысы бойынша трлі комиссияларды рамын жасатап, бекітеді. аралан мселелер бойынша шешімдер абылдайды.
Мслихат з аумаындаы жерді, орманды, су орларын, жануарлар дниесін орау; сауданы йымдастыру, сауда тртібін сатау; оамды тртіпті, рт жне жол ауіпсіздігін амтамасыз ету; аумата санитариялы тазалыты сатау; оамды клікті пайдалану; й хайуандарын стау шараларын жзеге асыруга тікелей араласады.
Мслихат жылына кемінде торт рет сессияа жиналады.
Жергілікті атарушы орган — кімшілікті рамына кім, оны орынбасарлары, кімні аппараты, басар-малары мен блімдері кіреді. Жергілікті атарушы органдар азастан Республикасы атару органдарыны бірыай жйесіні рамдас блігі болып табылады.
Сабаты орытындылау: таырып бойынша пысытау
Оушыларды баалау:
йге тапсырма беру: § 41
| Пн:Адам, оам, ы | Сынып:9 б | Саба: 46 | Кні: |
Таырыбы:азастан Республикасындаы сот билігі
Оыту мен трбиелеуді міндеттері:
Білімділік: Оушылара азастан Республикасындаы сот билігітуралы жйелі білім беру
Дамытушылы:Саба барысында оушыларды тарихи танымды ойлау, талдау, салыстырып, орытынды жасау жне абілеттерін дамыту.
Трбиелік: Оушыларды здігімен жмыс істеуге жне жауапкерлікке трбиелеу
Сабаты трі:1)жаа материалды мегеру;2)біліктерін,іскерлік пен дадыларын жетілдіру жне пысытау;3)Алан білімдерін тиімді пайдалану;4)мегерілген материалдарды жйелеу,орытындылау;5)аралас;6)іздену,ой-орытындылау;
Сабаты дісі:1)сра-жауап;2)баяндау;3)гімелесу;4)ізденіс;5)топпен жмыс; 6)проблемалы;
7 )ойын сабаы;
рал – жабдытар:оулы
Сабаты барысы:І. йымдастыру кезеі:1)Амандасу;2)Оушыларды сабаа атысу дегейін анытау;3)Ынта-зейіндерін сабаа аудару;
ІІ. й тапсырмасын срау: ткен таырып бойынша й тапсырмасын тексеру
ІІІ. Жаа сабаты тсіндіру жне саба жоспары:Сот билігі. Сот билігі мемлекеттік билікті дербес тармаы болып табылады. Оны республика атынан сот кана жзеге асыра алады. Сот билігі азаматтарды, оамды бірлестіктерді, мемлекеттік органдарды, йымдарды ытарын, бостандытарын, зады мдделерін орау шін жне Конституцияны, задарды, зге де нормативтік-ыкты актілерді, халыаралы шарттарды орындалуын амтамасыз ету шін рылады.
Сот билігіні азаматтыа атыстылыы. азастан Республикасыны Конституциясы бойынша адам ытары мен бостандытарыны сот арылы оралуы азастан азаматтыына байланысты емес. Егер Конституцияда, задар мен халыаралы шарттарда зге бір ескерту айтылмаган болса, республикада тратын шетелдіктер мен азаматтыы жо адамдар да республика азаматтарына тиесілі ытар мен бостандытарды пайдаланады, солара белгіленген міндеттерді атарады.
Сот жйесіні рылымы. Конституция мемлекетті бірыай сот жйесі болуын кздейді. азастан Республикасындаы сот жйесі Жоары сот пен жергілікті соттардан ралады. Жергілікті соттара жата-тындар: замен рылан облысты жне солара теестірілген соттар:
- Астана алалы
- Алматы алалы соттары,
- скери трибунал
- ауданды (алалы) соттар.
Жеке адама немесе белгілі бір леуметтік топтар кілдеріне арсы уын-сргін жргізу былыстарын болдырмау шін андай атаумен болса да арнаулы жне ттенше соттар руа Конституция тыйым салады.
Сотты масаты мен міндеттері. Азаматтар, шетелдік азаматтар, мемлекеттік органдар, оамды бірлестіктер тарапынан баса азаматтарды, мемлекеттік органдарды, оамды бірлестіктерді ытары мен зады мдделеріні бзылуы жадайында оларды соттар орайды.
Конституция сота з нормаларыны, зге де нормативтік-ыты актілерді, халыаралы шарттарды орындалуын амтамасыз ету міндетін жктейді. Сот, е алдымен, Конституцияны орындалуын амта-масыз етуі тиіс. Бл міндетті сот трлі тсілдермен жзеге асырады. Соларды ішіндегі маыздыларыны бірі — наты ылмысты, азаматты жне баса істерді араан кезде Конституция нормаларын тікелей олдану болып табылады. Сот трелігін жзеге асыранда, олданылып жрген ык нормаларыны мніне баа береді. Бл конституциялы жадай соттарды іске атысушы адамдарды тініші бойынша олар млімдемелер жасаанда, тсініктер мен куліктер бергенде, сотта сйлегенде з ана тілін пайдалана алуын амтамасыз етуге міндеттейді.
Сот билігі азаматты, ылмысты жне сот жргізуді зада белгіленген зге де нысандары, мысалы, кімшілік істер бойынша сот жргізу арылы жзеге асырылады. Кейбір кімшілік ытарды бзылуы сотта аралады. Сотты шешімдері, кімдері, аулылары, зады бйрытары, талаптары, тапсырмалары барлы азаматтар, лауазымды тлалар, шетелдік азаматтар мен азаматтыы жо адамдар, мемлекеттік органдар, мемлекеттік жне мемлекеттік емес йымдар шін орындауга міндетті болып саналады. Сот шешімдерін орындамау зады бзушылы жне сотты рметтемеушілік деп саналады. азастан Республикасыны ылмысты кодексінде мемлекеттік немесе мемлекеттік емес йымны лауазымды тласы сотты кімін немесе шешімін орындаудан бас тартан жадайда оан ылмысты жауапкершілік белгіленген.
Сотты туелсіздігі. азастан Республикасыны Конституциясы бойынша судьялар туелсіз жне ауысты-рылмайды. Судьяларды туелсіздігі мен ауыстырыл-майтындыы сот трелігін жзеге асыранда, істер араганда оларды ызметіне ешкімні араласа алмай-тындыынан, лауазымды орнынан ешкімні босатып жібере алмайтындыынан жне шешімді тек заа сйеніп ана шыаратындыынан крінуі тиіс. Судья-ларды тек ана Конституция мен заны ережелеріне баынуы — оларды рі ксіби, рі асиетті парызы. зін ркениетті, салауатты деп есептейтін оам соттарды ісіне ол суа ешашан жол бермейді.
Конституция судьялар ісіне ешкімні ол са алмайтынына кепілдік береді. Судьяны амауа, кімшілік орындарына алып барып, одан жауап алуа, оан сот тртібімен істелетін кімшілік шараларды олдануа болмайды. Президентті келісімінсіз судьяны ылмысты жауапкершілікке тартуа болмайды. Жоары сотты траасы мен судьялары Парламент Сенатыны келісімінсіз ылмысты жауапкершілікке тартылмайды. Судьялар ауыр ылмыс жасаан болса немесе ылмыс стінде сталан жадайда ана Президент пен Сенатты келісімшсіз ылмысты жауапкершілікке тартылады. Судья жніндегі ылмысты істі тек ана республиканы Бас прокуроры озай алады.
Судья лауазымын алаш иеленгендер, олдарын азастан Республикасыны Конституциясына ойып трып ант береді. Жоары сотты судьялары, облысты соттар мен солара теестірілген соттарды трагалары антты Жоары сотты пленумында береді. алан судьялар судьяларды тиісті конференцияларында ант береді.
Сот трелігі. Сот трелігін задара сйкес жне задарды негізінде тек соттар жзеге асырады. Ешан-дай баса орган, ешандай баса лауазымды тла сотты ызметін з міндетіне ала алмайды. Сондай-а ркімні здігінен билік жргізуіне, здігінен жаза олдануына замен тыйым салынады. Сот лауазымына талапкер азаматтарды абыройы мінсіз болуа тиіс.
Сабаты орытындылау: таырып бойынша пысытау
Оушыларды баалау:
йге тапсырма беру:§ 42
| Пн:Адам, оам, ы | Сынып:9 б | Саба: 47 | Кні: |
Таырыбы:азастан Республикасыны Конституциялы кеесі
Оыту мен трбиелеуді міндеттері:
Білімділік: Оушылара азастан Республикасыны Конституциялы кеесітуралы жйелі білім беру
Дамытушылы:Саба барысында оушыларды тарихи танымды ойлау, талдау, салыстырып, орытынды жасау жне абілеттерін дамыту.
Трбиелік:Оушыларды здігімен жмыс істеуге жне жауапкерлікке трбиелеу
Сабаты трі:1)жаа материалды мегеру;2) біліктерін,іскерлік пен дадыларын жетілдіру жне пысытау;3) Алан білімдерін тиімді пайдалану;4)мегерілген материалдарды жйелеу,орытындылау;5)аралас;6)іздену,ой-орытындылау
Сабаты дісі: 1)сра - жауап;2)баяндау;3)гімелесу;4)ізденіс;5)топпен жмыс; 6)проблемалы;7 )ойын сабаы;
рал – жабдытар:оулы
Сабаты барысы:І. йымдастыру кезеі:1)Амандасу;2)Оушыларды сабаа атысу дегейін анытау;3)Ынта-зейіндерін сабаа аудару;