Арым-атынас жасау-апарат алмасу рекеті.

Е алдымен адамны даралы рекеті негізінде арым-атынасты атаратын ызметтері туралы ысаша айтуды жн крдік. Бл ызметтер жан-жаты, біра негізінен ызметтерді ш трін атап крсетуге болады: апаратты-коммуникативтік, реттеуші-коммуникативтік жне эффектілік-коммуникативтік. Осыны негізінде арым-атынасты ш жаын бліп арастырады: апарат алмасу, жеке тла аралы зара рекет жне адамдарды бір-бірін тсінуі. арым-атынастаы апарат алмасу рекеті туралы айтанда, арым-атынасты коммуникативтік жаы деп тсінеді. Сзді тар маынасында коммуникация туралы айтанда, е алдымен адамдар бірлескен іс-рекетті барысында зара ртрлі елестетулермен, идеялармен, ызыулармен, кіл-кйлермен жне т.б. пікір алысады. Осыны брін апарат ретінде арастыруа болады.

Сондытан да арым-атынасты коммуникативтік жаын арастыруа апарат теориясы кейбір ережелеріні олдану ммкіншіліктерін жоа шыармай, міндетті трде негізгі мселелерге мн беру ажет.

Коммуникативтік рдісте тек ана апарат озалысы іске асып оймайды, сонымен атар белсенді апарат алмасу жреді. арым-атынасты рбір атысушысы шін апаратты мні ерекше рл атарады, апаратты тек ана абылдап ою жеткіліксіз, сонымен атар тсінікті болуы керек.

Екіншіден, адамдар арасында апаратты алмасу сипаты белгілер жйесі арылы бір-біріне ыпал етуі ммкін. Басаша айтанда, осындай апарат алмасу міндетті трде ріптесіне сер етеді. Коммуникативтік сер ету бір адамны екінші адама психологиялы сері болып табылады.

шіншіден, апаратты алмасу нтижесі ретінде коммуникативтік ыпал сол уаытта ммкін болады, егер арым-атынасты екі атысушысы абылдауды бірыай жйесін мегергенде.

Тртіншіден, адамзат коммуникациясы жадайында леуметтік жне психологиялы сипаттаы ерекшелігі бар коммуникативтік кедергілер пайда болуы ммкін. Бір жаынан, осындай кедергілер арым-атынас туралы бірыай тсінікті жотыынан, екінші жаынан, кедергілер негізінен таза психологиялы сипатта болуы ммкін.

Кез-келген апаратты беру белгілер арылы болуы ммкін, длірек айтанда — белгілер жйесі. Вербалдік жне вербалдік емес коммуникация деп бледі, біра соысын таы да бірнеше трлерге бледі: кинестетика, паралингвистика, проксемика, визуалды арым-атынас. Оларды райсысы зіні жеке меншік белгілер жйесін райды.

Сйлеу мселесін психологияда кп жадайда ойлау жне сйлеу контекстінде арастырады. Шынында да ойлау мен сйлеу тыыз байланысты. Генетикалы трыдан сйлеу оамды ебек тжірибесінде ойлаумен бірге пайда болды жне адамзатты оамды-тарихи даму рдісінде онымен бірге дамиды. Сйлеуде ерекше рл атаратын эмоционалды сттер: сйлеуді жалпы аланда сана реттеп отырады. Адам санасы адамдарды арасындаы арым-атынаста алыптасады. Сананы негізгі ызметі - трмысты бейнелеуін тсіну, тіл жне сйлеу оны ерекше орындайды. Сйлеу тіл сияты, егер де оларды бірлікте алса,трмысты бейнеленуін білдіреді. Сйлеу - арым-атынасты іс-рекеті, тіл арылы мнін тсінеді, ыпал етеді, хабарлайды; сйлеу — іс-рекеттегі тіл, басалар шін сананы мір сру трі, арым-атынас ралы.

Сонымен, сйлеу арым-атынасты ерекше жетілген трі, тек ана адама тн. Сйлеу арым-атынасында екі жа атынасады — айтушы жне тыдаушы. Айтушы жа ойды мнерлі беруге ажетті, сздерді тыдап алады, оны грамматиканы ережелерімен байланыстырады жне сйлеу органдары артикуляциясыны арасында айтып береді.

Тіл арым-атынас ралыны ата нормаа тскен жйесі, ал сйлеу арым-атынас рдісінде ой мен сезімді беру шін оны олданылуы. Тілде ой жо, бл ойды беру шін олданылатын ртрлі тсілдерді жиынтыы.

3. Сйлеуді атаратын ызметі.

Сйлеу негізгі екі ызметті атарады - коммуникативтік жне сигнификативтік, оларды арасында сйлеу арым-атынас ралы жне ойды, сананы мір сру трі болып табылады. Сзде негізгі болып табылатын оны мні, оны семантикалы мазмны. Бізді зейінімізде негізінен сйлеуді маыналы мазмны шоырланан. Адам тіліні рбір сзі андай да болмасын затты білдіреді, андай да болмасын сздерді айта отырып, біз р уаытта да белгілі бір затты немесе былысты білдіреміз. Осымен адамны тілі жануарлар тілінен ерекшеленеді, ол тек ана дыбыстар арылы аффективтік жадайды білдіре алады, біра ешуаытта да дыбыстармен белгілі заттарды білдіре алмайды.

Сзді осы негізгі ызметін сигнификативтікдеп атайды. Ол тілді райтын сзді негізгі ызметі болып табылады. Ол адама ерікті трде заттарды бейнесін жасауа ммкіншілік береді.

Сз одан да баса, те крделі ызметке ие, ол заттарды талдауа ммкіншілік береді.

Сйлеуді келесі ызметі оны — коммуникативтік ызметі.Ол зі мнерлі бейнелеуді ралдарынамтиды. Мнерлі бейнелеу ызметі здігінен сйлеуді анытай алмайды.

Сзді мнерлі бейнелеу ралы ретінде ым, ртрлі бет имылы деп танылады, басалармен атар мнерлі бейнелеу озалыстарына кіреді. Дыбыс мнерлі озалыс ретінде жануарларда да болады. Сз мнерлі бейнелеу ралы болумен атар, ыпал ету ралы болып табылады. Ыпал ету ызметі - сзді негізгі ызметтеріні бірі. Адам сйлегенде баса адамдарды мінез-лына, ойлауы мен сезіміне, санасына сер етеді.Сзді леуметтік мні бар, ол — атынас ралы, ыпал ету ралы боландытан, е алдымен осы ызметті атарады.

Жануарларды сигналды мимикасы баса жануарларда да ртрлі реакция беруі ммкін, біра саналы ыпал ету ралы тек ана сз арылы болады. Сзді оамнан тыс пайда болуы ммкін емес, сз — леуметтік былыс, ол арым-атынас шін баытталан жне арым-атынаста пайда болады.

Сзді екі негізгі коммуникативтік жне сигнификативтік ызметіні арасында ол арым-атынас ралы жне ойды, сананы мір сру трі болып табылады, біріншісі екіншісі арылы алыптасады.