АНАТТЫ СЗДЕРДI ТРБИЕЛIК МНI 4 страница
Осы жерден «Данай бшкесi» деген ым алыптасты, яни бл анатты сз «траты, нтижесiз ебек» деген ымды бiлдiредi.
ДАНАЙЛЫТАР СЫЙЛЫЫ - ТРОЯ ЖЫЛЫСЫ – «рбанды келетiн сыйлы» деген маынада олданылатын бейнелi сз. Бл Троя срапылы туралы аыздан шыты. Трояны ала алмаан данайлытар ааштан жылы жасап, здерi Троя жаасынан кетпек боланын бiлдiрiп, жылжи бастайды.
Бiр жауынгер бл улыты бiлiп ояды. Бiра троялытар тыдамай, жылыны ала iшiне кiргiзiп алды. Жылы iшiнде тыылан данайлытар тнде арауылдарды лтiрiп, апаны ашты. Сйтiп, Троя данайлытара берiлдi.
«Троя жылысы» деген бейнелi сз «пия, арам пиылдаы ой» деген маынада олданылады.
«ДАНАЛЫ КСЕМДЕРI» - ежелгi грек мифтерi негiзiнде трагедиялар жазылды. Осы салада кп ебек еткен Софокл мен Эсхила «даналы ксемдерi» деген ата берiлдi.
«ДАНАЛЫ АЗЫНАСЫ» - YІІІ асырдаы Араб алымдары адам мiрiнде бiлiмнi мнi зор екенiн тсiндi. Сйтiп олар барлы ылымды дамытып, жазылан олжазбаларды «даналы азынасы» деп атады.
ДАТ, ТАСЫР – хандарды, слтандарды алдына бас иіп баран ара бараны лауазымды сзі.
ДВОРЯН ЕРКІНДІГIНДЕЙ - 1762 жылы 18 апанда ІІІ Петр дворян еркiндiгi туралы жарлы шыарды. Осыдан кейiн дворяндар ызметтi з еркi бойынша айда жне ай жерде жасауа ылы болды.
анатты сз «жалпы мойындалан нрсенi бзуа ы бар» деген маынада олданылады.
«ДЕГЕНМЕН ЖЕР АЙНАЛАДЫ» – бл сздi айтан Галилео Галилей (1564-1642) болды. Ол зiнi ашан жаалытарында Коперник пен Бруноны айтан iлiмдерiн раса шыарды.
Галилейдi дiн басылары жек крдi, оны инквицизиция сотына тартып, пiкiрлерiнен бас тартуа итермеледi. Галилей кнахар адамны киiмiн киiп, сот айтан «кiнiш» сздердi айтуа тиiс болды. йтсе де ол тiзерлеп отыран жерiнен, Жердi айналып тратындыына сенуден бас тарту жнiнде айта келiп: «Дегенмен, Жер айналады!», - деп айайлап жiберген екен.
«ДЕМОКРАТИЯ – БАСАЛАРЫН САНАМААНДА БАСАРУДЫ Е БІР СМПАЙЫ ТРІ» –бл сзді 1947 жылы 11 арашада аылшын мемлекеттік айраткері, премьер-министр (1940-1945, 1951-1955) Уинстон Леонард Спенсер Черчилль аылшын парламентіні жалпы палатасында сйлеген кезде айтан.
оамны демократиялы рылысын сынаан кезде олданылатын бейнелі сз.
ДЕМОСФЕН –б.э.д.384-322 жылдарда мір срген ежелгі грек шешені жне афины демократиясыны ораушысы.
Оны есімімен шешен адамды айтан кезде теестіреміз.
«ДЕНI САУДЫ - ЖАНЫ САУ» (mens sana in corpore sano) – Ювеналды сатиралы шыармаларынан алынан анатты сз.
ДИАНА - рим мифологиясы бойынша ашылыты демейтiн жне йел даналыын (тазалыын) крсететiн Ай дайы.
Ауыспалы маынада: ай, ары таза, з арын жоары оятын ыз.
ДИОГЕННI БШКЕСI – Диоген (б.э.д. 404-323 жылдар шамасы) ежелгi грек философы. Ол туралы аыздар кптеп саналады. Соны бiрi «ол йдi арапайым адамны олы жете бермейтiн лкен жетiстiк» деп, зi бшкеде тран. Мiне, осы жерден «Диогеннi бшкесi» деген ым пайда болды.
ДИОГЕННI ШАМЫ - грек философы Диоген кндiз олына май шам стап келе жатанда, арсы кездесiп: «Бл - не?», - деп сраан адама: - Мен аылды адамдарды iздеп жрмiн, - деген екен.
«Диогеннi шамы» деген бейнелi сз «азан оам iшiнен наыз адамды iздеу» деген маынада олданылады.
ДОМАЛА АРЫЗ – біреуді стінен жазылан ол ойылмаан арыз.
ДОН ЖУАН - ескi испан аызыны кейiпкерi, ол зiнi саналы мiрiн йелдерге деген жынысты махаббата арнады.
йел ауымына шектен тыс мар болан адамды «Дон Жуана» теестiремiз.
ДОНКИХОТШЫЛЫ - бл бейнелi сз «олдан келмес iске мтылан, кзсiз даойлыты» танытады. Ол испан жазушысы М.Сервантестi «Ламанчты айлакер Идальго Дон Кихот» романындаы Дон Кихот атымен тыыз байланысты.
Дон Кихот – дулетi айтан акiл серi, зомбылысыз заман орнатуды арман етедi. Алайда з дуiрiндегi оамды атынастармен атыыса тскенде, оны серiлiк арманы быт-шыт болып клкiлi жадайа шырайды.
азiргi жадайда «донкихотшылы» деген анатты сз ерiгiп, боса уаыт ткiзумен айналысатын адамдар турасында айтылады.
ДОЛЛАР ДИПЛОМАТИЯСЫ - В.Г.Тафт (1857-1930) – АШ президентiнi (1909-1913) аламынан туан бейнелi сз. Ол «доллар дипломатиясы саясатта оты орнын басатынын» мезеген болатын. Шын мнiнде АШ мемлекетi сырты саясатта долларды да, оты да пайдаланды.
Яни, бл кiшкене мемлекеттерге доллармен кмектесiп, оларды iшкi экономикалы мiрiн шетелдiк iрi банктер мен компаниялара туелдi ылып ою саясаты болатын.
«ДОСТАР! МЕН БIР КНIМДI ЖОАЛТТЫМ» - зiнi жне згенi уаытын адiрлейтiн адамдар андай да болсын бiр кнi ешкiмге жасылы жасай алмаса «мен бiр кнiмдi жоалттым», - дейдi екен.
Бл анатты сз алаш рет Светонийдi «дайшыл Тит» шыармасыны кейiпкерi Титтi аузынан шыан.
ДГЕЛЕК СТОЛ - ерте ортаасырлы рыцарлы дебиетте Артур король мен Дгелек стол рыцарлары туралы романдар кпшiлiк кілiнен шыты.
Осы романдарды бiрiнде рыцарлы Дгелек стол орденiн ру туралы сыныс айтылды. Оны мнiсi мынада: стол басына жиналан рыцарлар тедiк жадайды масат ттып, столды дгелек ылып жасатан. Сондытан дгелек столды ай жерiнде отырса да, зара тедік сезiмi алыптасандай сер ететiн. Адамдар бiр-бiрiн те дрежеде сезiнетiн болан.
азiр халыаралы кеестерде оан атысушылар здерiнi з ара те екендiгiн мойындауы шiн дгелек стола отырады.
ДРАКОНДЫ ЗАДАР - атал, ктем задарды «драконды задар» деп атайды. Оны мнi: Афины республикасыны (б.э.д. YІІ асырда) е алашы за шыарушысы Драконны есiмiмен тыыз байланысты. йткенi ол баша нiмдерiн рлаан адамды да лiм жазасына кескен еді.
«ДНИЕНI ДР СIЛКIНДIРГЕН 10 КН» - американ жазушысы Джон Ридтi 1919 жылы шыан кiтабыны аты.
Кей жадайда тарихи оиаларды еске тсiрудi бейнелеу шiн айтылады.
«ДIН – АПИЫН» - К.Маркс айтан бейнелi сз. «Діни бейшаралы дегенiмiз сонымен бiр мезгiлде шын бишаралыты крiнiсi жне осы шын бишаралыа арсы наразылы болып табылады. Дiн - мейiрiмсiз тртiптердi рухы боланы сияты, езiлген малаатты крiнiсi, атыгез дниенi жрегi. Дiн – халыты басын айналдыратын апиын».
Е
ЕВА – Библиялы аыздар бойынша дайды дiретiмен алаш дниеге келген йел. йелге тн крсеызарлыымен ол тыйым салынан жемiстi жеген со, жматан уылды.
Ауыспалы маынада: «крсеызар йел» деген сздi синонимi.
«ЕВРОПА ЖАНДАРМЫ» - 1815 жылы Европа монархтары асиеттi Ода рды, бл Ода революциялы озалыса арсы кресуге Европа мемлекеттерiнi кiметтерiн бiрiктiрдi. Басты рольдi Австрия басшысы Меттерних пен орыс патшасы І Александр атарды.
Ф.Энгельс орыс самодержавиесiн «Европа жандармы», яни Европа халытарыны азатты кресiн тншытырушы деп атады.
«ЕВРОПАНЫ ЕЛЕС КЕЗIП ЖР, БЛ - КОММУНИЗМ ЕЛЕСI» - К.Маркс (1818-1883) пен Ф.Энгельсті 1848 жылы жазан «Коммунистiк партияны манифесi» осы анатты сзбен басталады.
Орыс тілінде 1869 жылы Женевада басылды.
«ЕГЕР БЕЙБIТШIЛIКТI АЛАСА, ОНДА СОЫСА ДАЙЫНДАЛ» – бл сздi рим тарихшысы Корнелии Непот олбасшы Эпиминонданы мiрбаянын жазан кезде олданды.
«ЕГЕР МЕН КИЕВТI АЛСАМ...» - 1812 жылы маусымда Наполеон скерлерi соыс жарияламастан, Ресей жерiне баса-кктеп кiрдi. Ол басты соыны Мскеуге баыттады. «Егер мен Киевтi алсам - бл менi Ресейдi аятан шаланым; егер мен Петербургтi алсам - бл менi Ресейдi жаадан аланым; егер мен Мскеудi алсам, мен оны жрегiне анжар саланым», - деп жазды ол.
1941 жылы А.Гитлер де з скерлерiн осы ш баытта соы беруге дайындаан болатын.
ЕКІ ЛТ –лыбританияны екі рет премьер-министрі болан (1868, 1874-1880) Бенджамин Дизраэли лорд Биконсфильдті (1804-1881) сзі. Ол з еліндегі байлар мен кедейлер туралы: «Байлар мен Кедейлер ... з ара байланыстары да, сезімдері де жо; р трлі планетаны трандары іспетті бір-біріні деттерін, ойларын, сезімдерін білмейтін; балаларын р трлі трбиелеп, басалай таматанып, р трлі трбиеге йрететін, р трлі задармен мір сретін екі лт».
«ЕЛДЕСТIРМЕК - ЕЛШIДЕН, ЖАУЛАСТЫРМА– ЖАУШЫДАН»- екi елдi бiр-бiрiмен жауыып, жауласуы да, орта тiл тауып табысуы да елшiге байланысты.
«Елшi екi елдi арасындаы днекер, байланысшы. «Елдестiрмек - елшiден, жауластырма – жаушыдан» деп дана халы бекер тймеген. Саясата жйрiк ептiлiгiмен, сзге шешен тiлмар тапырлыымен, бiлiмi мен бiлiгi мол дана ксемдiгiмен з елiн соыс апатыны тiнен аман алып алып, байлыа батырып, баыта кенелткен елшiлер тарихта аз емес» (К.Саларин, Кмбе (роман-эссе), 1989 ж. 28-бет, Алматы, «Жалын» баспасы).
ЕЛДI АЛА ТАЙДАЙ БЛДIРДI - Жоар шабуылы кезiнде бiр кнi кешкiсiн байлаудан босанып кеткен ала тай ауылды айнала шабады. рейленiп отыран ауыл адамдары сырттаы дбiрдi естiп, жау келiп алды деп аша жнеледi. Байаса, жау шаппаан екен. Елдi дрлiктiрiп жрген тек ана ала тай болып шыады. Содан былай арай жрт: елдi шетiнен ркiтiп, рей тудыратын бiреулердi крсе, оан: «Елдi ала тайдай блдiрдi» - дейтiн болан (Ш.Уалиханов, Тадамалы).
ЕЛИСЕЙ АЛАЫ - грек мифологисяы бойынша «Елисей алаы» немесе Элизиум – «о дниелiк мiрдi бiр блігі» деген маына беретiн бейнелi сз. азір Париж аласыны бір алаы осылай аталады.
ЕЛУ ЖЫЛДА - ЕЛ ЖАА, ЖЗ ЖЫЛДА – АЗАН! – «уаыт ткен сайын заман згереді» деген маынада олданылатын бейнелі сз.
«ЕРЕУІЛ АТА ЕР САЛДЫ» – «жаугершілікте елін орауа аттанды, жортуыла шыуа сай трды» деген маынада олданылатын бейнелі сз.
Ереуіл ата ер салмай,
Егеулі найза ола алмай,
Еу-еку жер шалмай,
оыр салын тске алмай,
Тебінгі терге шірімей,
Терлігі майдай ерімей,
Алты малта ас болмай,
зінен туан жас бала,
Саалы шыып жат болмай,
Ат стінде кн крмей,
Ашаршылы, шл крмей,
зегі талып ет жемей,
Ер тсектен безінбей,
лы тске рынбай,
Тн атып жріп, тс ашпай,
Тебінгі теріс таынбай,
Темір азы жастанбай,
у толаай бастанбай
Ерлерді ісі бітер ме?! (Махамбет).
ЕР КЕЗЕГІ ШКЕ ДЕЙІН – «мірден ажымай, з баытыды таы да байап кру ажет екенін» мезейтін бейнелі сз.
«Кенжеарыны асытырмай трызып: Ер кезегі шке дейін, айта кел, - деді» (.Мсірепов, Оянан лке).
ЕРТЕ-ЕРТЕ ЕРТЕДЕ, ЕШКІ ЙРЫЫ КЕЛТЕДЕ –аза халыны ертегілері осы сзден басталады.
«ЕСКЕНДIР ЗЛАРНАЙЫН» – Македонияны атышулы патшасы Александр Македонскийдi (б.э.д.356-323 жылдар) мадатап, Шыыс елдерiнi иссаларында осылай атаан.
Осы жрт Ескендiрдi бiле ме екен?
Македония шахары оан мекен.
Филипп патша баласы, ер кiлдi,
Матан сйгiш, ызанша адам екен.
Филипп лді. Ескендір патша болды,
Жасы ре жиырма бірге толды,
з жрты аз крініп, кршілерге
Кз алартып арады оды-солды (Абай, Ел, Алматы, 1993).
ЕСКI ГВАРДИЯ – «белгiлi бiр iсте тжiрибелi, сынатан ткендiгiн бiлдiру шiн» олданылатын бейнелi сз. Н.Бонапарт 1807 жылы француз гвардиясын «жас» жне «ескi» деп екiге блген.
Ескi гвардия рамына здiк солдаттар мен офицерлер алынып, Бонапартты жргiзген соыстарында шешушi жеiстерде лкен даа бленген.
ЕСІК КРГЕН – «брын кйеуде болды» деген ымды білдіретін бейнелі сз.
«Аботада, анша дегенмен, есік крді ой деп айтады деген крсініс бар екен» (.Мсірепов, аза солдаты).
«ЕСIМ САЛАН ЕСКI ЖОЛ» («ЕСIМ ХАННЫ ЕСКI ЖОЛЫ») - Есiмхан (1598-1628) туралы Абылай хан осылай деген екен. Есiмхан Сыай ханны екiншi баласы, Туекелдi iнiсi. Тозып бара жатан хандыты кшейтiп, ш жздi басын рап, за шыарып, аза тарихында з есімін шпестей алдырды.
Есім ханны билігі тсында кнделікті кшпелі трмыстьаы даулы мселелерді шешуде, азаматты, ылмысты істерді арауда, скери-отбасылы арым-атынастарда «ата-баба жолы» басшылыа алынды.
Дау шешіп, трелік айту зіретін иеленген би-азыларды оны білуі міндетті саналан.
«ЕШ ЖЕРДЕ ЖО ОРЫН» НЕМЕСЕ УТОПИЯ – аылшынны лы жазушысы Томас Мор 1516 жылы «Мемлекеттi жасы йымдастыру жне жаа Утопия аралы туралы алтын кiтап» деген шыармасын жазды.
Бл кiтапта жазушы бiр аралдаы ажап тртiптер мен задары бар баытты елдi сипаттап жазды. Утопия аралында адамды адам анау жо, кнiне 6 саат жмыс iстеп, зулiм сарайларда трады. Бос уаыттарында ылым, нер, спортпен айналысады.
Жазушы тедiк орнаан заманды арман еттi. Утопия деген сздi маынасы «еш жерде жо орын» деген ыма сиса, азiргi уаытта «ияли ойды, орындалмайтын, орындалуа ммкiндiгi жо iстердi» айтады.
«ЕШКIМ ДЕ, ЕШТЕЕ ДЕ МЫТЫЛМАЙДЫ» – бл сз е алаш 1960 жылы Пискарев абiрiндегi гранит татаа ойылып, жазылды. Бл жерде 470 мыдай трындар мен блокада кезінде айтыс боландар жерленген. азiр сол кездегi Кеес Одаыны кптеген алаларында «Мгiлiк от» басында, «Белгiсiз солдат» абірiнде лы Отан соысы жауынгерлерiне арналан мемориалды ескерткiштерде кездеседi.
Ал сздi авторы – Ольга Федоровна Берггольц (1910-1975) болатын.
...Их имен благородных мы здесь перечислить не сможем,
Так ихного под охраной гранита.
Но знай, внимающий этим камням,
Никто не забыт и ничто не забыто.
ЕШТЕН - КЕШ ЖАСЫ - Тит Ливийдi «Рим халыны тарихынан» атты шыармасында алаш кездескен бейнелi сз.
Ж
ЖАЗМЫШТАН ОЗМЫШ ЖО – тадырды дегені болады дегені маына береді. «О баста дай р пендені не крерін мадайына жазып ояды» деген діни ымнан алыптасан.
ЖАЛА ТС, ЖНДІ БАЛА БАТЫР – ержрек деген ымды білдіретін бейнелі сз.
«Халыа тек «тобыр» деп арайтын білайыр, сонау жала тс, жнді бала батырларды алдында рулары барын, ол ел деген маына осы руларда бар екенін есепке алмайтын (І.Есенберлин, Алмас ылыш).
«ЖАЛЫПАЙ-А ОЫР ЕДIМ, ОРЫС ТIЛIН - ТЕК АНА ОСЫ ТIЛМЕН СЙЛЕП БIР КЕТКЕНI ШIН СЗIН ЛЕНИН» (Я русский бы выучил за то, что им разговаривал Ленин) - В.Маяковскийдi «Бiздi жастара» леiнен алынан анатты сз.
Болсам да крi негр иырда мен,
Сонда да жалыпай-а оыр едiм,
Орыс тiлiн - тек ана осы тiлмен
Сйлеп бiр кеткенi шiн сзiн Ленин».
ЖАНОЖА БАТЫР – «айбынды батыр, руаты улие» дегенде ойымыза еріксіз Жаножа Батыр келеді. Оны есімі батырлыпен атар, киелілікті белгісіндей алыптасты. Ол 1774 жылы ызылорда облысы, йтеке би ауданыны Арыбалы деген жерінде дниеге келген.
«Жаножа ата, жар бол!» деп,
Басыа халын тнеді.
лсыздара л беріп,
Тсіне еніп йыда,
Аян беріп жебеді (М.Назарханов, «Айбынды батыр, аруаты улие», Алматы, 2007 жыл).
«ЖАА ДЕГЕНIМIЗ - МЫТЫЛАН ЕСКI НРСЕ» - 1824 жылы Францияда Жан Пешенi мемуары жары крдi. Сол кiтапта Мария Антуанеттаны жеке тiгiншiсi королеваны бiр кйлегiн жаашалап, кайта тiгiп шыаннан кейiн айтан сз еді.
ЖААША ОЙЛАУ – СРО Президенті М.С.Горбаечевті «айта ру жне бізді еліміз бен лем шін жааша ойлау» атты ебегі жары кргеннен кейін кеінен олданылан бейнелі сз. Бл ым алаш рет 1955 жылы Рассел-Эйнштейнні «Манифестінде» олданылды. Кейінірек тек ана Горбачевке атысты тарихи кезеге (оиалара) сараптама жасаан кезде ана олданылатын болды.
ЖАРАМСАСЫЗ АДАЛДЫ - 1799 жылы I Павл А.А.Аракчеевке граф атаын берген кезде, оны мрiне осы «жарамсасыз адалды» деген ранды жазан.
Бл рана алдыы атарлы орыс дворяндары клдi, йткенi олар Аракчеевті жаымпаздыы шiн жек кретiн. азiр бл бейнелi сз басшы адамдара жарамсатана жалбатаан адамдар туралы айтанда олданылады.
ЖАС ГВАРДИЯ - 1922 жылы жазылан А.И.Безыменскийдi леiнi аты. Аын сол заман жастарыны ерлiкке толы мiрiн жазды.
лы Отан соысы кезiнде Краснодан аласыны комсомолдары фашист басыншыларына арсы астыртын крес туралы жазушы А.Фадеев 1946 жылы «Жас гвардия» атты кiтап жазса, ал 1948 жылы С.А.Герасимов осы аттас фильм тсiрдi.
«ЖАТТЫУДА ИЫН БОЛСА, РЫСТА ОАЙ БОЛАДЫ» – бл анатты сз генералиссимус А.В.Суворовты «Жеiмпазды iлiмi» атты кiтабынан алынан. Ол скери нерге кп лес осты, зiнi тжiрибесiн ыса наылдар трiнде орытты. Онда: «Жаттыуда иын болса, рыста оай болады», «Терiдi тксе, жаныды сатарсы», «рбiр жауынгер з маневрiн тсiне бiлуi тиiс», «О - есер, найза – ер» жне т.б.
«ЖАУДЫ АРА ШАЫРДЫ, БАТЫР АТА БАРАТА АЛДЫ» - аза халыны ткен тарихынан елес беретiн анатты сз.
«Жмысты тыдыран - кпшiлiк бара, ал атаа, жеiске ие болан соны iшiнде бiреуi» деген ойды бiлдiру шiн олданылады.
«ЖЕКЕМЕНШI ДЕГЕНIМIЗ – РЛЫ»– бл бейнелi сз француз са буржуазиялы социологi П.Ж.Прудонны (1809-1865) «Жеке меншiк дегенiмiз не?» (1840) атты кiтабы жарыа шыан со, ке тарады. Бл сз Прудона дейiн де IV асырда грек шiркеуiнi айраткерi лы Василий жазан монастр Жарысында кездеседi.
ЖЕЛТОСАН КТЕРІЛІСІ – аза жастарыны КСРО кіметіні отаршылды, міршіл-кімшіл жйесіне арсы наразылы имылдары кз алдыа елестейді.
Бл оиа 1986 жылды 17-19 желтосаны аралыында Алматыда болып, тариха осындай атпен енген еді.
«ЖЕIМПАЗДЫ МIНЕМЕЙДI» - орыс патшасы ІІ Елизаветаны сзi. Ол оны Суворов 1773 жылы Туртурай амалын фельдмаршал Румянцевтi рсатынсыз аланнан кейiн жне патшаны бйрытарын iшiнара орындамаса да, шайастарда жеiске жетiп отырандыы шiн айтан едi.
азiргі кезде зiне берiлген бйрыты орындамаса да, алайда жеткен табысы сол ылыын кешiруге тратындытан айтылады.
«ЖЕРЕБЕ ТАСТАЛДЫ» – «соы шешiм абылданды» деген маынада олданылатын бейнелi сз.
Рим республикасына астанды жасалан кезе болатын. Данышпан рим олбасшысы Гай Юлий Цезарь Римдегі жоары билікке ие болысы келді. Алайда сенат оан Римнен аттап басуа тыйым салды. Оны алдында - не Римге толы билiк жргiзу, не масара лiм жазасына кесiлу трды. «Цезарь арбаны тотатты да, з масатын за уаыт ой елегiнен ткiздi, келешектi асайып трып арсы алысы келдi де: «Жеребе тасталды - Рубиконды кесiп темiз» - деп, ткелге арай жре бердi».
ЖЕРДІ ТЗЫ – Иисусты шкірттеріне айтан сзі. «Халы ішіндегі алдыы атарлы ойлы адамдар» деген маына беретін бейнелі сз.
ЖЕСІР ДАУЫ, ЖЕР ДАУЫ – аза дстрінде жесірге, жайлау-ыстауа байланысты туан талас тартыс.
«Шешендік дауларды мазмнына арай жер дауы, жесір дауы, н дауы, мал дауы жне ар дауы деп беске бледі» (Б.Адамбаев).
ЖЕТІ АТА – ары ата, ата-баба. азаты ескі рулы жігінде ата, аталасты негізгі орына ие. Бір кісіден тараан аталас ауым жеті атасына жеткенде а тйе, боз аса сойып, лкен жиын жасап, бдан былайы жерде ыз адып, ыз берісуге болады деп, баталасып отыран. Аталасты, туысты жік осы жерден тотап, енді ыз алысуа кшкен ауым, жеке-жеке ру болып есептелген.
ЖЕТІ АТА ЖАУ – «ежелгі дшпан» деген маына беретін бейнелі сз.
ЖЕТI АТА, ЖЕТПIС ПШТЫ – «жетi ата, жетпiс рпа» деген маынада олданылатын сз.
«Ар жаын айтпай-а ой, - дедi Жабай сзiмдi блiп. – «Жетi атасын бiлген л, жетi жртты амын жер» (С.Манов, Тадамалы).
ЖЕТІ ЖАРЫ – Туке ханны билігі кезінде растырылан задар тариха осылай енді.
ЖЕТI КЕМЕГЕР - Ежелгi Грецияда жетi адамды кемегер санап, оларды атын халы рпатан - рпаа таратып отыран. Оларды даы здерi айтып кеткен бiр ана даналы сйлемдермен шыан. Кемегерлер: Клеобул, Спартадан -Хилон, Коринфтан - Периандр, Питтак, Афиныдан - Солон, Бионтом, Фалес.