АНАТТЫ СЗДЕРДI ТРБИЕЛIК МНI 5 страница
Оларды айтан сздерi б.э.д. VІ асырда Дельфыдаы Аполлон храмыны мадайшасына жазылып ойылан екен. анатты сздер мыналар болатын:
«Брiнен де маызды шара» - Клеобул;
«зiдi зi - тани бiл» - Хилон;
«аарыды ткпе» - Периандр;
«Ешнрсенi арты iстеме» - Питтак;
«мiрдi аырын ада» - Солон;
«Естiден ессiз кп» - Бионтом;
«Ешкiм шiн кепiлдiк берме» - Фалес.
«ЖИЫРМА БЕС ЖЫЛ БОЙЫ ЗДIКСIЗ ЖЕIСТЕР БОЛАН ЗАМАН» – Закавказьенi ркендеген л иеленушiлiк мемлекетi ІІ Тигран Великийдi тсында (б.э.д. 95-96 жылдар) Армения болды. Тигранны билiк еткен заманы сарай маындаы айтылатын эпоста «25 жыл бойы здiксiз жеiстер болан заман» - деп дрiптейтiн.
ЖИЫРМА ТIЛДЕ СЙЛЕЙТIН АРМИЯ - Наполеон Бонапартты 1807-1812 жылы армиясын тарихшылар осылай атаан.
ЖОАРЫДАЫ ОН МЫ – байлар мен аржы аристократтары туралы айтанда олданылатын бейнелі сз. Аылшын алымы Н.Паркер Уиллисті сзі. «Пруссияны жоары жиырма бір мы байлары 13,5 миллиард марка тратын байлыты иеленсе, алан 1300000-ны барлыы жабылып не брі 3 миллиард маркаа те байлыа ие».
«ЖО, БIЗ БНДАЙ ЖОЛМЕН ЖРМЕЙМIЗ» - В.И.Лениннi айтан сзi.
Оны лкен аасы Александр халышылды озалыса араласып, патша мiрiне астанды жасауды зiрлеуге атысаны шiн 1887 жылы сота тартылды. Ол кешiрiм жасау туралы тiнiшке ол оймай, лiмге бас тiктi.
Аасыны лiмi 17 жасар Владимирге атты сер еттi, сйтiп ол з мiрiн револиюциялы озалыса арнамашы болды, сонымен атар крестi баса жолын табу оны ойын ныарлай тстi. Сол кезде ол: «Жо, бiз бндай жолмен жрмеймiз», - дедi.
ЖЛДЫЗДЫ СААТ – бл сз жазушы Стефан Цвейгтi (1881-1941) аламынан туан. Ол зiнi «Адамзатты жлдызды сааты» атты тарихи новеллалар жинаыны алы сзiнде келтiрдi. 1956 жылы орыс тiлiне аударылан со, бейнелi сз ретiнде олданыла бастады. «Жлдызды саат» деби тiлде «шешушi, маызды кезе» деген маынада олданылады. Кей жадайда «жлдызды минут» деп те олданады.
ЖЛДЫЗДЫ СОЫС – американ режиссері Джордж Лукасты (1941 жылы туан) фантастикалы киноэпопеясыны аты.
Президенттікке кандидат Эдвард Кеннеди «стратегиялы ораныс бастамасын» (старитегическая оборонная иниициатива - СОИ) бір сзбен осылай атаан.
ЖМА - АНАЛАРДЫ ТАБАНДАРЫ АСТЫНДА – ананы адір-асиеті жматан арты, ананы табаны да жма мекенінен арты деген маынада.
«ЖЗ КН» - 1814 жылы одатастар скерi Франция жерiне кiрген кезде, Наполеон татан бас тартты. Содан оны Эльбаа жер аударды. Елде Бурбондар билiгi айта орнады. Алайда ол билiктi айтарып алып, тата 100 кн отырды. Франция тарихындаы осы бiр кезе «жз кн» деген атпен алды.
азіргі кезде жаа таайындалан кіметті алашы 100 кні шешуші болып табылады.
«ЖЫЛЫМЫ ЖЫЛДАРЫ» - И.В.Сталин айтыс боланнан кейiнгi онжылдыты жазушы И.Эренбургтi баа беруiмен алыптасан елiмiздi саяси жадайны келбетi осылай аталды.
З
«ЗАМАНЫМЫЗДЫ АЫЛ-ОЙЫ, АБЫРОЙЫ МЕН АР-ОЖДАНЫ» - 1917 жылы жарияланан «Саяси шантаж» атты мааласында В.И.Ленин з партиясын осылай атаан болатын. Бл партияны мірі 74 жыла ана созылды.
«ЗАМАНЫМЫЗДЫ ЛЫ МСЕЛЕЛЕРI АРУМЕН, АНМЕН ШЕШIЛЕДI» - 1862 жылы сайланан Германияны бiрiншi министрi Отто Бисмарк елдi бiрiктiру шiн кштi армия ажетiгiн тсiндi. 1862 жылы 30 ыркйекте халы кiлдерi палатасында сйлеген сзiнде: «...Пруссияны шекараларыны Вена тртiбi бойынша жргiзiлуi мемлекеттiк мiрдi алыпты дамуына кедергi келтiредi, заманынызды лы мселелерi кп ретте – 1848-1949 жылдары ателiкке келiп сотырандай, сйлеген сздермен, аулылармен шешiлмейдi - арумен, анмен шешiледi».
ЗАРЗАМАН– халыа жайсыз дуір деген маына беретін бейнелі сз.
Мына заман ай заман,
Азулыа бар заман,
Азусыза тар заман,
Тарлыыны белгісі,
Жасы жаннан тілген,
Жаман малдан тілген,
Мны зі зарзаман (Шортанбай).
ЗМЗМ СУЫ – емдік асиеті бар деген маынада олданылатын бейнелі сз.
«Осы тауларды жыпылынан сылдырап сегіз бла аады: Айман, атпас, Шоай, Мойылды, апар, Кшет, Малай, Кетен блатарыны суы змзм суындай – мп-млдір, ккпебек; ішсе сусыныды андырады, жуса бетіді жасартады» (З.Шашкин, Сенім).
ЗЕВС - грек мифологиясы бойынша дайларды кесi жне патшасы. Ауыспалы маынада: «тедесi жо адам» деген маына бередi.
И
ИЛИАДА – Гомердi «Илиада» атты шыармасыны аты. з отанын жаудан ерлiкпен ораан халы туралы айтанда олданылатын бейнелі сз.
«ИТ ЖЕККЕН» - ертеде аза патша мiрiмен Сiбiрге жер аударыландарды «ит жеккенге» айдалып кеттi дейтiн болан. «Ит жектi» деген сздi зi иыр Шыыстаы халытарды ыс кезiндегi шанаа ит жегiп тiркейтiн ксiбiне байланысты шыан.
(Н.Трелов, «анатты сздер»).
ИТ ЛГЕН ЖЕР – «те алыс жер» деген ымды беретін бейнелі сз.
«Амола мен арталыны арасы - ит лген жер арасы» (.Мсірепов, Белдерде).
ИТ ЛІМ – адірсіз, жиренішті аза, кмусіз алу деген маына береді.
ИТ МІР – орлыпен ткен мір, итше ырылдасан тірлік.
«Ит мірді осылай аяталарын білді ме?» (.Нрпейісов).
«ИЮНЬ ЖАРЛЫЫ» – тылдаы рылыс жне ораныс жмыстарына «братана» халытардан адам алу туралы 1916 жылы 25 шiлдедегi патша жарлыы шыты. азастанда Дала лкесiне арайтын Амола, Семей, Торай, Орал облыстарыны, Тркiстан лкесiнi жне баса жерлердi кiлдерi тыл жмыстарына шаыртылды.
«Алам деп солдат азатан,
Алып та тр тынышты,
Торай уезд адамы,
Бермеске адам тырысты» (С.Есембетов, «Июнь жарлыы»).
ИУДА-САТЫН. ИУДАНЫ СЙУI – Иисусты 12 шкiртiнi бiрi - Иуда 30 кмiс аша шiн з стазын сатан. Жасауылды баа апарып: «Мен азiр кiмдi сйсем, соны стадар», - деп келiседi де, Иисусты барып сйедi.
Бл бейнелi сз «сатындыты» синонимi болды, дос бола жрiп, екi жздiлiк танытып, сатынды жасаан адам туралы айтанда олданылады.
К
КАИН. КАИННЫ БЕЛГIСI - Адам мен Еваны тыш лы, ол з аасын лтiрiп адамзат тарихындаы тныш ауыр ылмыс - адам лтiрудi жзеге асырды. Бл бейнелi сздi олдананда кз алдыа ауыр ылмыскер елестейдi.
«Каинны белгiсi» дегенде ылмыскердi арына тскен даты мезеп айтамыз.
«КАРФАГЕН ЖОЙЫЛУА ТИIСТI» - Катон Старший (б.э.д. 234-148) Сенаттаы рбiр сзiн «Карфаген жойылуа тиiстi» деп аятайды екен. Бл туралы Плутархты «Катонны мiрi» деген кiтабында баяндалан.
КАССАНДРА - Троя патшасы Приамны ызы Кассандра крегендiлiк асиетке Аполлонны арасында ие болды. Алайда оны махаббатын жауапсыз алдырандытан, Аполлон троялытарды «Кассандраны суегейлiгiнен сатаныдар», - деп жазыра бастады. Дл сол стте ол троялытарды «ааш аттан сатану ажет, ол алаа зиян келетiнiн» болжаан болатын.
Кассандраны есiмi «ешкiм сенбейтiн, бiра тнiп келе жатан ауiптi мезеген адам туралы» айтанда олданылады.
КАТОН - Рим ораторы, жазушы, мемлекеттiк айраткер жне олбасшы Катон Марк Порций Старший з мiрiнде адалдыы мен сатыыны арасында кп жауларын жеген екен. Оны 34 рет сота тартанда, фемида оны атап шыан.
Катон есiмiмен «адал, таза адамды» айтамыз.
«КВАСТЫ ПАТРИОТИЗМ» - ХІХ асырда Ресейде тек з халыны шотыын биiк санап, тек лтты трмысты ерекшелiктерiне шын берiлген адам ана сол лтты кiлi саналады деп тйдi. Кiмде-кiм орыс кжесiн жеп, квасын iшiп, саал ойса, ол наыз патриот саналды.
Аын П.Вяземский А.Пушкинге жазан хатында осындай ойа берiлген адамдарды – «квасты патриотизмге» берiлген адамдар деп атады.
КЕЙБIР ПАТШАЛЫТА, БIРА БIЗДI МЕМЛЕКЕТТЕ ЕМЕС - орыс халыны кптеген ертегiлерi осы сйлеммен басталады.
«КЕЙДЕ РЫС ДАЛАСЫНДА БIР АДАМ ДА КШ» (И один в поле воин) - 1886 жылы Г.А.Мачтеттi осы аттас романы жарыа шыан со бейнелi сз болып алыптасты.
«КЕЛ ДЕ, ЖИНАП АЛ» - б.э.д. 480 жылы Персияны олбасшысы Ксеркс Грецияа таап келдi де, гректерден ару тастауды талап етiп, елшiлер жiбердi. Сонда Спарта патшасы Леонид: «Кел де, жинап ал» - деп жауап айырды.
«КЕЛДIМ, КРДIМ, ЖЕДIМ» (VENI,VIDI,VICI) - Ю.Цезарь Зеле тбiнде б.э.д. 47 жылы Фаркан скерiн тез уаытта жеген со, Римдегi достарыны бiрiне: «Келдiм, Крдiм, Жедiм» деп хабар жiберген. Осы жеiстен со Ю.Цезарь Римге салтанатты шерумен кiргенде, хабар алан достары оны кшеге зi айтан сздi жаздырып ойан.
Бл бейнелi сз бiр иын мiндеттi тез арада шешкендi бiлдiру шiн олданылады.
«КЕМЕДЕН – БАЛА» (С корабля - на бал) - А.С.Пушкиннi «Евгений Онегин» поэмасынан алынан анатты сз.
«Еш жерге сопай келдi» деген ойды бiлдiру шiн олданылады.
«КЕРЕЙ, АЙДА БАРАСЫ» – бiреудi бiр жаа бет алып немесе терiс баыт алып бара жатанын айтанда олданылатын анатты сз.
«зiнi ататы «Керей, айда барасын?» деген толауында Бар жырау Абылайа наразы Керей руына кш крсетiп былай дейдi:
Керей, айда барасы,
Сырды бойын кбелеп,
Сен ашса да, мен - ойман,
Арымаым жебелеп».
КЕР ЗАМАН – «слысы, тотап алан кезе» деген ойды беретін анатты сз.
КИIЗ КIТАП – молдаларды дiни кiтаптарын осылай атаан. Оны себебi сол кiтаптарды молдалар киiзден тiгiлген алтаа салып жретiндiктен болса керек.
Кейде адамдар бiр - бiрiне «кне, киiз кiтабыды ашшы», «киiз кiтабы не дейдi» деседi.
Бл анатты сз зiл-алжы, сыа ретiнде олданылады.
КИІЗ ТУЫРЛЫТЫ АЗА – «араша йде трып, кшуге дадыланан аза» деген ойды білдіреді.
КК НАЙЗАНЫ ШЫМЕН, А БIЛЕКТI КШІМЕН – «кшпен баындыру, жеу» деген маынада олданылады.
«Одан да з кегiдi зi кк найзаны шымен, а бiлектi
кшiмен тартып ал...». (I.Есенберлин, «аар» романы).
«КОММУНИЗМ ДЕГЕНIМIЗ – КЕЕС КIМЕТIН ЖНЕ БКIЛ ЕЛДI ЭЛЕКТРЛЕНДIРУ» – бл анатты сздi В.И.Ленин 1920 жылы айтты. йткенi сол жылы Лениннi тiкелей басшылыымен Ресейдi электрлендiрудi мемлекеттiк жоспары жасалып, ол халы шаруашылыын ркендетудi алашы бесжылды жоспарыны арауы болды.
КОРОЛЬДI СОЫ ДЛЕЛI - кардиналь Ришелье (1585-1642) зi мемлекет билiгiне араласан кездегi йылан барлы зенбiрекке – «Корольдi соы длелi» деп жазуа жарлы берген.
«КОРОЛЬДЫТЫ ТЕ-МТЕ БААЛЫ НIМІ» - азiргi аылшын парламентiнде король таыны алдында ой жнi толтырылан апшы тр. Оан лордтар палатасыны траасы отырады. Неге ой жнi адiрлi саналады?
йткенi ой шаруашылыы мен ша ндiру аылшын корольдігіні азынасын толтыру шiн пайда тсiрудi маызды кзi болды.
«КЗБЕН ШАМАЛАУ, ШАПШАНДЫ, ТЫСЫРА ШАБУЫЛДАУ» - лы орыс олбасшысы А.В.Суворов зiнi 1796 жылы жазан кiтабында «скери нердi ш рамдас блiгi деп КЗБЕН ШАМАЛАУ, ШАПШАНДЫ, ТЫСЫРА ШАБУЫЛДАУДЫ» атаан.
КК ИЕСІ АМБАР – киеліге табыну ретінде айтылады.
Аллаа уел араым,
Екінші пірге тапсырдым,
Кл иесі амбар-ай,
Жол иесі амбар-ай,
араыма кз сал-ай («ыз Жібек» дастаны).
КРЕЗ СЫНДЫ БАЙ - ерте заманда Кiшi Азияда уатты Лидия патшалыын Крез басарды. Ол те бай болды.
Сондытан бай адамдар туралы айтыла алса, «Крез сияты шiрiген бай» деп тееген.
«Солон Крездi астанасы Сарды аласына келдi. Патшаны сарайы семдiк сн-салтанатымен кздi жауын алып, ал сарай адамдарыны киген киiмi дулетi шалыан адамны киiмiне пара-пар келетiн едi.
Сарайда серуен ран кезде Солон лде мен блдеге оранан аптаан сарай адамдарын крiп, оларды рбiреуiн патшаны зi екен деп алады. Аыр аяында оны патшаа ертiп келедi. Крез онаын айран алдырмашы болады. Сйтiп барлы азыналарын ашып, сарайды дниесi кздi жауын алан барлы блмелерiн крсетуге мiр бердi. Бiра Солон ешандай таданан кейiп бiлдiрмедi. Сонда Крез: «мырыда менен баытты жан крдi бе?» - деп срайды. Патша зiн баытты адама санайтын шыар деп ктiп едi. Солон: «Мен жары дниедегi е баытты адам афинылы Телл деп есептеймiн: ол адал да асан парасатты адам едi, зiнi балаларын инабатты, рметтi азаматтар етiп трбиеледi. Телл отаны шiн аармандыпен шайасып, ерлiк лiммен аза тапты».
Крез арапайым адамды айбынды патшадан алай жоары оюа болатындыына тсiне алмады. Соан арамастан: «Сенi пiкiрiше Теллден кейiнгi е баытты адам кiм?» - деп срады. Ол енді зiн айтатын шыар деп мiтттенген едi. Сонда Солон з аналарына деген ысты махаббатымен млiм болан екi жасспiрiм туралы таажайып тарихты айтып бердi.
«Ал сен менi баытты адама санамайсы ба?» - деп тепсiндi сонда ызадан булыан патша. Сонда Солон: «дайым бiзге болашаты болжап бiлетiн аыл бермептi. мырыны аырына дейiн айы-асiрет крмей мiр срген адамды ана баытты деп атауа болады. Кзi тірі адамды баытты санау - шайасты аятамаан жауынгердi жеiскер деп жариялаумен пара-пар». Солон осы сздi айтыпты да, шыып кетiптi.
Алдынан кездескен Эзоп - Солона: «Патшалармен не млдем сйлеспеу керек, не болмаса оларды мадатауа тырысу керек, Солон» - дептi. «Длiрек айтанда, олармен сйлесуден жалтару керек немесе тек шындыты ана айту ажет» - деп жауап берiптi оан Солон.
Бiраз уаыттан со Крез парсы патшасы Кирмен соыста жеiлiп, ттына тстi, оны ота жаып лтiру жазасына кеседi.
Крездi алаулаан ота алып келе жатан стте, рейi шан Крез «Солон, Солон» деп айайлапты. айран алан Кирр оан лер алдында есiмiн аузына алан Солонны кiм екенiн айтуды талап етедi. Крез сонда: «Ол грек данышпаны, маан келген кезiнде: адам зiрше тiрi тран кезiнде зiн баыттымын дей алмайды, йткенi ертегi кнiнi не боларын бiлмейдi», - деп сандыратаан едi. Мен оны сзiне ла аспадым, баытым деп санаан з байлыым туралы ана ойладым. Маан байлыым мен баытымны даы жер жаана тарааны найтын едi».
Бл сзден кейiн Кир Крездi тiрi алдырады. Сйтiп Солон аылсыз патшаны мiрiн ажалдан алып алан екен». (йгiлi гректер, Алматы, 1977, 49 бет).
«КРЕМЛЬ ИЯЛШЫСЫ» - Г.Уэльс «Ресей - тнекте» деген кiтабында: «Кремль иялшысы Ленин шын марксист ретiнде «утопияны» андайын болсын терiске шыаранымен, тптеп келгенде зi де электр утопиясына берiлiп кеттi», - деп жазды.
КРЕСТ ЖОРЫЫ– тарихи анатты сз. Біреуге немесе бірдееге арсы саяси немесе леуметтік-экономимкалы шабуыл жасау деген маына беретін сз.
КЗІДІ ЖМ ДА, АНГЛИЯ ТУРАЛЫ ОЙЛАН – аылшын королевасы Викторияны (1837-1901) ызы кйеуге шыан кезде алашы неке тнін алай ткізу ажетті туралы айтан сзі.
КЙ АТАСЫ - ОРЫТ - аза арасында кй нерi жнiнде гiме озаанда екiнi бiрi «кй атасы – орыт» дейдi.
«зi ойшыл орыт кейiн толану стiнде жрiп, з алдына бiр нер табады. Су стiнде кiлем жайып, зi дниеде бiрiншi рет обыз жасап, кй тартады» (М.уезов, «р жылдар ойлары», 249-бет).
КЛТБЕНI БАСЫНДА КНДЕ ЖИЫН – кнде мжiлiс рып, жинала бергендi халы осы бейнелi сзбен анытайды.
«Бдан брыы «асым ханны аса жолын, Есім ханны ескі жолын», з Туке ханны Клтбені басында басында кнде кеес боланда «жеті жарысын» білмек керек» (Абай).
КЛІН КККЕ ШЫРУ – «жеу» деген маына беретін бейнелі сз.
«Алпамыс Шбара міне салып, Тайшы ханны алы скеріні клін ккке шырып, ханны басын кесіпті».
«КНДI АЛАЛАМАЙ БЫЛАЙЫРА КЕТСЕ ДЕЙМIН» - данышпан философтарды бiрi Диогеннi сзi.
«з йшiгiні жанында кнге ыздырынып жатан Диогенге - патша: - андай тiлегi бар, брiн де азiр орындаймын, - дедi.
–Менi бiр - а тiлегiм бар. Кндi алаламай былайыра
кетсе деймiн», - дептi (йгiлi гректер, 231-бет).
«КН-КОРОЛЬ» - ХІV Людовик Францияны шексiз биледi. Ол те кп ашаа Версаль сарайын салдыртты. Корольді жаымпаздары оны «Кн-король» деп атады.
«КШ АТАСЫ» - аза халы «кш атасы» ретiнде ажыманды абылдаан. Оны есiмi мгi мытылмайтындытан, рпатан рпаа тарайтын есiм, сондытан да халы кштi адамды кездестiргенде ажымана теейдi.
«КIМДЕ-КIМ УЛЫ IСТЕЙ АЛМАСА, ОЛ ПАТША БОЛА АЛМАЙДЫ» - 1461-1483 жылдардаы Франция королi ХI Людовиктi сзi. Ол зiнi ауiптi жауларына арсы кресте ешбiр амал-айладан жиренген жо.
КIМ З ОЙЫН ЖАСЫРА АЛМАСА, ОЛ ХАЛЫ БАСАРА АЛМАЙДЫ - француз халыны мтелi.
КІСІ ЕЛІНДЕ СЛТАН БОЛАНША, З ЕЛІДЕ ЛТАН БОЛ – аза маалы.
«... Орта жзді жаасы Шкен жыылса азата жыылмаан не калды? Пісіріп жесе де з елінен кетпе, бауырым. «Кісі елінде слтан боланша, з еліде лтан бол», - дейді бен Шкенге жылап отырып» (.Мстафин).
АЖЫМАН - дене бiтiмi палуан сияты келген бiлектi, жау жрек адамдарды кргенде жрт «мынау зi ажыман сияты» деп теестiрген.
ААЗ ЫЗАРМАЙДЫ. ААЗ БРIН КТЕРЕДI - рим жазушысы жне шешенi Цицеронны (б.э.д. 106-43) «Достара» деген хатында келтiрген бейнелi сзi. Маынасы: «бетке айта алмайтын нрсенi, аазбен айтып жеткiзуге болады» деген маынада олданылатын бейнелi сз.
АЗА АЙЫДЫ САУДЫ, ЫРЫЗ ГИСАРА АУДЫ - ХVІІ-ХVІІІ асырдаы жоар шапыншылыы кезiнен алан анатты сз. Онда елiнен, жерiнен ауып, уын крген, ашыып азап шеккен азатарды айын абыын соран, ырыздарды тжiк тауларын паналап ауан кездерi бейнеленген.
АЗАТЫ АМАЛ ОРАНЫ – Бгенбай батыр айтыс боланда Бар жырау аламанлы жотау жазыпты.
«азаты ханы Абылай,
Абылай ханым бл алай?
Аиыты аспана,
шпастай ылып торлады,
лаана сайды,
азаты амал ораны.
айырмаыз, ханзадам,
Айтпасыма болмады,
Батыры ттi Бгенбай. («аза дебиетi» газеті, 1991жыл 14 маусым).
АЗЫ ЫЛЫП ААНДАЙ - 1649 жылы орыс патшасы Алексей Михайлович зiнi кйеуiн лтiрген йелдi «азы ылып аып ою ажеттiгi» туралы жарлы шыарды. Ауыспалы маынада «озалмай алу» деген ымды бiлдiредi.
АЛЫПТАЫ АДАМ – А.П.Чеховты «Человек в футляре» шыармасыны таырыбы. «Жаалытан оратын адам» деген маына білдіру шін айтылатын бейнелі сз.
АЙДА БАРСА ДА - ОРЫТТЫ КРI– «р нрседен бiр орып рейлене беретiндердi» мысалдап бейнелейтiн анатты сз.
«айда барса да, алдынан орытты азулы крі шыады. азулы крден, зіне рылан лім торынан айтсе тылма?».
АЙРАН МЕНІ З ЙІМ, КЕ САРАЙДАЙ З ЙІМ – Жиренше шененнен алан лаатты сз.
АЙРАН, ЗАМАН! АЙРАН, ДЕТТЕР! (лат. O,tempore, o, mores!) – бл анатты сздi е алаш рет б.э.д. 70 жылы Цицерон Верреске арсы зiнi 4-шi сзiнде айтады.
Наыз мiрдегi азындауды, одан брыны кездi жасы уаытпен салыстыран кезде олданылатын бейнелi сз.