Шаруашылы туралы жалпы млімет
Ккзек атындаы колхоз, ш колхозды осынды нтежесінен, 1953 жылы йымдасып, ауданны солтстік шыыс блігінде орналасан.
ндірістік кооперативте жерді пайдалану немі пайдаланатын учаскелерден ралан, олар бірегей массивті райды. Негізгі учаскені шыыс жаынан Жиек учаскесі осылады, ал солтстік шыыс жаынан Сасай жне Тлей учаскелері орналасан. Ауданны батыс жаында сызы аралы Кделі учаскесі орналасан.
Барлы елді-мекендер территорияны негізгі учаскелерінде шыарылан: Фрунзе, Ажар жне арасу.
Аудан орталыы Сарыкемер ауылынан 25 км, облыс орталыынан 36 км ашытыта орналасан. Ашола теміржол станциясынан 20 км ашытыта.
Ауылшаруашылы німдерін ткізу орталыы Тараз аласы немесе Ашола станциясы болып табылады.
Аудан жне облыс орталытарымен, сонымен бірге елді мекендерімен транспортты байланыс асфальт жолдарымен іске асады. Барлы елдімекендерге мемлекет тарапынан электор жне радиожелілері жргізілген. Аудан жне обылыс орталытарымен телефон байланыстары амтылан. Негізгі ндірістік баыттары-ызылша ндірісі, ал осымша шаралары ірі ара ст німдерімен ой шаруашылыы.
Климаты
Шаруашылыты климатты жадайлары Тараз метеостанциясымен баыланады. Климатты жадайы атал жне температурасы жылдам ктеріледі, сіресі ол жыл мезгілдерінде байалатын былыс. Орташа температурасы 9 градус болса, е ысты шілде айыны температурасы +23,3 градус. Абсалютты максимумы 44 градыс болса, ал абсолютты минимумы -41 градус. Жаз айларында ауа ылалдылыы те тмен. Ылалды кндер саны 30%-дан тмен, яни 116 кн. Ал кктемгі сіктер, суір айыны екінші он кндігінде аяталады.
Кктем шін температураны крт суі жне оны ауытуыны лаюы сипатты, ар еру орташа апанны шінші отстігінде басталады. ар еру шамамен наурызды бірінші он кндігінде аяталады. Е соы аяз тсу суірді шінші он кндігінде байалан.
Жаласы араша айыны бірінші он кндігінде басталады. сіксіз мерзім затыы 161 кн. Орташа жылды жауын-шашын млшері 303 мм, оны кбісі кктем мезгілнде жауады. сіресе наурыз, мамыр айларында жылды лшемнен 40%-дайы, ал жауын-шашымны аз тсетін айлары шілде жне араша. Ол жылды лшемні 8% райды.
ыс кезеі баса мерзімдерге араанда, едеуір блтты болумен сипатталады. Е суы ай атар айы, оны орташа температурасы -6,3 0С райды. Кейбір жылдары ыста аяз 40 0С –а барады. Тараз метеостанциясыны баылау деректері бойынша ауаны орташа жылды температурасы +8,9 0С райды. Траты ар абаты бар кезе затыы 60-100 кн аралыында, ашы жерлердегі ар абатыны биіктігі 20-30см. ыста кейде кн жылып кетеді, соан орай ар абаты трасыз. Соы он жылы дерек бойынша аязсыз кезе затыы 172- ден 207 кн аралыында ауыиып, орташа 187 кнді райды. О табалы температуралар суір – азан айларында байалады, 10 0С-тан жоары о температуралар осындысы (1967-76ж) орташа 3646 0С –ты рады. Гидротермиялы коэфициент клемі 0,5 райды. Кк шп тратайтын жайылым кезеі ой шаруашылыында 26- наурызда, ал стті ірі арада 26 сірден басталады. Ірі ара шін жайылымны кезені аяталу мерзімі 3 азанда аяталады. ар абатыны жатуы орташа есеппен 132 кн. ар абатыны орташа биіктігі 16 см. Жыл ішіндегі жел ауымыны баыты солтстікке жне отстік шыыса арай трады. атты жел тратын кндерді саны 49, ал шады боранмен 5 кн.
Мойынм мдарында орналасан учаскелерді климатты жадайлары атал (температураны крт жоарлауы мен тмендеуі, желді шапша соуы т.с.с сипаттамалары).
Сонымен шаруашылыты климатты жадайларына байланысты бл жерге тек жйелі суаруы арылы егін шаруашылыымен айналысуа болады. Ал тлімді жерлерде тек днді даылдар мен кпжылды шптерді егуге болады. Сонымен атар шаруашылыты климаты мал шаруашылыын жргізуге олайлы. Аныыра айтса ой шаруашылыымен.
Отстік жатан жел басым трады. Оларды айталаныстыы жалпы баылау млшеріні 21,5% райды. Жылдамдыы жоары желдер (орташа 3м/с) батыс жне шыыс (2,6м/с) баыттан трады. Жел те кшті болатын кндер саны 10-11.
Жер бедері
Шаруашылы территориясыны рельефы бойынша, ш аудана блінеді:
1) Кне аллювиалды жазыты-Талас зеніні су жайылмасы;
2) мды жазыты;
3) Мойыным мдары.
Кне аллювиалды жазыты, арасу жылаларымен мды жазытыты арасындаы территорияны алып жатыр. Жер бедері солтстікке арай клбеу орналасан. Бл учаске егістік массивін кп жерін алып жатыр. Жоспарлы жмыстарды жо болуына байланысты микро реьефі айын корініп тр. мды жазытыы, Мойынм мдарымен кне аллювиалды жазытыыны арасындаы кішкене блігін алып жатыр. Жер бедері аздап солтстік шыыса арай адыр-бдырлы бктерге дейін толынданан. Бл жерлер жайылым ретінде олданылады.
Мойынм мдары, рельефі бойынша адыр-бдырлы бкті айма. мды жоталы лкен сайлары мен ласып жатыр. Олар шабынды ретінде олданылады.
Екі учаске беткейіні биіктігі 1-3 градустан аспайды.
Мойынм мдарында жел эрозиясы байалады. Жел эрозия процессін тотату шін міндетті трде жайылым айналымдарын енгізіп жне де малды белгілі бір млшерде жаю керек.
Топыраы
Жер пайдаланушыны ауданындаы топыра бедері зіні ртрлігімен сипатталады. Топыра бедеріні ала-лалыы негізінен топыра рушы жыныстарды тменде орналасуы, жер асты суыны тменде жатуы мен оларды тзды дрежесімен байланысты. Алыдыы топыра зеріттеушаруашылыты жерінде 1987 жылы 1:10000 масштабта суармалы егістік, 1:25000 масштабта тлімді егістерде жргізілген еді. Осы ткен уаыт аралыында ауыл шаруашылы топыратарыны рамында бірталай згерістер болды, оны басты себебі біраз егістер жайылымдыа ауыстырылса, енді біразы суармалы егістіктерден тлімді егістіктерге ауыстырылды (трансформация жасалды).
Топыра зеріттеуді алдымен бастаанда фотопланшеттерге егістік жерлерді тексеру мліметтерін тсіріп алады.
Корректировка нтежесінде топыра картасына толытырулар жасалады.
Егістік жерлерді топыра бедері, оларды айырмашылыы тменде келтіріліп отыр.
1. Орташа майтты, орташа иыршыты кдімгі ср топыратар;
2. Суармалы кдімгі ср топыратар;
3. Ауыр майтты шалынды ср топыратар;
4. Ауыр маитты шалынды суармалы ср топыратар;
5. Орташа майтты шалынды суармалы ср топыратар;
6. Жеіл майтты шалынды суармалы ср топыратар;
7. Суармалы шалынды ср топыратар, аздап тмеділігі сортады 10% -а дейін ауыр майтты топыратар;
8. Суармалы шалынды ср топыраты аздап тмендеп сортады 30%-а дейін орташа майтты;
9. Суармалы шалынды ср топыраты аздап тмендігі сортады 10%-а дейін ауыр майтты;
10. Суармалы шалынды ср топыраты аздап сортады аздап майтты;
11. Аздап сортады (10%) шалынды ср топыраты орташа майтты;
12. Аздап сортады жеіл майтты суармалы шалынды ср топыра;
13. Аздап сортады жеіл майтты, суармалы шалынды ср топыра;
14. Шалынды ср топыра жне аздап (10%) суармалы шалынды ср топыра;
15. Шалынды ср топыраты орташа сортады жзеіл майтты;
16. Шалынды ср топыраты те сортады жне орташа (30%) сортады орташа майтты;
17. Шалынды ср топыраты аздап жне орташа (30%) сотады ауыр майтты;
18. Шалынды ср топыраты сармалы, аздап сортады, орташа майтты;
19. Шалынды ср топыраты, аздап сортады (30%) жеіл майтты;
20. Шалынды ср топыраты орташа жне кшті сортады 10%-а дейін ауыр майтты;
21. Шалынды ср топыраты, суармалы орташа жне атты сортады 10%-а дейін ауыр майтты;
22. Ср топыраты-шалынды суармалы жеіл топыраты;
23. Ср торыраты-шалынды суармалы ауыр майтты;
24. Сртопыраты-шалынды суармалы жеіл майтты;
25. Сртопыраты-шалынды суармалы аздап (жеіл) сортады орташа майтты;
26. Сртопыраты-шалынды суармалы жеіл сортады ауыр майтты;
27. Сртопыраты-шалынды орташа сортады, жеіл майтты.
28. Шалынды, те сортады, жеіл майтты;
1. Кдімгі сртопыраты орташа иыршыты,орташа майтты. Жалпы ауданы 94,4 га.
Бл топыраты трі «А-шола» учаскесінде кеінен таралан. Жер бедері талынды. Топыра ру жыныстары иыршыты майттар, олар біртіндеп иыршыты шгіндіге ауысады. Жер асты сулары те тереде боландытан, топыра рамына аз серін тигізбейді.
Топыраты рамына эфемерлі жасанды сімдіктерді алдыынан пайда болатын, бл жерде ылал жеткіліксіз. Гумосты мол жері те аз. Марфологиялы кескіндері гумос абатынан топыра ру жынысына арай ауысып отырады.
Жер бетінде жне жазыты кесінділеріне арай иыршытар лая бастайды. Гумос абаты (А+В) 35-39см райды. Орта блігінде карбонат табалары кездеседі.
Бл рылымды №5 топыра зеріттемесінен байауа болады. Зеріттеме шыры далалы жол бойында 700м ашытыта жасалан. Жер бедері аздап толымалы жазытыта орналасан. Жер екістігі СБ (солтстік батыс). Танабы –тлімді егістік. Топыра ру жынысы-иыршыты майт, астыы абаты-иыршытар.
An белдеуі 0-24см ср, орташа майтты, ныыздалан, иыршы абаттарыны алмасуын оны байауа болады.
В1 белдеуі 24-39см-оырай, ср тсті аралас, ра орташа, майтты, абаттары тыыз, иыршытан аз алмасуы оны крінеді.
В2 белдеуі 39-53см-оырай, орташа майтты, тыыз, иыршыты карбонат табалары білініп трады. Ауысуы кезектесіп отырады.
Вс белдеуі 53-90см-сарыш оырай,тыыз абаты орташа майтты, карбонат (Са) табалары кездесіп отырады. Одан ары тменгі абаты иыршыталан майттан таза иыршыа ауысады. Гумус рамы айдау белдеуінде 1,47%-а,ал В1 белдеуінде 1,08%-ды райды.
Гумусты азайуы тередеген сайын згеріп отырады, осыан байланысты топыратаы азот млшері де згереді, егер айдау жерде 0,105% балса, одан тменгі абатта 0,070% болады.
Жылжымалы фосфор трлері 0,170% болса, жылжымайтын абатта рбір 100г топырата 0,79мгр.Жылжымалы калий лесі 100г топырата 50мгр райды.
Бл топыратар негізінен тзы аз, механикалы рамы орташа майтты. Тас, иыршы араласуына байланысты топыраты су мен ылалды аз бойында стауы тмендейді.
Кзіргі кезде бл аудан жыртылып егістікке пайдалануда агро баалау бойынша 4-ші топа жатады.
2. Кдімгі сртопыраты суармалы орташа иыршаты, орташа майтты. Жалпы ауданы 53,4га.
Бл топыра трі А-шола учаскесінде кездеседі. Жер бедері аздап толымалы жазыты. Жерді негізгі екіштігі солтстік батыс, жері жасы тегістелген. Гумусты абаты (А+В) 36-38см райды, мндай жоары болуы суаруа байланысты болып отыр.
Марфологиялы рылымыны мінездемесі №2 далалы топыра кесіндісінде келтірілген.
Бл топыра кесіндісі ымадан батыса 160м, ал жолдан 100м ара ашытыта алынан.
Топыра ру жынысы иыршыты майттар-пайдалану баыты суармалы егістік, сірілетін даылы-Масары (Сафлор).
Аn белдеуі 0-21см ср тсті, орташа майтты, тыыздалан иыршыты, сімдік тамыры аздау, біртіндеп ауысып отырады.
В1 белдеуі 21-34см-ср тсті иырайбелгілерге ауысады, орташа майтты карбонатты кездесуі таба трінде болады, сімдік тамырлары да аздау.
В2 белдеуі 34-46см-оырай тсті, орташа майтты, ра, иыршыты, топыраы тыыз, карбонаттар таба трінде кездеседі.
Вс белдеуі 46-60см сарылау-клгін тсті, орташа майтты, тыыз, карбонатты таба трінде кездеседі. Тменгі абаты атты иыршыталан майттар.
Айдау абатындаы гумус 1,47% раса, В1 белдеуінде 1,03%, гумусты азайуы тередікке байланысты. Жалпы азотты млшері 0,098% те, ал В1 белдеуінде 0,070%.
100гр топырата фосфорды лесі 0,140%,ал жылжымалы трі-0,89%. Жалпы бл топыратарды нарлыы тмен, біра тздылыы жо.
Механикалы рамы бойынша-орташа майтты. Таста фракциясы 7-9%, ылал стау абілетінашарлау. Физикалы топыра рамы жоары белдеуде 33%, ал шгінділер абатында 10-13%. Барлы даылдары егуге пайдаланылады.Топыраы шінші агро баалау тобына жатады.
3. Шалынды-сртопыраты, ауыр майтты. Жалпы ауданы 217,1га.
«А-шола» учаскесінде таралан. Жер бедері аздап толымалы жазыты. Топыра ру жынысы аралас майтты. Топыра рылымына жер асты суыны жаын жатуы ( 5-6м) з серін тигізеді.
Топыра рылымына жер асты суыны жаын жатуы (5-6м) з серін тигізеді.
сімдік дниесі рылымы-жанта, жусан, ажыры, дндік бірлестіктерден трады. сімдік алдытарыны тздалуы те жай жреді, сонытанда топыра абатында гумус кп араланады. Карбонаттар жекелеген трде жне кгерген таба ретінде кездеседі, гумусты абат зіні трі бойынша аралыымен ерекшеленеді.
Морфологиялы сипаттамасы №9 кескінде беріледі. Кескін далалы жолды батысында 100м ашытыта алынды. Жер бедері аздап толымалы жазыты. Арам шптер рамы-жанта, жусан, атыры жне жабайы дндібірлестіктер.
Топыраты баыты-тлімді егістік.
Топыра рылым жыныстары-ауыр майттыжолаы белдер.
An белдеуі 0-26см. аралау-ср тсті, ныыздалан, ауыр майтты, аздап сімдік тамырлары тастаты шыымдылардан трады.
Сімдік жамылысы
сімдік абаты рельефпен, климатпен, жер асты суларыны жатуымен жне оларды минерализатциялануымен тыыз байланысты. Жер асты суларыны жоарылауы байалатын учаскеде, сімдік шрайлылыны басым блігін: шоша, жанта, костер, басада солянкалы шптері басым. Бір гектардан алынатын німні таза салмаы 4-10 центнерге дейін. Бл жерлер мал шаруашылыыны жыл бойы жайылуын амтамасыз етеді.
Мойынм массивіндегі егістікке жарамды жерде орналасан шабындытар бталы-эфимерлі, бталы-даылды, бталы-амысты бірлестіктермен сипатталады. Гектарынан алынатын німділігі 3 центнерден 6 центнерге дейін. Бл жайылымдар кзгі, ысы, кктемгі ой жне жылы азыын амтамасыз етеді.
Жер бедері рельефіні тменгі жаында жер отын сыпыры, амыс, осака, шоша, костер жне таы басалары райды. Орташа німділігі 15-20 центнер (ра массасын ескере отырып). Бл жерлер крделі мал азыын жасауа олданылады.
Кделі учаскесіндегі жайылымны сімдік абаты кбіне, эфимерлі-ебелекті, жантаты-ебелекті бірлестіктер. Орташа німділігі, гектарынан 2-3 центнерді райды. Бл учаске малды жазы азыымен амтамасыз ету шін пайдаланылады.
А-шола учаскесінде, кбіне жантаты-даылды сімдіктері седі. Оларды кептірілген орташа таза салмаы 6 центнерден 10 центнер аралыында. Бл учаске ірі ара малды жаз айларындаы азыын амтамасыз етеді.