ОПЕРАЦИЯЛЫ ЖЙЕГЕ СИПАТТАМА

Операциялы жйе — Компьютерді осан кезде е бірінші жктелетін жне баса бадарламаларды амтамасыз ететін жйе. Жйелік бадарламаларды байланыстыратын жиыны, оны маынасы- компьютерді олданушымен байланысын йымдастырады жне барлы баса бадарламаларды амтамасыз етеді. Операциялы жйе кбінесе компьютерді сырты жадында- дискіде саталады. Компьютерді осан кезде, ол дисктік жадтан тексеріледі де, ОЕС -да (ОЗУ) орналасады. Осы процесті операциялы жйені жіктелуі деп атайды. Операциялы жйені функциясына кіреді: олданушымен сбатты жзеге асыру; Егізу-шыару жне деректермен басару; Бадарламаларды ндеу процесін жоспарлау жне йымдастыру; Ресурстарды орналастыру (оперативтік жадпен кэш жадты, процессорді, сырты рылымды); Бадарламаларды орындалуа егізу; Бірнеше кмекші операцияларды амтамасыз ету; р трлі сырты рылымдар арасында апараттарды беру; Перифериялы рылымдарды бадарламалы олдау жмыстары (дисплей, пернетата, диск жинатауыш, принтержне т.б.). Операциялы жйені компьютерді рылымдары басару бадарламасыны жаласы дейміз. ОЖ трт негізгі трі бар: Бір пайдаланушылы бір есептік, олар бір пернетатаны олдайды жне тек бір есеппен жмыс істей алады; Бір пайдаланушылы бір есептік фонды мрімен, негізгі есеппен бірге осымша есепті егізе алады жне апаратты мрге баыттайды. Бл кп клемді апараттарды мрге жіберу жмысы тездетеді.; Бір пайдаланушылы кп есептік ,бір олданушыа кп есептермен жмыс жасап,ндей алады. Мысалы, бір компьютерге бірнеше принтерлер осуа болады жне р айсысы з жмысын атарады; Кп пайдаланушылы кп есептік, бір компьютерде бірнеше олданушылармен бірнеше есептер егізе алады.Осы ОЖ те крделі жне бірталай машиналы ресурстарды керек етеді. Компьютерді р трлі моделінде р трлі архитектуралы жне ммкіншілдік операциялы жйелерді олданады.Олармен жмыс істеу шін ртрлі ресурстар ажет. Олар р трлі бадарламалау сервис дрежесін жне дайын жмыс бадарламасын береді. Дербес компьютерлер шін операциялы жйе, профессионалды олдану іске асыру шін келесі негізгі компоненттерде тру керек: Егізу/ шыару бадарламаларын басару; Файлды жйемен жне компьютер шін жоспарланан тапсырмалармен басараты бадарламалар; Командалы тіл процессоры, ол ОЖ баытталан камандаларды абылдайды, талдау жасайды жне орындайды. р бір ОЖ з командалы тілі болады, пайдаланушы ол арылы бірнеше рекеттер орындай алады: Каталогтарды арау; Сырты жетек табаларды орындау; Бадарламаларды егізу; баса рекеттер. Талдау жне пайдаланушы командаларыны орындалуы, оан операциялы жадта файлдаы дайын бадарламаларды егізуі жне осуы ОЖ-де командалы процессор арылы жзеге асырылады. Компьютерді сырты рылыларды басару шін арнайы жйелік бадарлама олданады — драйверлер. Стандартты рылы драйверлер егізу-шыару базалы жйе жиыны райды. (BIOS). ОЖ –гі файлды жйе дегеніміз не? Файл (file – бума, десте) белгілі бір атпен магниттік дискіде жазылан біртектес апараттар жиыны. ОЖ жмысы шін керекті мліметтер рлін ртрлі типтегі файлдар атарады. Файл бадарламадан, не олара ажеті берілген сандар тобынан, мтінен труы ммкін. рбір файлды файлдар каталогында тіркелген зіндік аты болуы керек. Файлды толы атауы екі бліктен трады: аты жне типі. Файлды аты – 8 табаа дейінгі ріптен басталатын сандар мен ріптер жиыны, ал оны 3 табадан аспайтын екінші блігі оны типі не атыны кеейтілуі деп те айтылады. Бір каталогта аттары бірдей файлдар болмауы тиіс. Файлды типі кейде болмауы ммкін. Файлды аты мен типі нктемен блінеді. Файлды толы аты латынны бас не кіші ріптерімен беріледі (сандар да кіреді). Мысалы: COMMAND.COM NORTON. EXE GAME.BAS AIGUL.TXT. MARAT. DOC Файлды дискіге жазанда не згерткенде, оны клемі, жазылан уаыты, мерзімі де тіркеледі. Файлды аты, типі, символмен берілген (байт) клемі, операциялы жйені календары мен саатынан алынып жазылан кні, айы, сааты - файлды атрибуттары (крсеткіштері) деп аталады. Олар файл жазыланда, згертілгенде немесе кшірілгенде тіркеліп отырады. Файлды жйе дегеніміз белгілі бір жетек арылы файлдарды сатауын йымдастыратын рал. Файлдар сырты жетектер - магниттік дисктер немесе CD-ROM арылы іске асырылады. р бір файл белгілі бір дисктік жад блогтарында орын алады.Негізінде блок зындыы — 512 байт. Файлдарды арнайы ОЖ модулі амтамасыз етеді, оны файлды жйені драйверлары дейді. р файлды з аты болады, ол каталогта бекітіледі. Каталогті (кейбір кезде директория немесе бума) пайдаланушы ОЖ командалы тілі арылы ол жеткізе алады. Каталогты кріп шыуа, атын згертуге, файлдарды тіркеуге, ішіндегі мазмндарды орны ауыстыруа жне жоюа болады. Каталог з аты болуы ммкін жне баса бір каталог ішінде файлдармен бірге сатауа болады. Осылайша иерархикалы файлды рылым пайда болады. Бл команданы орындау шін файлды жйе драйвері кмекшіге /справочнику/ назар аударады, ода берілген файлды ай диск блоктары сйкес келеді екенін анытайды, сосын осы диск драйвер блоктарына сраным жібереді. «Файлды сатау» командасын орындайтын кезде файлды жйе драйвері дискіде бос блоктарды іздейді, оны белгілейді, диск драйверіне осы блогтара жазуына сраным жібереді. Файлды жйе драйверлары файл атауы бойынша магниттік дискіде жазылан жне магниттік дискіде файлдар арасында апараттарды таратады. Осы функцияларды орындау шін файлды жйе драйверлар дискіде тек пайдаланушыны апаратын ана емес, зіні ызмет апаратын да сатайды. Дисктін ызмет ауданында барлы файлдар жне каталогтар тізімі саталады, сонымен атар файлды жйе драйверларыны жмыс істеу жылдамдыын арттыраты р трлі осымша кмекші кестелер саталады

2. MS DOS ОПЕРАЦИЯЛЫ ЖЙЕЛЕРДІ РЫЛЫМЫ MS DOS (Microsoft Disk Operating System) операциялы жйесі —16-разрядты персональды компьютерлерде те ке таралан ОЖ. Ол келесі негізгі модульдерден трады (2 сурет): Енгізу/шыару базалы жйе (BIOS); Алашы осылу блогі (Boot Record); Енгізу/шыару базалы жйені кенейту модулі (IO.SYS); ндеуді тотату модулі (MSDOS.SYS); командалы процессор (COMMAND.COM); MS DOS утилиттары. Осы келтірілген р бір модуль арнайы функция блігін орындайды.Осы модульдарды орналасу жерлері р трлі. Мысалы,енгізу/шыару базалы жйе ардайым саталатын рылада (ПЗУ-постоянная запоминающая устройство) орналасан. MS DOS Енгізу/шыару базалы жйе (BIOS)- Операциялы жйені енгізу жне шыару функцияларын жзеге асыруына байланысты арапайым жне амбебап ызметтірін орындайды. BIOS функциясына сонымен атар негізгі аппаратты компонентеріні автоматты тест жргізу жне DOS –ты алашы осу блогіні шаыруы кіреді. Алашы осылу блогі (немесе жай осушы) — бл те кішігірім бадарлама, мны ызметі дисктан оперативті жада DOS-ты екі баса блімін салыстыру – енгізу/шыару базалы жйені кенейту модулімен ндеуді тотату. Енгізу/шыару базалы жйені кенейту модулі жаа сырты рылыларды амтамасыз ету шін осымша драйверлерді олдануа жне стандартты емес сырты рылыларды амтамасыз ету драйверлерді олдануа ммкіндік береді. ндеуді тотату модулі негізгі жоары дегейлі DOS ызметтерін ндейді, сондытан оны негізгі деп атайды. Командалы процессор DOS олданушы енгізген командаларды ндейді. DOS утилиттары — бл операциялы жйемен бірге здігімен файлдар трінде берілген бадарламалар.

3. БАДАРЛАМА - АБЫШАЛАР абышалар /Оболочки/ — бл крделі бадарламалау жйелерімен мысалы DOS –пен жмыс істеу кезінде жмысты женілдету шін ралан бадарламалар. Олар олайсыз командалы олданушы интерфейсі, графикалы интерфейсі немесе «мзір» типті интерфейсі згертеді. абышылар олданушыа файлдармен жне кп таралан сервисты ызметтермен жмыс істеуге олайлы. азіргі дербес компьютерді кп таралан абышыларды бірі - Norton Commander пакет бадарламасы. Ол амтамасыздандырады: ру, кшіру, жнелту, атын згерту, жою, файлдарды іздеу, сонымен атар оларды атрибуттары згерту; Каталог аашын крсету жне адамны абылдауына ыайлы енгізілген файлдар трін сипаттау; ру, жаарту жне архивті ашу; Мтіндік файлдарды арап шыу; Мтіндік файлдарды редакторлау; Барлы DOS командаларыны орындалуы; Бадарламаларды осылуы; Компьютер ресурстары жайлы апарат шыару; Каталогтар ру жне жою; Компьютерлер арасында байланысты олдау; Модем арылы электронды почтаны олдау. 90-ші жылды басында лем бойынша графикалы абыша MS-Windows 3.х ататылы алды. Оны артышылыы: компьютерді олайлы олдануы жне оны графикалы интерфейсі. Norton Navigator абышасы— бл Windows ммкіншілігін кенейту барысында файлдарды басару шін олданылатын алымды бадарламалар жиыны. Барлы операцияларды орындау кезінде уаытты тиімді пайдаланады: файлдарды іздеу, кшіру жне орын алмастыру, каталогтарды ашу.